Adana Arap Alevilerinde Cenaze Ritüellerindeki Dönüşüm: Daha Az Masraf, Daha Az Külfet

Yıl 2022, Sayı: 101, 211 - 234, 27.03.2022

Volkan Ertit

Öz

Bu çalışma Adana bölgesinde yaşayan Arap Alevilerinin cenaze ritüellerindeki değişimi betimleyip analiz etmek amacı ile kaleme alınmıştır. Çalışma, ölümle ortaya çıkan tören, ritüel, ayin ve benzeri olguları yapısal-işlevselci yaklaşımla değerlendirmektedir. Yani ölüm olayı ile gerçekleşen toplumsal organizasyonların yapının devamı için sahip oldukları işlevler üzerinden bir tartışma yürütülmüştür. Nitel araştırma yöntemine uygun olarak desenlenmiş çalışmada tematik analiz yöntemi kullanılmıştır. Alan araştırmaları üç farklı zamanda Adana’nın merkez Yüreğir ilçesinin Yamaçlı (10 katılımcı) ve Haydaroğlu (5 katılımcı) mahallelerinde yapılmıştır. Veriler araştırmacının grup üyesi olması sebebi ile daha önce katıldığı cenazelere dair kendi gözlemleri, yarı-yapılandırılmış soru formu aracılığı ile yüz yüze gerçekleştirilen derinlemesine görüşmeler ve odak grup görüşmeleri ile toplanmıştır. Görüşmeler sonucu elde edilen veriler ve literatür taramasıyla ortaya çıkan fişlemelerin oluşturduğu dosyalar tematik analize tabi tutulmadan önce nitel veri analiz programı olan MAXQDA’ya aktarılmıştır. Metinler 44 kod altında kümelendirilmiş ve şu temalar altında bir araya getirilmişlerdir: “kefen”, “ölüm anı”, “ölümün duyurulması”, “ölünün yıkanması”, “hımlen (ölüm yemeği)”, “ağıtlar ve şarkılar”, “7’si”, “yas süreci”, “halk inançları” ve “diğer değişimler”. Alan araştırması sonucunda bulguların işaret ettiği şey, cenaze ritüellerinin toplumun bütünlüğünü sürdürmede yaptığı katkının, yani işlevinin, Arap Aleviler özelinde azalmış olduğudur. Bahsi geçen temel başlıklar etrafında ortaya çıkan tören, ritüel, ayin ve davranış kalıplarında topluluğun geçmişte yaptığı uygulamaların ya tamamen ortadan kalktığı ya da daha az zahmetli/yorucu hâle geldiği not edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Alevileri, Cenaze ritüelleri, Ölü gömme adetleri, Adana.

Transformation of Funeral Rituals in Arab Alawites of Adana: Less Costly, Less Tiring

Öz

The present study aims to describe and analyze the change in the funeral rituals of Arab Alawites. The study takes a structural-functional approach to assessing ceremonies, rituals, and other death- related phenomena. In other words, a discussion was held based on the functions attributed to death- related social organizations for the continuation of the structure. This study, which was designed in accordance with the qualitative research method, has a phenomenological approach. Field surveys were carried out in Yamaçlı (10) and Haydaroğlu (5) neighbourhoods of Yüreğir district in Central Adana at three different times. Due to the fact that the researcher is part of the study group, the data were collected through the researcher’s own observations at previous funerals, in-depth interviews conducted face-to-face through a semi-structured form and focus group discussions. The files generated through the tagging that resulted from the literature review as well as the information gathered during the interviews were transferred to MAXQDA, a qualitative data analysis application, before being subjected to descriptive analysis.

Anahtar Kelimeler

Arab Alawites, Funeral rituals, Burial customs, Adana.

Kaynakça

• Akyar, Nevfel. Zerdüştîlikte Ahiret İnancı ve Cenaze Törenleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Braun, Virginia – Clarke, Victoria. “Psikolojide tematik analizin kullanımı”. çev. S. N. Şad – N. Özer – A. Atli. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7/2 (2019), 873-898.
• Burcu, Esra – Akalın, Emel. “Ölüm Olgusu Üzerine Sosyolojik Tartışmalar”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (Hütad) 8 (2008), 29-54.
• Civelek, Aynur. “Roma Cenaze Törenleri ve Gömme Gelenekleri”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 124 (2007), 71-80.
• Çakır, Ramazan. “Türkmen Cenaze Törenlerindeki Ritüeller ve Söylenen Alkışlar: (Türkmenistan Örneği)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 0/70 (2014), 205-228.
• Çetin, Çulpan Zaripova. “Tatar Türklerinde Cenaze Merasimleri”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17/1 (2008), 155-168.
• Eliade, Mircea. Şamanizm. çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Yayınevi, 2014.
• Ertit, Volkan. “Sekülerleşme Teorisinde Bilim ve Din Arasındaki İlişkiye Farklı Bir Yaklaşım”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14/2 (2013), 115-130.
• ——. “Sekülerleşmenin Hızlandırıcısı Olarak Kentleşme”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41 (2014), 247-253.
• Göde, Halil Atay – Türkan, Hüseyin Kürşat. “Karaağaç Arap (Nusayri) Alevilerinde Ölüm İnançları ve Ritüelleri Üzerine Bir İnceleme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 0/73 (2015), 67-87.