Cem in Rumkale Chepnis

Yıl 2022, Sayı: 101, 311 - 350, 27.03.2022

Erhan Akman

Öz

The area around Rumkale is one of the areas inhabited by Çepni people, one of the communities that contributed to Anatolia being a Turkish settlement. Religious and non-religious music practices of the ancient people, known in the region as Yavuzeli or Rumkale Alevis, constitute one of the original links of the chain between Anatolian belief and music systems. In this study, which focuses on the music and belief practices of Rumkale Çepnis, the subject of how they perform their cem rituals in the region is discussed in the context of hearth (ocak) practices, bağlama instrument and zākir (performer) tradition. For the research study in which qualitative research methods were used, firstly, all of the Çepni settlements between Yavuzeli district and Rumkale were visited and the cem rituals practiced in Sarılar and Göçmez neighbourhoods, which were chosen as the purposeful sample, were examined. The flow order of the cem rituals, their manners and rules were compared in terms of traditional continuation practices of the hearths, and the similarities and differences between them were revealed. Based on the research data, this study concludes that Rumkale Çepni people were the first Turkmen communities settled in Anatolia. They shaped their worship according to the time of Dede Garkın and Mūsā Kāzım heart, and they have functions of equal importance, together with the symbolic meanings of zākir and gözcü (the watcher), which are integrated with the institution of dede (the spiritual guide) and the bağlama instrument, in the practice and transfer of cem rituals to future generations.

Anahtar Kelimeler

Rumkale, Çepni people, Alawite/Alevis, Cem, Bağlama, Zākir.

Rumkale Çepnilerinde Cem

Öz

Rumkale çevresi, Anadolu’nun Türk yerleşkesi olmasında katkıları olan topluluklardan Çepnilerin yaşadığı alanlardan biridir. Yörede Yavuzeli ya da Rumkale Alevileri olarak bilinen kadim halkın tarihsel derinliğiyle dikkati çeken dini ve din dışı müzik pratikleri Anadolu inanç ve müzik sistemleri zincirinin özgün halkalarından birini meydana getirmektedir. Rumkale Çepnilerinin müzik ve inanç uygulamalarına odaklanılan bu çalışmada, yörede gerçekleştirilen cemlerin nasıl uygulandığı konusu ocak pratikleri, Bağlama sazı ve zakirlik geleneği bağlamında ele alınmaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinin kullanıldığı araştırma çalışması için öncelikle Yavuzeli ilçesi ve Rumkale arasında kalan Çepni yerleşkelerinin tamamına gidilerek amaçlı örneklem olarak seçilen Sarılar ve Göçmez mahallelerinde uygulanan cemler incelenmiştir. Cemlerin akış sıralaması, adap ve erkânı, ocakların geleneksel sürek pratikleri bakımından mukayese edilerek aralarındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmuştur. Araştırma verilerinden hareketle Rumkale Çepnilerinin Anadolu’ya ilk yerleşen Türkmen topluluklardan oldukları, Dede Garkın ve Musa Kâzım Ocağı Süreğine göre ibadetlerini şekillendirdikleri, cemlerin uygulanışı ve gelecek kuşaklara aktarılmasında dedelik kurumu ile birlikte Bağlama sazı ile bütünleşen zâkirlik ve gözcü hizmetinin sembolik manalarıyla birlikte eş önemde işlevlere sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rumkale, Çepniler, Alevilik, Cem, Bağlama, Zakirlik.

Kaynakça

• Akın, Bülent. Alevilikte Ocak: Kavramsal Çerçeveye ve Tarihi Arka Plana Yeni Bir Bakış. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 17/2, 2017.
• Albayrak, Nurettin. Karacaoğlan. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, C.24, 377-379, 2001.
• Bayraktarkatal, Melik Ertuğrul - Öztürk, Okan Murat. Ezgisel Kodların Belirlediği Bir Sistem Olarak Makam Kavramı: Hüseyni Makamının İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, 4, 2012.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003.
• Gültekin, Mustafa. Sarılar Köyü Çıralık Çepni Alevi Ziyareti ve Türk Ağaç Kültüne Bağlı Bazı İnanış ve Uygulamalar. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergis, 70, 2014.
• Özdoğan, Serdar. Giresun Dereli İlçesi Geğrez Havzası Cem Ritüelleri ve Müzik Pratikleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2020.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri, Kudüm Velveleleri”. İstanbul: Ötüken Yayınları, 583, 2000.
• Sümer, Faruk. Çepni, MAD. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi Yayınları, 169-170; 269-270; 327-335, 1993.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar ve Türkmenler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 327-335, 2016.
• Şahin, Halil İbrahim. Çepniler Tarih İnanış ve Halkbilimi. Ankara: Altınpost Yayınları, 61-67-69, 2013.
• Taşğın, Ahmet. Dile Gelen Alevilik, Bildiriler. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 59- 74, 2013.
• Yalçın, Alemdar - Yılmaz, Hacı. Anadolu’da Bir Oymağın Kültürel Kodları: Koreşanlılar. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 105-186; 133-141, 2017.