Geçmişten Geleceğe Din ve Türklerin Din Anlayışı

Yıl 2022, Sayı: 101, 457 - 478, 27.03.2022

İhsan Çapcıoğlu , Ahmed Hamza Alpay

Öz

İnsan toplulukları ile ilgili sosyolojik değerlendirmelerdeki farklı yaklaşımlar toplumsal gerçekliği biçimlendiren olgularla ilgili net tanımlar yapmayı güçleştirmektedir. Bu olgulardan biri de dindir. Din olgusu, geleneksel ya da mistik inanç kodlarıyla birlikte görünür ve kolektif açıdan örtülü bir talebe yönelik varlığını her zaman sürdürmektedir. Türklerin hayatında da dinin tarih boyunca ayrıcalıklı bir yeri ve konumu olmuştur. Dünya hayatının geçiciliğine inanan Türkler, ölüm ile bedenî yok oluş yolculuğunun başladığına, insan ruhu için ise böyle bir yok oluşun söz konusu olmadığına inanmıştır. Dolayısıyla, bedene yatırımın geçiciliği, ruha yapılan yatırımın ise kalıcılığı Türklerin kültüründeki değişmez özellikler arasında yer almıştır. Esasen Türklerin tarihinde gelenekselleşme olarak adlandırılan süreç, söz konusu sosyal aktördeki değişimin kendini yeniden ifade ediş biçiminden başkası değildir. Türklerin dinî tarihi konusunda bugüne kadar muhtelif çalışma ve denemelerin yapıldığı görülmektedir. Ancak konuya, nesnel, bilimsel ve sistematik yaklaşım sergileyen çalışmalar hâlâ ortaya konulabilmiş değildir. Bu çalışmada literatür taramasından hareketle, öncelikle söz konusu ihtiyaçtan hareketle dinin toplumsal gerçekliği üzerinde durulacak, ardından Türklerin dinî tarihi İslamiyet öncesi, İslamiyet sonrası ve Cumhuriyet dönemi gelişmeleri bağlamında ana hatlarıyla incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Din, Gelenek, Türkler, Gerçeklik, İnanç, Tarih.

Religion from the Past to the Future and the Understanding of Religion of the Turks

Öz

Making clear definitions about the phenomena that shape social reality becomes difficult in sociological evaluations of human societies. Religion is one of these phenomena. The phenomenon of religion always maintains its existence for a visible and collectively covered demand, together with traditional or mystical belief codes. Throughout history, religion has had a privileged place and position in the lives of Turks. The Turks believed that in the transience of worldly life, the journey of death and bodily annihilation began, and that there was no such annihilation for the human spirit. Therefore, in the culture of Turks, the temporality of the investment in the body and the permanence of the investment in the soul are unchangeable. This process, called traditionalization, is essentially a re-expression of the change in the social actor in question in the history of the Turks. It is seen that various studies and trials have been carried out on the religious history of the Turks until today. However, studies that show a scientific and systematic approach have not yet touched on the subject in its objective and modern sense. In this study, based on the literature review, first of all, the social reality of religion will be focused on due to the need in question. Then, the religious history of the Turks will be examined in the context of pre- Islamism, post- Islamism and Republic period developments.

Anahtar Kelimeler

Religion, Tradition, Turks, Reality, Belief, History.

Kaynakça

• Asad, Talal. Dinin Soykütükleri: Hıristiyanlıkta ve İslam’da İktidarın Nedenleri ve Disiplin. çev. A. Aram Tekin. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Asad, Talal. Sekülerliğin Biçimleri: Hıristiyanlık, İslamiyet ve Modernlik. çev. Ferit B. Aydar. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Aydemir, Salih. “Terör ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. 671-687. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Bauman, Zygmunt. Postmodernizm ve Hoşnutsuzlukları. çev. İsmail Türkmen.İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Beckford, James A. Social Theory and Religion. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press, 2003.
• Bellah, Robert N. Religion in Human Evolution. Cambridge, Mass: Harvard University Press, 2011.
• Berber, Oktay. “Türklerin İslamlaşma Sürecine Dair Türk Tarih Yazımındaki Bazı İfadeler Üzerine“. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 2/1 (2017), 1-24.
• Berger, Peter L. Kutsal Şemsiye: Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları. çev. Ali Coşkun. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, 1994.
• Chambers, Paul. Religion, Secularization and Social Change in Wales: Congregational Studies in a Post-Christian Society. Cardiff: University of Wales, 2004.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Küreselleşme, Kültür ve Din”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/2 (2008), 153-183.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Türkiye’de Din Sosyolojisi: Tarihsel Arkaplan ve Yeni Gelişmeler”. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2/1 (2009), 219-233.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Aktif Manevi Yaşlanma”. İzmir 6. İleri Yaş Sempozyumu: Özet Kitap 19-20 Mart 2013 İzmir Balçova Termal Otel (2013), 11-14.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Tanzimat’tan Günümüze Muhafazakâr Kadın Algısındaki Değişimler”. Dini Araştırmalar Dergisi 19/49 (2016a), 271–291.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Yeni Dini Hareketler”. Dini Gruplar Sosyolojisi. 325-340. ed. Niyazi Akyüz. 325-340. Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, 2016b.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Küreselleşme Sürecinde Kültürün ve Dinin Değişen Görünümleri”. Journal of Islamic Research 28/3 (2017), 247-264.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Pandemi Süreciyle ‘Başa Çıkma’ya Yönelik Stratejiler”. Dini Araştırmalar Dergisi 23/57 (2020), 271-274.
• Çelik, Celaleddin. Geleneksel Şehir Dindarlığından Modern Kent Dindarlığına. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2013.
• Erdem, Mustafa. “Geleneksel Türk Dini ve İslâm”. Dini Araştırmalar Dergisi 1/2 (1998), 79-91.
• Furseth, Inger - Repstad, Pal. An Introduction to the Sociology of Religion: Classical and Contemporary Perspectives. Aldershot, England: Routledge, 2006.
• Furseth, Inger - Repstad, Pal. Din Sosyolojisine Giriş: Klasik ve Çağdaş Kuramlar.çev. İhsan Çapcıoğlu - Halil Aydınalp. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2013.