Yunus Emre in Alevi-Bektashi Culture in the Example of Tevfik Othman Baba’s Mecmua

Yıl 2021, Sayı: 100, 123 - 146, 13.12.2021

Halil İbrahim Şahin

Öz

Bektashi mecmuas (journals) and conks come to the fore among the written sources that help to
determine the place of Yunus in Alevi-Bektashi poetry, which was influenced by Yunus Emre’s style.
These poems recorded in journals were probably composed in Alevi-Bektashi rites and assemblies
and performed in divine form. Since there are very few written sources that tell us how this survival
and continuation situation developed in the Alevi-Bektashi cultural environment in the historical
process, mecmuas and conks are among the important written sources at this point. Tevfik Othman
Baba, who we think lived in the second half of the 19th century and the first half of the 20th century,
has his own mecmua. This journal provides important data in explaining the relationship of the AleviBektashi groups with the poems of Yunus. There are 23 Yunus poems in 541 Alevi-Bektashi poems in this source, which is a Bektashi mecmua. The mecmua, which we learned that the poems were mostly
recorded in Bektashi lodges in a wide geography from Istanbul to the Balkans, successfully reflects
the situation of Yunus’s poems in the Alevi-Bektashi cultural environment in the last century. Two
of the Yunus poems in Tevfik Otman Baba’s mecmua belong to Âşık Yunus and the others belong to
Yunus Emre, who uses the pseudonyms Yunus and Derviş Yunus. When the Yunus poems that Tevfik
Othman Baba included in his mecmua are examined, it is seen that these are poems that overlap
with the principles of the Alevism-Bektashism way, support the rites of this way and contribute to
the explanation of the way. The poems in the şathiye type, which attract a lot of attention in AleviBektashi poetry in the mecmua are widely accepted as being sung by the folk poets belonging to
this group, are remarkable. Othman Baba added the poems that we can call the devriye to the Yunus
poems in the şathiye type. In short, Yunus poems in Tevfik Othman Baba’s mecmua show that Yunus
Emre was taken into account in Bektashi circles in the late 19th and early 20th centuries, and his
poems, like many other Alevi-Bektashi poets, continued to be recorded in mecmuas.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Alevi-Bektashi poetry, Tevfik Othman Baba, Mecmua

Tevfik Otman Baba Mecmuası Örneğinde Alevî-Bektaşî Kültüründe Yunus Emre

Öz

Yunus Emre tarzının öz açısından etkilediği Alevi Bektaşi şiirinde Yunus’un yerini tespit etmeye
yarayan yazılı kaynaklar arasında, Bektaşi mecmuaları ve cönkleri öne çıkmaktadır. Mecmualara
kaydedilen bu şiirler muhtemelen Alevi Bektaşi ayinlerinde ve meclislerinde bestelenerek ilahî
şeklinde icra edilmekteydi. Bu yaşatma ve sürdürme durumunun tarihsel süreçte Alevi Bektaşi kültür
ortamında ne şekilde geliştiğini bize aktaran son derece az yazılı kaynak bulunduğundan mecmualar
ve cönkler, bu noktada önemli yazılı kaynaklar arasında yer alırlar. 19. yüzyılın ikinci yarısı ile
20. yüzyılın ilk yarısında yaşadığını düşündüğümüz Tevfik Otman Baba, kendine ait bir mecmuaya
sahiptir. Bu mecmua, Alevi Bektaşi zümrelerinin Yunus şiirleriyle olan ilişkisini anlatmada önemli
veriler sunmaktadır. Bir Bektaşi mecmuası olan bu kaynaktaki 541 Alevi Bektaşi şiirinin içinde
23 adet Yunus şiiri bulunmaktadır. Şiirlerin İstanbul’dan Balkanlara kadar geniş bir coğrafyada
çoğunlukla Bektaşi tekkelerinde kaydedildiğini öğrendiğimiz Mecmua, Yunus şiirlerinin son asırda
Alevi Bektaşi muhitlerindeki durumunu başarılı bir şekilde yansıtmaktadır. Tevfik Otman Baba
Mecmuası’ndaki Yunus şiirlerinin ikisi Âşık Yunus’a, diğerleri ise Yunus, Derviş Yunus mahlaslarını
kullanan Yunus Emre’ye aittir. Tevfik Otman Baba’nın Mecmuası’na aldığı Yunus şiirleri
irdelendiğinde bunların Alevilik ve Bektaşilik yolunun prensipleriyle örtüşen, bu yolun ayinlerine
destek veren ve yolun izahını yapmaya katkı sağlayan şiirler olduğu görülmektedir. Mecmuada Alevi
Bektaşi şiirinde çok fazla ilgi gören ve bu zümreye mensup halk şairleri tarafından söylendiği büyük
oranda kabul edilen şathiye türündeki şiirler dikkat çekicidir. Otman Baba, şathiye türündeki Yunus
şiirlerinin yanına devriye olarak adlandırabileceğimiz şiirleri de eklemiştir. Kısacası Tevfik Otman
Baba Mecmuası’ndaki Yunus şiirleri, Yunus Emre’nin 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl başlarında
Bektaşi çevrelerinde dikkate alındığını, diğer pek çok Alevi Bektaşi şairi gibi onun şiirlerinin de
mecmualara kaydedilmeye devam edildiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Alevi Bektaşi Şiiri, Tevfik Otman Baba, Mecmua

Kaynakça

• Alptekin, Turan. (2012). “Alevi ve Bektaşi Edebiyatında Yunus Emre”. Yunus Emre. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 305-337.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. (2005). “Bir Tasavvuf Mektebi Olarak Bektaşilik”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I: Bildiriler ve Müzakereler, Isparta.
• Birge, John Kingsley. (1991). Bektaşilik Tarihi. Çev. Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• Canpolat, Cemal. (2012). Osmanlı’nın Manevi Temelini Oluşturan Gerçek DervişlerBabalar ve Bektaşi Dergâhları. İstanbul: Markiz Yayınları.
• Faroqhi, Suraiya. (2003). Anadolu’da Bektaşilik. Çev. Nasuh Barın. İstanbul: Simurg.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. (1968). “Halk Edebiyatımızda Zümre Edebiyatları”. Türk Dili Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı, XIX (207), 357-375.
• --. (1997). Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayın Sanayi ve Tic. A.Ş.
• --. (2008). “Halk Edebiyatımızda Zümre Edebiyatları”. Tasavvuf Kitabı. İstanbul: Kitabevi, 329-351.
• --. (2017). Alevi Bektaşi Nefesleri. İnkılâp Kitabevi. İstanbul.
• Gümüşoğlu, Dursun ve Rıza Yıldırım. (2006). Bektaşi Erkânnâmesi 1313 Tarihli Bir Erkânnâme Metni. İstanbul: Horasan Yayınları.
• Korkmaz, Esat. (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları.
• Köprülü, Fuad. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• --. (2004). Saz Şâirleri I-IV. Ankara: Akçağ Yayınları. Mélikoff, İréne. (2008). destan’dan masal’a Türkoloji Yolculuklarım, Çev. Turan Alptekin, İstanbul: Demos Yayınları.
• --. (2009). Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. Çev. Turan Alptekin, İstanbul: Demos Yayınları.
• Noyan, Bedri. (1999). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. II. Cilt, Ankara: Ardıç Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (2012). “Yunus Emre: 13.14. Yüzyıllar Arasında “Bir Garip Derviş-i Kalender-reviş” Yahut Önce Kendi Zaman ve Zemininin İnsanı”, Yunus Emre. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 183-198.
• Ögel, Bahaeddin. (2010). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkırımlı, Atilla. (1985) Alevilik-Bektaşilik ve Edebiyatı İnceleme Antoloji. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özmen, İsmail. (1995). Alevi Bektaşi Şiirleri Antolojisi (17.-18. Yüzyıl). Cilt III, Ankara: Saypa Yayınları.
• Öztelli, Cahit. (1997). Bektaşi Gülleri. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Tatçı, Mustafa. (1990a). Yunus Emre Divânı I İnceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• --. (1990b). Yunus Emre Divânı II Tenkitli Metin. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Turan, Metin. (2009). “Alevi ve Bektaşi Kültüründe Âşıklar ve Nefesler”, Geçmişten Günümüze Alevi Bektaşi Kültürü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 430-443.
• Ülkütaşır, M. Şakir. (1975). “Bektaşi Edebiyatının Niteliği ve Nazım Türleri”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı Belleten 1974, Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 10, 189-202.