Ehl-İ Haklar’da Yediler

Yıl 2021, Sayı: 100, 147 - 158, 13.12.2021

İbrahim Karaca

Öz

Ehl-i Hak inancı, 1216 yılında Irak/ Süleymaniye’ye bağlı Berzence köyünde doğan Sultan
İshak tarafından ortaya çıkarılmıştır. Sultan İshak, Ehl-i Hak inancını İran/ Perdiver’e göç ettikten
sonra yaymaya başlamıştır. Bu nedenle günümüzde Ehl-i Hakların büyük çoğunluğu İran’ın Batı
bölgelerinde yaşamaktadır. Ehl-i Hak inancı, kuruluşu itibari ile kendisine bir topluluk oluşturmuştur.
Bu topluluk, etnik olarak Türkçe konuşanlar ve Goranice konuşanlardan meydana gelmektedir.
Etnisiteye önem vermeyen Ehl-i Hak inancı, Şah İsmail ve Hacı Bektaş gibi Türk oldukları bilinen
kişilere kutsallık vermektedir. Bu çalışmanın konusunu oluşturan Yediler, Ehl-i Hak inancı içerisinde
yer alan kutsal bir gruptur. Yediler, Ehl-i Hak inancı ve topluluğundaki sosyal yapıların başında
gelmektedir. Yediler, ilahi tecelliden veya mazhariyetten hemen önce görülen başlıca yedi kişidir.
Bu nedenle her zuhur döneminde farklı isimler ile anılmışlardır. Bu kişilere Ehl-i Haklarca ‘Yaren’
tabiri de kullanılmaktadır. Ayrıca, Yediler, Farsça “Heften” olarak da adlandırılmaktadır. Yedilerin,
Ehl-i Hak değerler sistemi içerisinde topluluk ve inanç üzerine etkileri çalışmanın amacını meydana
getirmektedir. Ayrıca Yedilerin toplumsal işlevlerinin tespiti de bu çalışma ile ortaya çıkarılması
amaçlanmıştır. Bu amaçla İran’ın Tebriz, Tahran ve Kirmanşah şehirleri merkezli olarak, 2017-2019
yılları arasında etnografik alan çalışması yapılmıştır. Alan çalışmasından elde edilen veriler, çalışma
sırasında yapılan kütüphane çalışmasından ve alandan elde edilen birinci elden yazılı kaynaklardaki
veriler çalışmaya kaynaklık etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültür Tarihi, Ehl-i Haklar, İran Türkleri, Goraniler, Alevilik-Bektaşilik.

Yediler in Ahl-e Haqs

Öz

The belief of Ahl al-Haqq was founded by Sultan Ishaq, who was born in 1216 in the village
of Barzinjah in Sulaymaniya, Iraq. Sultan Ishaq started to spread his belief Ahl al-Haqq after
immigrating to Perdiver, Iran. For this reason, the majority of Ahl al-Haqq followers today live in
the western regions of Iran. The belief of the Ahl al-Haqq has formed a community for itself as of
its establishment. This community consists of ethnic Turkish speakers and Gorani speakers. The Ahl
al-Haqq belief, which does not attach importance to ethnicity, gives holiness to people known to be
Turks, such as Shāh İsmāʿīl and Hacı Bektaş. Yediler (the seven), which is the subject of this study,
is a sacred group within the belief of Ahl al-Haqq. Yediler is one of the leading social structures in
the Ahl al-Haqq belief and community. Yediler are the seven main people who appear just before
the divine manifestation or attainment. For this reason, they were called by different names in each
period of emergence. The term Yaren is also used by Ahl al-Haqq to these people. Yediler is also
called Heften in Persian. The effects of Yediler on the community and the belief within the Ahl alHaqq value system constitute the purpose of this study. Accordingly, an ethnographic field study
was conducted between 2017-2019, centred on Iran’s Tabriz, Tehran and Kermanshah cities. The
data obtained from the field study and handwritten sources accessed through the library research and
during the field study constitute the main sources of the study.

Anahtar Kelimeler

Ahl al-Haqq, Yediler, Iranian Turks, Goranies, Alevism- Bektashism

Kaynakça

• Ceyhunabadi, Hacı Nimetullah (1995). Şah Name-i Hakikat ya Hakk’ul Hakayık. Tahran: İntişarat-ı Ceyhun.
• Efzali Şah İbrahimi, Seyyid Kazım (bita). Defter-i Remz-i Yaristan. Tahran.
• Elkazi, Mecid (1981). Mecmua-ı Ayin-i Enderz–i Remz-i Yari. Tahran.
• Harva, Uno (2015), Altay Panteonu. Çev. Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Ivanow, W. (1953). The Truth-Worshippers of Kurdistan. Leiden: Brill.
• İlahi, Nur Ali (1995). Burhan’ul Hak (Çap-ı Heştom).Tahran: İntişarat-ı Ceyhun.
• Kabuli, Muhammed (2014). Divan-ı Kelam-ı Bist-o Çehar Guyende-i Hakikat. Tebriz.
• Karaca, İ. (2020). “İran Ehl-i Hak Coğrafyasına Dair Bilgiler”. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar–II Cilt 4. Ankara: Gece Kitaplığı. 398-408.
• Karaca, İ. (2019), “İran Ehl-i Hakları Örneğinde; İnanç Merkezli Toplulukların Sosyal Yapıları Oluşumunda Dini İnanışların Etkisi”. Journal of World of Turks 11/3. 279-289.
• Karaca, İ. (2020). “Ehl-i Haklar da Kültürel Hayat”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kayseri.
• Kreyenbroek, Philip G. (2020). “God First and Last”: Religious Traditionsand Music of the Yaresan of Guran. Volume I: Religious Traditions, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Merdani, Muhammed (1998). Seyr-i Kutah-ı Der Meram-ı Ehl-i Hak. Tahran: Sepher.
• Musalı, Namıq (2013). Rus Oryantalistlerine Göre Ehl-i Haklar. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• Sadık, Hüseyin Muhammedzade (2010). Divan-ı Turki Bayrek Kuşçuoğlu. Tebriz: İntişarat-ı Neda-ı Şems.
• Safizade, Sadık (1996). Name-i Serencam ya Kelam-ı Hezane. Tahran: İntişarat-ı Hirmend.
• Selçuk, Ali (2017). Anşa Bacılı Ocağı. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Schimmel, Annemarie (2017). Sayıların Gizemi. Çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı.
• Suri, Maşallah (1965). Surudha-ı Din-i Yarsan. Tahran: Emir Kebir.
• Tabibi, Haşmetullah (1971). “Ehl-i Hak II.”. Vahid. 82,1207-1222.
• Tabibi, Haşmetullah (1971). “Ehl-i Hak III.”. Vahid. 83,1411-1422.
• Taşğın, Ahmet (2012). Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Aleviler ve Bektaşiler. İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
• Taşğın, Ahmet (2013). Dile Gelen Alevilik. Konya: Çizgi.
• Yezdanpenah, Şehnaz (2016). Nakd-i Novber-i Ayin ve Meram-ı Ehl-i Hak. Kum: Ayende-i Derahşan.