Orta Asya Tarihi ve Kültüründe Ahmed Yesevi’nin Mimari Kompleksi

Yıl 2022, Sayı: 102, 143 - 170, 15.06.2022

Sultanmurat Abzhalov Mukhtar Kozha

Öz

Hem doğu hem de batı yazılı kaynaklarında, yerel folklorda yer alan bilgileri, restoratörlerin, oryantalistlerin, arkeologların Hoca Ahmed Yesevi'nin türbesi ve Türkistan şehri hakkında araştırma verilerini kullanan makale, türbenin tarihini ve mimarisini arka plana karşı incelemektedir. Kazakistan ve Orta Asya'nın genel tarihi. Çalışma, Hoca Ahmed Yesevi'nin türbesinin yakınında ve yakınında erken dönem binalar hakkında yeni bulgular kullanıyor. Oyma pişmiş toprak parçaları - arkeologlar ve restoratörler tarafından ortaya çıkarılan mimari dekor örnekleri, XII-XIV yüzyıllardan kalma Hoca Ahmed Yesevi'nin erken türbesinin etrafına bir mezar taşı kompleksinin eklenmesine tanıklık ediyor. Makalenin yazarlarından birinin türbenin interdome boşluğunu incelerken elde ettiği verilere dayanarak, Karahanlılar döneminde Hoca Ahmed Yesevi'nin türbesinin yakınında bir anıt cami olduğu sonucuna varılmıştır. Hoca Ahmed Yesevi'nin 14. yüzyılın sonu - 15. yüzyılın başında yeni inşa edilen türbesinin iç ve dış detaylarını, açıklamaları, belirtilen zamanın bilim adamlarının tespitlerini, arşivlerinde saklanan çeşitli malzemeleri açıklığa kavuşturmak. "Kazrestavratsia" Enstitüsü katılıyor. Mozolenin şimdi kayıp gerçek kalıntılarını yeniden yaratmak için, 19. yüzyılın sonlarında - 20. yüzyılın başlarında nesneyi ziyaret edenlerin kayıtları, araştırmacılar, "Türkistan Albümü" nün fotoğraf materyalleri yer alıyor. Gelişmekte olan türbenin tarihi gösterilmektedir. Geç Ortaçağ'da meydana gelen değişim ve kayıplar, şehrin Ruslar tarafından ele geçirilmesinden sonra anıtın içler acısı durumu, Rus İmparatorluğu, SSCB döneminde onarım çalışmaları ve Kazakistan Cumhuriyeti'nin bağımsızlık döneminde restorasyon çalışmaları anlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Kazakistan, Hoca Ahmed Yesevi Türbesi, Türkistan, Yesi.

Architectural Complex of Ahmed Yasawi During the History and Culture of Central Asia

Öz

The article, using information contained in both eastern and western written sources, in local folklore, research data of restorers, orientalists, archaeologists about the mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi and the city of Turkestan, examines the history and architecture of the mausoleum against the background of the general history of Kazakhstan and Central Asia. The work uses new findings about early buildings near and at the site of the mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi. Fragments of carved terracotta - examples of architectural decor, revealed by archaeologists and restorers testify to the addition of a complex of tombstones around the early mausoleum of Khoja Akhmed Yasawi, dating from the XII-XIV centuries. Based on the data obtained by one of the authors of the article when examining the interdome space of the mausoleum, it is concluded that in the Karakhanid period there was a memorial mosque near the mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi. To clarify the details of the interior and exterior of the newly built mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi, at the end of the 14th - beginning of the 15th century, descriptions, fixations of scientists of the specified time, various materials stored in the archives of the Institute "Kazrestavratsia" are involved. To recreate the now lost real relics of the mausoleum, the records of those who visited the object in the late 19th - early 20th centuries, researchers, photographic materials of the "Turkestan Album"are involved. The history of the mausoleum in development is shown. Changes and losses during the late Middle Ages, the deplorable state of the monument after the capture of the city by the Russians, repair work during the period of the Russian Empire, the USSR and restoration during the period of independence of the Republic of Kazakhstan are considered separately.

Anahtar Kelimeler

Central Asia, Kazakhstan, mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi, Turkestan, Yasy.

Kaynakça

• Ageeva, Evgeniya – Patsevich Geronim. İz istorii osedlyh poselenii i gorodov Yuzhnogo Kazahstana. T. V. Alma-Ata: Trudi İnstituta istorii, arheologii i etnografii Akademii nauk Kazahskoi SSR, 1958.
• Akhmerov, Pavel. “Nadpisi mecheti Ahmeda Yasavi”. İzvestiya Obshestva arheologii, istorii i etnografiipri İmperatorskom Kazanskom universitete. 13/6 (1896), 538-551.
• Akishev, Кemel. Drevnii Otrar. Alma-Ata: Izdatelstvo Nauka Kazahskoi SSR, 1972.
• Aymauytov, Zhusipbek. Shygarmalary. Tom 6. Almaty, 2013.
• Babadzhanov, Bahtiyar. “О vidah zikra djahr u bratstv Tsentralnoy Azii”. Sobraniye fetv po obosnavaniu zikra djahr i sama. otv. red. A.Muminov. 223-244. Almaty, 2008.
• Bartold, Vasiliy. Dvenadtsad lektsii po istorii turetskih narodov Srednei Azii. Т. V. Moskva: Nauka, 1968.
• Basenov, Тuleu. Kompleks mavzoleya Ahmeda Yasavi. Almaty: Oner, 1982.
• Gumarova, Mayra vd. Batyrlar zhyry. Almaty, 1963.
• Bekchurin, Мirsalih. Turkestanskaya oblast. Kazan: Zametki statskogo sovetnika Bekchurina, 1872.