"Seyyid Nesîmî Dosdoğru Yol" Romanında Zaman Mekân Hâl

Yıl 2022, Sayı: 102, 313 - 342, 15.06.2022

Ayşe Ulusoy Tunçel

Öz

Seyyid Nesîmî Dosdoğru Yol romanı, Türk mutasavvıflarından Seyyid Nesîmî'nin (ö.1404) hayatını konu alan bir eserdir. Seyyid Ömer İmâdüddîn Nesîmî, İslâm dünyasında Hurûfîliği bir sistem haline getiren Fazlullah-ı Hurûfî'nin en sadık müritlerinden biridir. Fazlullah-ı Hurûfî'nin Timur tarafından idam edilmesinin ardından Azerbaycan'dan ayrılan Nesîmî, Hurûfîlik düşüncesini yaymak için İran, Irak ve Suriye'de bulunmuş; Ankara ve Bursa gibi şehirler başta olmak üzere güney, batı ve doğu Anadolu'yu dolaşmıştır. Anadolu'da devrindeki mutasavvıflarla yoğun ilişkiler kuran ve bir çok mürit yetiştiren Nesîmî, Hurûfîlik düşüncelerinden dolayı imansızlıkla suçlanarak Halep'te öldürülmüştür. Zamanının en güçlü devlet adamlarıyla mücadele ederek, inancı uğruna korkusuzca ölüme giden Seyyid Nesîmî'nin hayat hikâyesi, Türk Dünyası Edebiyatında İsa Hüseynov'un Mahşer (1982, Bakü) adlı romanında işlenmiştir. Çınar Ata'nın Seyyid Nesîmî Dosdoğru Yol (İstanbul, 2020) romanı, Nesîmî'nin hayatını bir roman kurgusu içinde ele alan ikinci eser olarak karşımıza çıkar. Eserde Nesîmî'nin maddî ve manevî âlemdeki yol güzergâhı Nahçıvan, Tebriz, Erzincan, Ankara, Bursa ve Halep olarak belirlenmiştir. Bu coğrafya o devirde Türklerin ve Türkçenin egemen olduğu bir coğrafyadır. Roman, bu bölgelerde yer alan belli başlı tarihî mekânları ve tabiat unsurlarını tasvirdeki başarısı ile dikkat çeker. Önemli bir bölümü Fetret Devri'nde geçen romanda siyasi ve sosyal arka plan da ihmal edilmemiştir. Nesîmî'nin her gittiği bölgede Emir Timur'un hâkimiyetinin ve bunun yarattığı kaygının sürekli vurgulanması, Timur'u eserde âdeta bir roman kişisi haline getirmiştir. Roman, konusu Nesîmî olmasına rağmen, o dönemin diğer tasavvuf büyüklerinin de kendilerine özgün kişilikleriyle yer aldığı bir eserdir. Romanın bir diğer özelliği, Nesîmî'nin, başta 'ene'l Hak' ve 'vahdet-i vücut' olmak üzere Hurûfîlik kapsamındaki görüşlerine, 'okur'un anlayıp yorumlayabileceği bir sadelikte yer vermiş olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Seyyid Nesîmî, Hurufilik, Ene’l-Hak, Tasavvufi Roman, Biyografik Roman.

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin. “Fazlullah-ı Hurûfî”. İslam Ansiklopedisi, 12/277-279, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Aksu, Hüsamettin. “Hurûfîlik”. İslam Ansiklopedisi, 18/408-412, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Ayan, Hüseyin. (2014). Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanın Tenkitli Metni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayar, Pelin Aslan. (2015). Türkçe Edebiyatta Varla Yok Arası Bir Tür Fantastik Roman (1876-1960). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Azamat, Nihat. “Hacı Bayrâm-ı Velî”. İslam Ansiklopedisi, 14/442-447, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Ballı, Hasan Hüseyin. (2013). Hurûfiliğin Doğuşu ve Fazlullah Hurûfî. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
• Bilgin, Azmi A. “Nesîmî”. İslam Ansiklopedisi, 33/3-5, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Çamuroğlu, Reha. (1999). “Enel-Hakk Demişti Nesimi.” Sabah Rüzgârı.
• Çınar Ata (Alper Kağan Üçer). (2020). Seyyid Nesîmî Dosdoğru Yol. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Emecen, Feridun. “Hudâvendigâr”. İslâm Ansiklopedisi, 18/285-286, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Ergenç, Özer. (1980). “XVII. Yüzyılın Başlarında Ankara’nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler”. Osmanlı Araştırmaları 1, İstanbul, 85-108.
• Gölpınarlı, Abdülbakî. (1953). Nesîmî, Usulî, Ruhî. İstanbul: Yeni Matbaa (Varlık Yayınları).
• Güler, Turan. (2016). Türk Romanında Tasavvuf. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Gümüş, Semih. (2014). “İhsan Oktay Anar Romanının Özellikleri”, Romanın Şimdiki Zamanı. İstanbul: Can Yayınları, s.70-74.