Hz. Ali ile Hristiyanlar Arasında İmzalanan Bir Antlaşma ve Bu Antlaşmanın Satırarasi Türkçe Tercümesi

Yıl 2022, Sayı: 102, 391 - 404, 15.06.2022

Mehdi Rezaei

Öz

Orta Doğu coğrafyası tarih boyunca farklı dinlere ve mezheplere ev sahipliği yapmıştır. Kimi devirlerde birbirleriyle çatışan bu dinler ve mezhepler kimi devirlerde de barışçıl bir şekilde aynı coğrafyada varlıklarını sürdürmüşlerdir. Hiç kuşkusuz, hükûmetler ve kavimler arasında imzalanan antlaşmalar söz konusu barışçıl ortamın oluşmasında önemli rol oynamıştır. İslamiyetin yayılmasıyla birlikte Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında da birçok antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmalar sonucunda gayrimüslim topluluklar cizye karşılığında kendi inanç ve kültürlerini yaşatmaya devam etmişlerdir. Yüzyıllar boyunca Yahudi, Hristiyan ve diğer dinî topluluklar Müslüman hükûmetlerin tebaası oldukları için kendi dinleri ve kültürlerini korumak amacıyla Müslüman hâkimlerle antlaşma imzalamak zorunda kalmışlardır. Bu durumu İslamiyetin ilk yıllarından itibaren görmek mümkündür. İşte bu antlaşmalardan biri de 660 (40 Hicri) yılında Hz. Ali ve Hristiyan büyükleri arasında imzalanmıştr. Bu antlaşmanın İran, İtalya ve Ermenistan’da toplam olarak yedi nüshası tespit edilmiştir. Bunlar arasında Türkçe tercümesi olan yegâne nüsha, İsfahan Çehel Sütun Müzesinde bulunnmaktadır. Söz konusu nüsha bilinmeyen bir tarihte Kûfî hattıyla deri üzerine istinsah edilmiş, orijinal satırların altında sözcüker nesih hattıyla tekrar yazılmış ve bu iki satrın altında ise sözcüklerin Türkçe tercümeleri kaydedilmiştir. Dil özellikleri dikkate alındığında nüshanın XVI. yüzyıldan sonra Türkçeye çevrildiği anlaşılmaktadır. Tomar biçiminde olan bu nüsha 6.87 metre uzunluğa 35.5 cm ise ene sahiptir. Antlaşmada Hristiyanların çeşitli yönlerden haklarının korunması ve Müslümanların bu antlaşmaya sadık kalmaları gerektiği vurgulanmaktadır. Bu belgenin tarihî öneminin yanı sıra Türkçeye tercüme edilmesi de başka bir önem taşımaktadır. Kimi araştırmacılar Hz. Ali’nin Hristiyanlarla böyle bir antlaşma yapmadığını iddia etmekte, onun sahte olduğunu öne sürmektedirler. Bu makalede antlaşmanın Çehel Sütun nüshası incelenmiş, Türkçe bölümü transkripsiyon edilmiştir. Birkaç sözcük hariç okunaklı ve temiz bir nüshadır. Türkçe bölümünde satırarası çevirilerin özelliği itibariyle düzgün cümlelerin kurulmasından ziyade kelimelerin doğru biçimde tercüme edilmesine özen gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali, Hristiyanlar, Antlaşma, Türkçe Tercüme, Çehel Sütun Müzesi.

Kaynakça

• Anasian, Hakob. Little Works. Los Angeles: American Armenian International College, 1987.
• Caferî Mezheb, Muhsin. “Ahdnâme-yi Hazret-i Ali bâ Mesihiyân (Hz. Ali ve Hristiyanlar Antlaşması)”. Kitab-ı Mah Tarih ve Coğrafya 34 (1379), 3.
• Ercilasun, Ahmet B. Makaleler. haz. Ekrem Arıkoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 2009.
• Esedi, Behram. Şah İsmail Hataî Divanı. Urumiye: Yazneşr Yayınları, 1399.
• Friedrich, Johannes. Târih-i Hathâ-yi Cihân. çev.: Firuz Rifahi. Tahran: Dünya Yayınları, 1368.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 15 Ekim 2021. https://sozluk.gov.tr
• Kazvînî, Muhammed. Bist Makâle-yi Kazvînî (Kazvînî’nin Yirmi Makalesi). Tahran: Şark Yayınları, 1332.
• Kerimî, Muhammed Rıza. Dîvân-ı Eşâr-ı Türkî-yi Himmetî-yi Engûrânî (Himmetî-yi Engûrânî’nin Türkçe Şiirler Divanı). Tahran: Tekderaht Yayınları, 1390.
• Mkrtumyan, Gayane. “An Historical Evaluation of the Covenants of the Prophet Muḥammad and ‘Alī ibn Abī Ṭālib in the Matenadaran”, Religions 12/2, (February 2021), 5-19. https://doi.org/10.3390/rel12020138
• Montazeri Moghaddam, Hamed. “Sulh ve Aştî der Asr-i Peyamber-i İslam (İslam Peygamberi Döneminde Sulh ve Barış)”. Neşriye-yi Marifet 40 (1380), 16-22.
• Nazîmâ, Ali - Reşad Faik. Mükemmel Osmanlı Lügati. haz. Necat Birinci vd. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Nesîmî, İmâdeddîn. Dîvān-ı Nesîmî. Tahran: İran Millî Şura Meclisi Kütüphanesi, 8641, 1b-138a. Orucov, Әlihedәr vd. Azәrbaycan