Sözlü Türk Kültüründe Hacı Bektaş Velî

Yıl 2011, Sayı: 57, 15 - 28, 11.03.2011

Necati Demir

Öz

Hacı Bektaş Velî ile ilgili olarak şimdiye kadar yapılan çalışmalara baktığımızda, çoğunlukla, yazılı kaynakların kullanıldığını görmekteyiz. Hâlbuki o, Anadolu’nun Oğuz Türkleri tarafından vatan yapılması süreci içerisinde halk arasında yaşamış ve halk ile iç içe olmuştur. Bu yüzden onun hakkında son derece zengin bir sözlü edebiyat gelişmiştir. İslami Türk destanlarında, efsanelerde, ninnilerde ve türkülerde Hacı Bektaş Velî’nin önemli bir yeri vardır. Anadolu’da teşekkül etmiş Saltık-nâme’de Hacı Bektaş Velî ile ilgili çok önemli bilgilere rastlamaktayız. Eserin yazarı Ebü’l Hayr-ı Rûmî, Hacı Bektaş Veli ile ilgili 15. yüzyılda kaleme aldığı rivayetleri, diğer Anadolu erenlerinin çevresinde gelişen rivayetlerle birlikte nakletmiştir. Hacı Bektaş Velî, efsanelere de konu olmuştur. Hacı Bektaş Velî ile ilgili Anadolu’da anlatılan efsanelerin çoğu, aile eğitimi ile ilgilidir. Dolayısıyla o, her ailenin büyüğü ve örnek aldığı büyük bir önder olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk toplumunun bebeklerine ilk tanıttığı kişilerin başında Hacı Bektaş Velî’nin geldiğini görmekteyiz. Halkımız çocuklarını yüzlerce yıldır Hacı Bektaş Velî dedesi ile uyutmuş, büyütmüş, yürütmüş ve eğitmiştir. Türk insanı pek çok türküde onu daha yakından tanımıştır. Bütün bunlar Türk halkının Hacı Bektaş Velî hakkındaki düşüncelerinin yansımasıdır. Türk sözlü kültüründe Hacı Bektaş Velî’nin yeri genellikle; onun büyüklüğünü ve bilimini anlatmak, toplumdaki sorunları çözmek, örnek şahsiyet olarak göstermek, bozulan ilişkileri düzeltmek, zor zamanda yardım istemek üzerinedir. Ayrıca öğrencileri ve diğer Anadolu erenleri ile olan münasebetlerini, hayata ve topluma bakışını eklemek gerekir. Öyle anlaşılmaktadır ki Türk toplumunun düşüncesine göre o manen hiç ölmemiştir, daha açık bir ifade ile o toplumun içerisinde hâlâ yaşamaktadır. Darda kalındığında ve sıkıntılı durumda karşı karşıya gelindiğinde hâlâ ondan yardım istenmektedir

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Velî, Destan, Efsane, Ninni

HACI BEKTAS VELI IN ORAL TURKISH CULTURE

Öz

When Haci Bektas Veli-based literature has been analysed, it has been possible to see that most of the studies about Haci Bektas Veli based on writing resources. Whereas, Haci Bektas Veli had lived in public’s pocket and pursued his life as one of the his life as public during during Anatolia was becoming homeland by Oghuz Turks. Thus, a resourceful oral literature * Prof. Dr., Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi , [e-mail] been occupied based on Haci Bektas Veli. Currently, Haci Bektas Veli has an important role in Islamic Turkish sagas, epopees, lullabies and folk songs. Saltık-name, originated in Anatolia, has been icludes important informations about Haci Bektas Veli. The author of the work Ebü’l Hayr-ı Rûmî has adapted rumours written in 15th century with rumours about Anatolian saints. Haci Bektas Veli has been mentioned in epopees, too. Most of the epopees are about family education. Thus, Haci Bektas Veli has been accepted as a mentor and a paterfamilias for Turkish people. Haci Bektas Veli is one of the recognized personalities to young generation in Turkish families. Turkish people have been lulling their babies to sleep to sleep with Haci Bektas Veli’s spirituals grandfather Haci Bektas Veli. Turkish people familiarize him via folk songs and ballads. All of the above mentioned facts are reflections of the deep down ideas of Turkish public. In oral Turkish culture Haci Bektas Veli has been identified a mentor and stories based on him has been used for identfying his scientific personality, trying to find solution for conflicts in society, exemplfying him and calling for help in hard times. Also, his connection with other Anatolian saints, his students and his perceptions about life and society should have been added, too. Actually, all through his life, he has been living with folk. An important proof of this idea is collected legends from Anatolia. In hard times, people still have been calling him for help

Anahtar Kelimeler

Haci Bektas Veli, Saga, Legend, Lullaby

Kaynakça

• DEMİR, Necati-Erdem, M.Dursun. (2007); Saltık Gazi Destanı, Ankara: Destan Yayınları.
• GÜNAY, Abdullah Gülay. (2001); Ağasar Çepni Kültürü Geyikli, İstanbul: Geyikli Belediyesi Yayınları.