ALEVİ-BEKTAŞİ MİRAÇ SÖYLEMİNDEN CEMİN SİMGESEL TEMSİLLERİNE HAKK'IN BİRLİK BİLİNCİ

Yıl 2011, Sayı: 57, 37 - 84, 11.03.2011

Derya Sümer

Öz

Alevi ve Bektaşi olarak tanımlanan insanların birbirlerini Alevi-Bektaşi kültürünün oluşumunda farklı görmedikleri önemli unsur Miraç söylemidir. Bu birliktelikten yola çıkan çalışma, iki toplumun zihinlerinde asırlardır oluşturdukları imgede Miraç olayının Alevi ve Bektaşi toplumuna yansımasını, Alevilerin Cem, Bektaşilerin ise Ayn-ül-cem şeklinde dile getirmeyi seçtikleri inanışlarının öğretisindeki yolun birliği anlayışından açıklamayı seçmiştir. Aralarında usûl bakımından çok az farkların olduğu; varılmak istenen yerin ise her iki öğretide de hep aynı olduğu gözlemlenmiştir: Can’ın ölmeden evvel ölüp Hakk’ın birliğinin bilincine ulaşabilmesi. Alevi ve Bektaşilerin yürüttükleri usûllerin Ehlibeyt’ten kaldığına inanılır. Bu bakımdan, Alevi ve Bektaşi toplumunda Ehlibeyt’ten kaldığına inanılan on iki hizmete, erkâna değinilmeden, giriş bölümünde Türklerin İslamiyet, Ehlibeyt ve yakınları arasında oluşturduğu bağın açıklığa kavuşturulması gerekliydi. Nitekim Alevilik ve Bektaşilik kavramları çerçevesindeki genel bağlam, ortak bir yola yani Hakk, Muhammed, Ali’nin birliğinde, Ehlibeyt’in yolunda ulaşılmak istenen kültürün köklü inancını, İslam anlayışı içerisinde sergilemektedir. Bazı kesimlerin, aralarında büyük bir fark olduğunu göstermesi şeklinde oluşturdukları algının veya fikrin dışında bu makale, iki öğretinin ortak paydasında bütünleştirdiği, asırlardır Miraç söylemi üzerinden imgelediği Cem anlayışındaki temsilleri, tasavvufi anlatım ve anlamlandırmalarının aralığında Hakk’ın birlik bilinci ilkesiyle açıklamaya çalışmıştır. Makalede bu durumu açıklığa kavuşturmaya ve irdelemeye çalışırken Sünni öğretinin Miraç söylemi ile Alevi-Bektaşi öğretisinin Miraç söylemi arasındaki farklardan yola çıkılmış, özellikle Alevi-Bektaşi Miraç söyleminden imgelenen Cem ve Hakk’ın birlik bilinci anlayışının açıklığa kavuşturulması adına bu birlikteliğin amacı içinde çalışma boyunca Alevi ve Bektaşiler için yerleri doldurulamaz öngörülen ozanların deyişleri devam ettirilen öğretinin temsil alanlarını yaratma biçimleri ve aktarımı açısından anlamlandırmalar esnasında dile getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk Dini, Kâinat, Diyalektik Bilgi, Zıtlar Âlemi, Tasavvuf, Miraç Söylemi, Birlik Bilinci, Cem, Hakk-Muhammed-Ali, Ehlibeyt, On İki İmam Anlayışı, Alevilik, Bektaşilik

ALEVI-BEKTASHI ASCENSION DISCOURSE CONSCIOUSNESS OF HAKK'S UNITY IN SYMBOLIC REPRESENTATIONS OF CEM

Öz

The most important factor on which people who are defined as Alevi and Bektashi do not see each other different during the constitution of Alevi-Bektashi culture is Ascension. Ascension discourse is one of the most important glues that sticks Alevi-Bektashi community together in their distinctive culture. Set out of this togetherness, this study attempts to explain the reflection of Ascension onto Alevi and Bektashi community in the image that two communities created in their minds for centuries by the comprehension of unity of the road in doctrine by which the Alevis prefere to express as Cem and Bektash is as Ayn-ül-cem. Each doctrines have too little differences in terms of procedure and it is observed that the final destination in both doctrines are always the same: Can life, human life has to reach the consciousness of Hakk's God unity by dying before death. It is believed that Alevi-Bektashi methods on Cem worship descended from Ehlibeyt. In this regard, it was necessary to clarify the bond formed by Turks between Islam, Ehlibeyt and their relatives in the introduction before refering the twelve services and rules within Cem worship. Thus, the general context around Alevi-Bektashi concepts exhibites the deep-rooted belief of the culture in Islamic understanding. This culture tried to reach a common road which is the unity of Hakk, Muhammad and Ali, the Ehlibeyt's way. Indeed, the general context besides the perception or the opinion formed by some sectors as if there is a big difference amongst, this article aims to reflect the representations of Cem understanding which were imagined by two doctrines integrating Ascension discourse on common denominator by means of sufist expressions and meanings of Alevi-Bektashi belief [ for centuries. While trying to explore and to disclose this situation, the article sets out of the differences on Ascension discourse between Sunnite doctrine and Alevi-Bektashi doctrine and meanings within the consciousness of Hakk's unity are given by poets within the purpose of this togetherness is drawn throughout the study

Anahtar Kelimeler

Old Turkish Religion, Cosmos, Dialectical Information, Cosmos of Opposites, Sufism, Mirac (Ascension) Discourse , Unity Consciousness, Cem, Hakk-Muhammed-Ali, Ehlibeyt, Understanding of Twelve Imams, Alevism, Bektashism

Kaynakça

• ALTINOK, Baki Yaşa (2001); “Ehl-i Beyit ve Türkler”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi sayı: 18, ed. Alemdar Yalçın, Ankara.
• ARPAGUŞ, KELPETİN, Hatice (2001); Osmanlı Halkının Geleneksel İslam Anlayışı ve Kaynakları, Çamlıca Yay. , İstanbul.
• AYTAÇ, PAKİZE (2008); “Alevi-Bektaşi Felsefesinde Yer Alan Ana Metaforlar Üzerine Bir Değerlendirme, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, ed. Tuncay Bülbül, sayı 46, Ankara.
• BOZKURT, Fuat (2006); Buyruk, Kapı Yay. , İstanbul.
• DEDEKARGINOĞLU, Hüseyin (2008); “Dedekargın Süreğinde Cem Töreni”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, ed. Tuncay Bülbül, sayı: 46, Ankara.
• GÜVENÇ, Bozkurt (1994); Türk Kimliği Kültür Tarihinin Kaynakları, T.C. Kültür Bakanlığı Yay. / 1549, Ankara.
• GÜZEL, Abdurrahman (1999); Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı, Akçağ Yay. , Ankara.
• Hünkâr Hacı Bektaş Veli VELÂYETNAMESİ (2010); Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay. , yayına haz. : Hamiye Duran, Dursun Gümüşoğlu, ed. Gıyasettin Aytaş, Ankara.
• KORKMAZ, Esat (2009); Hiçlik Defteri I, Anahtar Kitaplar Yay. , İstanbul.
• KÜNÜÇEN, Hale (2001); “Görüntülerle Erenlerin İzinden”, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, ed. Alemdar Yalçın, sayı: 17, Ankara.
• NOYAN, Bedri (2010): Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik cilt: VIII, Ardıç Yay. , Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin (2002); Türk Mitolojisi II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• SALTIK, Veli (2010); Bingöl, Muş/Varto Yörelerinde Ocaklar, Oymaklar ve Boylarla İlgili Araştırma Sonuçları, ed. Gıyasettin Aytaş, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Araştırma Dizisi:13, Ankara.
• SARIKAYA, Mehmet Saffet (2009); “Alevi İnançlarında Hz. Muhammed”, Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü, ed. Ahmet Yaşar Ocak, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. No: 477, Ankara.
• SAYGI, Hakkı (2007); Alevi-Bektaşi İnancı, Cem Vakfı Yay. : 11, İstanbul.
• SOFUOĞLU, Cemal, İLHAN, Avni (1997); Alevilik Bektaşilik Tartışmaları, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. , No: 243, Ankara.
• SÜMER, Ali (1970); Anadolu’da Türk Öncüsü Hacı Bektaş Veli, Yeni Sanat Matbaası, Ankara.
• SÜMER, Ali (2000); Hacı Bektaş Veli Aydınlığı, Ankara.
• YAMAN, Mehmet (2004); Alevilik İnanç, Edeb, Erkan, Garibdede Türbesi Koruma Onarma ve Yaşatma Derneği Yay. , İstanbul.
• Görüşülen Kaynak Kişiler: Şakir KEÇELİ ve Galip TUTKUN, 26.10.2010. G. Ü. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Merkezi, Ankara.