Bulgaristan Bektaşi Tekkelerinden Bir Örnek: Vranikon Hafız Baba Tekkesi

Yıl 2011, Sayı: 57, 175 - 189, 11.03.2011

Orlin Sabev Orhan Salih

Öz

Makalede, Kuzeydoğu Bulgaristan’daki bugün Vranikon ismini taşıyan Karaohadlar köyü yakınlarında bulunan Hafız Baba Bektaşî Tekkesi’nin tarihinin önemli bir dönemini açıklayan XVIII. yüzyılın sonlarına ve XIX. yüzyılın başlarına ait Osmanlıca belgeleri tanıtılmaktadır. Hafız Baba Tekkesi, Alevilerin Orta ve Doğu Anadolu’dan Kuzeydoğu Bulgaristan’a, özellikle Gerilova bölgesine sürgün edildiği XVI. yüzyılda Bektaşî bir tekke olarak kurulmuş olduğu büyük bir olasılıkla kabul edilebilir. XVIII. yüzyılın sonralarına ve XIX. yüzyılın başlarına doğru harap durumunda bulunan tekke, postnişini olan Lülüzade Seyyid el-Hac Melek Mustafa Baba adında olan bir kişi tarafından ihya edilmiştir. Tekke ile ilgili 1792, 1802, 1804, 1806, 1807, 1808 ve 1810 tarihli değişik tipinden olan arşiv kaynakları vakfiye, ferman, buyuruldu, telhis, ‘arz, berat, hüccet , tekkenin içinde birer cami, medrese ve havuz ihya edilmesi için bölgede bulunan mukataa kaynaklarından 3,505 guruş ve bunun dışında tekkede kalan derviş ve etrafta yaşayan bölge halkına ahali-i kaza İslam dini ‘akaid-i İslâmiyye konusunda ders vermek şartıyla burada tayin olunan müderrise yine mukataa kaynaklarından maaş verilmiş olduğunu açıklamaktadırlar. Makale, 1787-1791 ile 1806-1812 Osmanlı-Rus savaşları arasındaki dönemde söz konusu harplerin en şiddetli meydan savaşlarına şahit olan Kuzeydoğu Bulgaristan’da muhtemelen XVI. yüzyılda tesis edilen ve zamanla harap haline gelen tekkenin Lülüzade Seyyid el-Hac Melek Mustafa Baba adında bir dervişin girişimi ile yeniden canladırılmasının önemini vurgulamaktadır. Tarikatlar, Osmanlı askerine ve yerel Müslüman halkına moral vermekte görevliydiler. Hafız Baba Tekkesi de aynı görevi yerine getirip tekkede kalan fukaranın ve yerel halkın dinî bilgilerinin artmakta yoğunlaşmıştır

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan, Bektaşî tarikatı, tekke

A BEKTASHI LODGE IN BULGARIA: THE TEKKE OF HAFIZ BABA IN VRANIKON

Öz

The article presents some late 18th- and early 19th-century Ottoman-Turkish documents, revealing an important period in the history of a Bektashi lodge the Tekke of Hafız Baba , located near the village of Karaohadlar today’s Vranikon in North-East Bulgaria . The Tekke * Doç. Dr. Bulgaristan Bilimler Akademisi Balkanoloji Enstitüsü, [e-mail] Hafız Baba was presumably founded in the 16th century when considerable groups of alevis were deported from Central and Eastern Anatolia to North-East Bulgaria, and the region of Gerlovo in particular. Towards the late 18th and early 19th century, however, the lodge was in ruins and reconstructed by a certain Lülüzade Seyyid el-Hac Melek Mustafa Baba, who was postnişin there. Several documents of various type vakfiye, ferman, buyuruldu, telhis, ‘arz, berat, hüccet , dating from 1792, 1802, 1804, 1806, 1807, 1808, and 1810, reveal that the central Ottoman government alloted 3,505 guruş from the local mukata’as for the reconstruction of a mosque, a school with cells, and a fountain, as well as salary for a teacher müderris , who was obliged to deliver lectures on Islamic dogmas ‘akaid-i İslâmiyye to the tekke’s dervishes and to the district population ahali-i kaza . The article puts emphasis on the fact that the lodge was reconstructed in the period between the two Ottoman-Russian wars of 1787-1791 and 1806-1812 when namely North-East Bulgarian territories witnessed the most desperate battles. The Ottomans considered those wars a religious combat between Islam and the unbelievers. In this respect, the Muslim mystical brotherhoods played an important role to encourage the Ottoman troops and the local Muslim population. The same was also true for the reconstructed tekke of Hafız Baba where special attention was paid to the religious literacy of its dwellers and the local population

Anahtar Kelimeler

Bulgaria, Bektashi order, lodge

Kaynakça

• AYVERDİ, Ekrem Hakkı. (1982); Avrupa’da Osmanlı Mimarî Eserleri: Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği.
• BARNES, John Robert. (1986); An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman Empire. Leiden: E. J. Brill.
• CHOLOV, Petar. (1999); “Omurtag i Pokrayninite Gerlovo i Tuzluka prez XV-XVII Vekove. Teritoriya, Selişta, Tsentrove”. Omurtag i Omurtagskiyat Kray. İstoriya i Kultura. der. Milen
• KUMANOV, Miroslav TOSHEV. Varna: Zograf.
• CLAYER, Nathalie. (1998); “Dervişkite Bratstva na Balkanite s Naroçen Pogled kım Bılgariya (Nyakoi Belejki otnosno İzsledvaneto im)”. Müsülmanskata Kultura po Bılgarskite Zemi. İzsledvaniya. der. Rositsa GRADEVA, Svetlana İVANOVA. Sofya: IMIR.
• EVLİYA ÇELEBİ. (1972); Pıtepis. çev. Strashimir DIMITROV. Sofya: Izdatelstvo “Otechestven Front”.
• GRAMATİKOVA, Nevena. (1998); “Jitieto na Demir Baba i Sızdavaneto na Rıkopisi ot Müsülmanite ot Heterodoksnite Teçeniya na İslyama v Severoiztoçna Bılgariya (İzvor za Kulturnata i Religioznata im İstoriya)”. Müsülmanskata Kultura po Bılgarskite Zemi. İzsledvaniya. der. Rositsa
• GRADEVA, Svetlana İVANOVA. Sofya: IMIR.
• GRAMATİKOVA, Nevena. (2001); “İslyamski Neortodoksalni Teçeniya v Bılgarskite Zemi”. İstoriya na Müsülmanskata Kultura po Bılgarskite Zemi. İzsledvaniya. der. Rositsa GRADEVA. Sofya: IMIR.
• GUEORGUIEVA, Guergana. (1998); Islamic Cultural Heritage: Tekkes, Turbes, and Zaviyes in Northeastern Bulgaria from the Fifteenth to the Seventeenth Century. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Budapeşte: Central European University.
• KIEL, Machiel. (1990); „Yenice-i Vardar (Vardar Yenicesi - Giannitsa): A Forgotten Turkish Cultural Centre in Macedonia of the 15th and 16th Century”. Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans: A Legacy in Stone. Hampshire-Vermont: Variorum.
• KIEL, Machiel. (1993); “Othman Pazar”. Encyclopaedia of Islam. Leiden-Paris-Oxford: E. J. Brill, cilt VIII.
• MARİNOV, Vasil. (1936); Gerlovo. Oblastno Geografsko İzuçavane. Sofya: Pechatnitsa Sofia.
• MİKOV, Lyubomir. (2007); Kultova Arhitektura i İzkustvo na Heterodoksnite Müsülmani v Bılgariya (XVI-XX Vek). Bektaşi i Kızılbaşi/Alevii. Sofya: Akademiçno İzdatelstvo “Prof. Marin Drinov”.
• MUTAFOVA, Krasimira. (2003); “Kultıt kım Svettsite v Alianskite Sela Yablanovo, Malko Selo i Mogilets”. Grad Omurtag i Omurtagskiyat Kray. İstoriya i Kultura. der. Ivan RADEV, Miroslav TOSHEV. Veliko Tarnovo: Faber.
• SABEV, Orlin. (2001); Osmanski Uçilişta v Bılgarskite Zemi XV-XVIII Vek. Sofya: LyubomadrieChronia.
• SABEV, Orlin. (2005); “Osmanlı Dönemi Şumnu Tekkeleri”. Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu 4. der. Mehmed Temelli. Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı.
• TSCUDI, R. (1960); “Bektashiyya”. Encyclopaedia of Islam. Leiden-London: E. J. Brill, 1960, cilt I.