İDARİ VE MALİ AÇILARDAN XVII. YÜZYILDA SEYYİD HÜSEYİN GAZİ TEKKESİ

Yıl 2014, Sayı: 72, 15 - 42, 03.12.2014

Ahmet Köç

Öz

Anadolu’nun fethi sırasında şehit düşmüş şeyhlerden biri olan Seyyid Hüseyin Gazi’nin türbesietrafında erken dönemden itibaren bir tekke oluşturulmuştur. Bugün Ankara- Mamak’tabulunan Seyyid Hüseyin Gazi Tekkesi dinî bir cazibe merkezidir. Çalışmada, XVII. yüzyıldayoğun olarak faaliyet gösteren tekkenin işlevleri, gelirleri, yöneticileri ve parçası olduğu heterodokseğilimlerinden bahsedilecektir. XVII. yüzyılda Seyyid Hüseyin Gazi Tekkesi’ninyönetimi Kalenderî kökenli şeyh tarafından sağlanmaktadır. Bu yüzyılda tekke şeyhiçeşitli olaylara karıştığı gerekçesiyle Osmanlı merkezî yönetimi tarafından yönetimdenuzaklaştırılmıştır. Kalenderî kökenli şeyhin yerine yeni atama yapılması, söz konusu kişinintekke şeyhliği görevini geri alabilmek için uzun yazışmalar yapmasına yol açmıştır. Malîaçıdan Seyyid Hüseyin Gazi Tekkesi gerek askerî sınıf, gerekse ulemâ sınıfı mensuplarıtarafından desteklenmiştir. Öte yandan tekkenin ekip biçtiği arazileri, beslediği hayvanları,ürünlerini depoladığı anbarlarının olması, çok sayıda misafiri ağırlayabilecek derecede büyükbir mutfağa sahip olduğunu göstermektedir. Çalışmada Seyyid Hüseyin Gazi Tekkesi’nin malterekesinden ve tekkeye yapılmış vakfiyeden hareketle kurumun iktisadî ve idarî faaliyetleriayrıntılı olarak ele alınacaktır. Makalede ağırlıklı olarak Ankara Şer’iyye Sicilleri ve EvkâfDefterleri kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Ankara, Seyyid Hüseyin Gazi, tekke, vakıf, idarî, malî

THE DERVISH LODGE OF SEYYID HUSEYIN GAZI IN THE XVIITH CENTURY FROM ADMINISTRATIVE AND FINANCIAL PERSPECTIVES

Öz

Around the turbeh of Seyyid Hüseyin Gazi who was one of the sheikhs martryrized during the Anatolia’s conquest a dervish lodge was established since early times. Today the turbeh of Seyyid Hüseyin Gazi in Mamak-Ankara is a religious attraction center. In this work; the functions, incomes, administrators and position, in which was a part of heterodox inclinations, of the dervish lodge, that was quitely active in the XVIIth century, are mentioned. Until the XVIIth century, turbeh of Seyyid Hüseyin Gazi was administrated by a Kalenderi-origined sheikh. That century, the sheikh was removed by the Ottoman central administration for various events he involved in. He made great efforts for taking back his ex-post since an appoinment was accomplished in place of him. In the financial perspective, the turbeh of Seyyid Hüseyin Gazi was supported by the askeri and also ulema sects. The turbeh had lands cultivated, animals and warehouses in which crops were stored and it demonstrates that the turbe had also a big kitchen to be able to service lots of visitors. Also here, in the light of the waqfiyye for the dervish lodge and the tereke record of Seyyid Hüseyin Gazi economical and administrative activities of the institution are discussed. Ankara Şer‘iyye Records and Evkâf books are mainly used in this article.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Ankara, Seyyid Hüseyin Gazi, Dervish Lodge, waqf, admistrative, financial

Kaynakça

• 937/1530 Tarihli Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (438 Numaralı)
• 979/1571 tarihli Ankara Evkâf Defteri (TKGM-KKA-TD-558)
• Ankara Şer’iyye Sicilleri: AŞS.14/700 - AŞS. 15/701 - AŞS. 16/702 – AŞS. 20/706 – AŞS. /710- AŞS. 25/711 – AŞS. 28/714 – AŞS. 52/738 – AŞS. 53/739 – AŞS. 59/745 – AŞS. 60/746 – AŞS. 78/764 – AŞS. 86/772 – AŞS. 259/945 - ALTINSAPAN, E- Y. Say, A. Gerengi, (2012). “Seyitgazi İlçesinde Bulunan Üryan Baba Za- viyesi ve Türbesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 61, 15- 26.
• AYVERDİ, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları 2. Baskı, İstanbul.
• AZAMAT, N. (2001). “Kalenderiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXIV, İstanbul, 253-258.
• BABİNGER, F- KÖPRÜLÜ, F. (1996). Anadolu’da İslâmiyet, İnsan Yayınları, (çev. R. Hu- lusi), İstanbul.
• BARKAN, Ö. L. (1942a). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu
• Olarak Vakıflar ve Temlikler”, Vakıflar Dergisi II, 279- 303. BARKAN, Ö. L. (1942b). “İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi II, Ankara, 304- 365.
• BARKAN, Ö. L. (1963c). “İmâret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyişi Tarzına Ait Araştırmalar”,
• İÜİF Mecmuası XXIII, 239- 296. BELDİCEANU, I. (1975). “La vie Politique etReligieuse de l’Empire Ottoman”, Turcica VI, 48.
• DENKNALBANT, A. (2009). “Seyyid Battal Gazi Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam
• Ansiklopedisi XXVII, İstanbul, s. 51- 54. Evliya Çelebi. (1999). Seyahatname II, haz. Z. Kurşun- S. A. Kahraman- Y. Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• FAROQHİ, S. (1981a). “Seyyid Gazi Revisited: The Foundation As Seen Through Sixte- enth and Seventeenth Century Documents”, Turcica XIII, 90- 122.
• FAROQHİ, S.- A. Y. Ocak. (1986b). “Zâviye”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi VIII, 476.
• FAROQHİ, S. (2003c). Anadolu’da Bektaşilik, çev. Nasuh Barın, Simurg Yayınları, İstanbul.
• HASLUCK, F. W. (1928). Bektaşilik Tedkîkleri, çev. Ragıp Hulusi, İstanbul.
• KÖPRÜLÜ, F. (1976). Türk Edebiyatından İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Ya- yınları, Ankara.
• OCAK, A.Y. (1981a). “Kalenderîler ve Bektaşilik”, İÜEFD. Doğumunun Yüzüncü Yılında
• Atatürk’e Armağan, İstanbul, 297- 308. OCAK, A.Y. (1992b). “Bektaşilik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi V, İstanbul, 373
• OCAK, A.Y. (1992c). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sufîlik: Kalenderiler (XIV- XVII. yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• OCAK, A.Y. (1998d). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, Tarih Vakfı Yurt Yayın- ları, İstanbul.
• OCAK, A. Y. (1999e) “Din ve Düşünce”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi I, ed. E. İhsanoğlu, İs- tanbul, 107- 193.
• OCAK, A.Y. (2005f). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufîler, Türk Tarih Kurumu Yayın- ları, Ankara.
• SAY, Y. (2003a).Seyyid Battal Gazi, Şücaeddin Veli ve Üryan Baba, Alevi Akademisi Yayınları, Ankara.
• SAY, Y. (2006b).“Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında Önemli Bir Kült:
• Şücaaddin Veli”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 37, 99- 134. TSCHUDİ, R. (1986). “Bektashiyya”, The Encylopedia of Islam I, E.J.Brill, Leiden, 1161
• YAZICI, T. (1997).“Kalandariyya”, The Encylopedia of Islam IV, E.J.Brill, Leiden, 473-474.
• YILDIRIM, R. (2010). “Muhabbetten Tarikata: Bektaşi Tarikatı’nın Oluşum Sürecinde
• Kızıldeli’nin Rolü”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları 53, 153- 19
• Tablo I: Seyyid Hüseyin Gazi Tekkesi’nde Yıllara Göre Mütevellî ve Şeyh Atamaları Yıl H. 979/1571 Mütevellî Derviş Hüseyin Numaralı Ankara Evkâf Defteri AŞS. 15/701:892 Muharrem 1022/ Şubat 1613 Safer 1022/ Mart 1613 Safer 1022/ Mart 1613 Muharrem 1023/ Şubat- Mart 1614 Ramazan 1023/ Ekim 1614
• Evâhir-i Rebî‘ü’l-âhir /Haziran 1614 Evâil-i Rebî‘ü’l-âhir / Nisan 1616 Muharrem 1032/ Kasım 1622 Rebî‘ü’l-âhir 1039/ Aralık 1629 Evâil-i Muharrem 1040/ Ağustos 1630 Evâil-i Safer 1041/ Ağustos 1631 Evâil-i Rebî‘ü’l-âhir /Eylül 1636 Evâsıt-ı Muharrem 1079/ Haziran 1668 Receb 1080/ Aralık 1669 Muharrem 1091/ Şubat 1680 Ramazan 1109/ Mart 1698 Muhyiddin Halife b. Mustafa Muhyiddin Halife b. Mustafa Muhyiddin Halife b. Mustafa AŞS. 14/700: 748 AŞS. 14/700: 748 Mehmed AŞS. 14/700: 791- 922 Muhyiddin Halife b. Mustafa Muhyiddin Halife b. Mustafa AŞS. 15/701: 1673 Muhyiddin Halife b. Mustafa
• Es-seyyid Mustafa AŞS. 16/702:1080 Sipahî Mehmed AŞS.20/706:973 Seyyid Muslu AŞS. 24/710: 1020 Seyyid Mustafa AŞS.25/711:943 Seyyid Muslu- Seyyid Mustafa Seyyid Muslu AŞS. 25/711:1118 Şeyh Derviş AŞS.28/714:778 Zülfikâr Derviş Pîrî Dede AŞS.52/738:500 Dede Bali bin Yusuf Veyis Dede Bali bin Yusuf Es-seyyid Mehm- ed Efendi
• EK: I- Hüseyin Gazi Zaviyesi’nde Kalenderî/Işık Tâifesinin Tasarrufu ile İlgili Belgeler AŞS. 14/700:748 AŞS.14/700:971