HACI BEKTAŞ VELİ’NİN MESAJI VE BEKTAŞİLİĞİN GÜÇLENMESİNDE ETKİLİ OLAN DİNAMİKLER

Yıl 2014, Sayı: 72, 227 - 239, 03.12.2014

Uğur Küçüközyiğit

Öz

13. ve 14. yüzyıl Anadolu toprakları için Moğol istilası, Selçuklu devletinin yıkılışı, Anadolu beyliklerinin ortaya çıkışı ve Osmanlı’nın yükselişi gibi tarihi olayların hızla geliştiği çalkantılı bir dönem oldu. Yaşanan dalgaların sarstığı toplumsal hayat, Anadolu’da yeni düzenleyici rolleri de zorunlu kılıyordu. Nitekim Anadolu sufizminin en önemli temsilcileri olan Yesevilik, Kalenderilik, Haydarilik, Ahilik, Babailik gibi akımlar bu dönemde yaygınlaştı ve toplumu düzenleyen yeni aktörler olarak ön plana çıktı. Hacı Bektaş Veli’nin öncülüğündeki Bektaşilik düşüncesi de bunlardan biridir. Anılan dönemde topluma yön veren birçok düşünce akımı günümüzde etkinliğini tamamen yitirmiş durumdadır. Buna karşın Bektaşilik, kültürel yapımızdaki varlığını halen canlı bir şekilde sürdürmektedir. Hacı Bektaş Veli’nin vefatının üzerinden geçen sekiz yüzyıl, onun verdiği mesajların, çağdaşlarından çok daha kalıcı, yaygın ve etkili bir toplumsallaşma başarısı gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu çalışma Bektaşiliğin gösterdiği başarıyı, ortaya çıktığı dönemin koşulları, mesajının içeriği ve tarikatın kullandığı yöntemler açısından incelemektedir

Anahtar Kelimeler

Bektaşilik, Hacı Bektaş Veli, Moğol, Sufizm

THE MESSAGE OF HACI BEKTASH VELI AND PROMINANT DINAMICS OF BEKTASHI ORDER’S RISE

Öz

13th and 14th century was a period of turbulence for the Anatolia. Important historical events, such as The Mongol invasion, the collapse of the Seljuk Empire, the emergence of Anatolian principalities, the rise of the Ottoman Empire were the main big sociologic paradoxes of the century. The paradoxal time period in the region has also caused some new regulatory roles in social life. Indeed, during this period, the most important representatives of Anatolian Sufism, such as Yesevilik, Kalenderilik, Haydarilik, Ahilik, Babailik reached out to a huge number of individuals as new actors in arranging people’s daily life. The Bektashism, leaded by Hacı Bektash Veli, was one of these religious orders. Many of these leading social movements have completely lost their function and effect today. But the Bektashi order still keeps its existence and effect vividly. Being in existence for 800 years illustrates that it’s much more persistent, widespread and effective socialization among contemporary social movements in the 13th century. This article aims to examine the success of Bektashi order, particularly the conditions of the century, the content of its message and the methods used by the movement.

Anahtar Kelimeler

Bektashi Order, Hacı Bektash Veli, Mongol, Sufism

Kaynakça

• AKDAĞ, M. (1971).Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. Cilt:1. İstanbul:Türk Tarih Kuru- mu.
• AKKUŞ, M. (2013). Ateş ve Ocak Kültünün Anadolu’da Yaygınlaşmasında Moğolların Etki- si. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (68):15-32.
• ANADOL, C. (2001). Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnameler. Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı Ya- yınları.
• BAKIRCI, N. ve TÜRKAN H.K. (2013). Tekke ve Zaviyelerin Balkanlardaki Rolü ve Önemi. TURUK/Dil Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 1(1):145-160.
• ALKANLIOĞLU M.A. ve IRMAK, F. (2014). Bir Sosyal Sermaye Türü Olarak Türkiye’deki Alevi Sosyal Örgütleri Ve Faaliyetlerinin İncelenmesi. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (70):139-159.
• BARKAN, Ö. L. (1942). İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler. Vakıf- lar Dergisi, (2):279-304.
• BAYRAM, M. (1994a). Fatma Bacı ve Bacıyan-ı Rum. Konya: Damla Ofset Matbaacılık.
• BAYRAM, M. (1994b). Selçuklular Zamanında Anadolu’da Bazı Yöreler Arasındaki Farklı- Kültürel Yapılanma ve Siyasi Boyutları. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (1):79-92.
• ÇAĞATAY, N. (1981).Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Konya:Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• ÇAMUROĞLU, R. (2009). Yeniçeriliğin Bektaşiliği ve Vaka-i Şerriyye, İstanbul: Kapı Yayın- ları.
• DEDEBABA, B.D. (1998). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik I.Cilt. Ankara:Ardıç Yayın- ları.
• DİVİTÇİOĞLU, S. (2000). Osmanlı Beyliğinin Kuruluşu. 2.Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Ya- yınları.
• ERÖZ, M. (1990). Türkiye’de Alevilik Bektaşilik, Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İBN-İ BATUTA (Ebu Abdullah Muhammed). (2004). Rıhletü İbn Battuta Tuhfetüın- Nuzzar Fi Garaibiıl-Emsar ve Acaibiıl Esfar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İbn Batuta Seyahatnâmesi’nden Seçmeler,Haz:İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: MEB Bin Temel Eser.
• İLGÜREL, M. (1986). Yeniçeriler. İslam Ansiklopedisi. XII.Cilt, İstanbul: 1986, s. 385-395.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1993). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara:Diyanet İşleri Baş- kanlığı Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1999). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayın- ları.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (2009). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara:Akçağ Yayınları.
• MADEN, F.(2013). Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Bektaşi Tekke Ve Türbeleri. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (68):89-128.
• MERT, H. (t.y.). Hünkar Hacı Bektaş Veli. Ankara:Bilig Yayınları.
• NOYAN, B. (1995). Bektaşilik ve Alevilik Nedir? İstanbul:Ant ve Can Yayınları.
• ÖNDER, M. (1998). Anadolu’yu Aydınlatanlar. Ankara:Vakıf Kültür Serisi.
• ÖZDEMİR, R. (1993). Osmanlı Devletiınin Tarikat, Tekke ve Zaviyelere Karşı Siyaseti.
• OTAM/Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 5: 259-310.
• ÖZEY, B. (2003). Bektaşilik-Yençeri Ocağı İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mar- mara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• ÖZTÜRK, M. (1986). Hacı Bektaş-i Veli. Belleten, V/198:885-886
• ÖZTÜRK, M. (1991). Hacı Bektaş-i Veli ve Çevresinde Oluşan Kültür Değerleri Bib. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• ÖZTÜRK, Y.N. (1988). Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar. İstanbul:Yeni Boyut Yayınevi.
• ÖZTÜRK, Y.N. (1990). Tarihi Boyunca Bektaşilik. İstanbul:Yeni Boyut.
• SAİD, E. (2000). Kış Ruhu. Çev. Tuncay BİRKAN. İstanbul:Metis Yayınları.
• SEZGİN, A. (1990). Hacı Bektaş Veli ve Bektaşilik. Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları
• TEMREN, B. (1995). Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu, Ankara:Türk Tarih Kurumu Ba- sımı.
• UÇAR, R. (2012). Alevilik-Bektaşilik. Ankara:Berikan Yayınevi.
• YALÇIN, A. (2004). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Bektaşilerin Rolü, Yayımlanmamış Yük- sek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• YILDIRIM, R. (2010). Bektaşi Kime Derler?: “Bektaşi” Kavramının Kapsamı Ve Sınırları Üzerine Tarihsel Bir Analiz Denemesi. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (55):23-55.