TÜRKÇE VE EDEBİYAT DERS KİTAPLARINDA YESEVİLİK, BEKTAŞİLİK VE MEVLEVİLİK UNSURLARI

Yıl 2015, Sayı: 73, 105 - 128, 14.04.2015

Salim Pilav Hüseyin Yazıcı

Öz

Her toplumun ve kültürün kendine ait unsurları ve özellikleri vardır. Bu özellikler dil gibiaraçlarla gelecek nesillere aktarılır. Eğitim-öğretim ortamlarında ana dili eğitiminde bireyleresadece dilin kullanım ve beceri alanları değil, aynı zamanda o dilin içinde barındığı toplumunkültürel unsurları ve değerleri de öğretilmesi gerekir. Dilin içinde toplumun geçmişten geleceğekültürel alt yapılarını oluşturan, topluma şekil veren unsurlar bulunmaktadır. Türkçeninana dili olarak eğitiminde de eğitim ve öğretim ortamlarında bulunan bireylere, içinde barındıklarıbu toplumun kültürel alt yapılarını oluşturan değerlerin öğretilmesi gerekmektedir.Bu bağlamda, geçmişten günümüze toplumu derin bir şekilde etkileyen, toplumun hayattarzını, dünyaya bakış açısını değiştiren tasavvufi unsurlar arasında gösterebileceğimiz Yesevilik,Mevlevilik ve Bektaşilik gibi tasavvufî akımların öğretilmesi gerekir. Yapılan bu çalışmada;ortaokul 5, 6, 7, 8; lise 9, 10, 11 ve 12. sınıflarda okutulan MEB’in Türkçe ve Edebiyatders kitapları incelenerek Yesevilik, Mevlevilik, Bektaşilik gibi tasavvuf inanç sistemlerininne derecede bu kitaplarda yer aldığı, öğrencilere bu inanç sistemlerinin hangi unsurlarınınöğretildiği, Türk toplumunun kültürel alt yapı taşları olan bu düşünce sistemlerine hangi konulardanasıl değinildiği gibi özellikler araştırılmıştır. Bu çalışmada, doküman incelenmesiyöntemi kullanılarak 5, 6, 7, 8. sınıf Türkçe ve 9, 10, 11, 12. sınıf edebiyat programlarında,ders ve çalışma kitaplarında yer alan kazanımlar, metinler, etkinlikler ile değerlendirme sorularıincelenmiştir. Bu değerlere ne kadar önem verildiği, ne derecede değinildiği, hangikonularda ne tür ve şekillerde bu akımlara ait unsurların yer aldığı saptanmaya çalışılmıştır.Türkçe ve Edebiyat derslerinin öğrencilere Yesevilik, Mevlevilik ve Bektaşilik gibi tasavvufîakımlarla ilgili hangi seviyede bilgi verdiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, edebiyat, ders kitabı, Yesevilik, Bektaşilik, Mevlevilik

THE NOTIONS OF ‘YESEVI’, BEKTASHI’, AND ‘MEVLEVI’ PHILOSOPHIES WITHIN THE TURKISH AND LITERATURE TEXTBOOKS

Öz

Undoubtedly each society and culture does have its unique traits and features that are conveyed through the generations by means of tools such as language. The mother tongue education should not only be structured upon the teaching of proper use of the linguistic units but also a profound understanding of the cultural and moral features of that society should be provided to the learners of that language. This point of view stems from the idea that language itself includes notions shaping the cultural forms of the society throughout the history. Thus, the Turkish language learners, who are natives in this case, should be taught the cultural values immersed within the society where the native Turkish learners keep living. Hence, the notions of Islamic mysticism such as Yesevi, Mevlevi and Bektashi which affected the cultural and moral asset of the Turkish society should be taught. This study was set out to analyse the content of the Turkish language and literature course books implemented into the sixth, seventh, eighth graders Turkish language curriculum in terms of how those notions and philosophies have been reflected through the instructional materials. The current research using the document analysis method includes a profound analysis of the goals, texts, activities, and assessment strategies provided within the Turkish course books of secondary school pupils. Aiming to the elaborate on how clearly those notions were reflected through the course books, the study tried to explain the extent and quality of the instruction of these philosophies

Anahtar Kelimeler

Turkish language, literature, textbook, Yesevi, Bektashi, Mevlevi

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, M.(2007). Mevlevilik ve Osmanlı Padişahları, Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi Mevlâna Özel Sayısı Yıl: 12 Sayı: 18.
• ALTINTAŞ, H. (1986). Tasavvuf Tarihi. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ARIKAN, M, AGHDAM, G Y vd.,(2012). Fıkralarda Bektaşî Tipine Atfedilen İktidar Algısı- nın Kökenleri. Turkish Studies -233-25, TURKEY.
• ARTUN, E. (2007). Anadolu ve Rumeli Türk Kültürünün Oluşmasında Sevgi ve Hoşgö- rü Düşüncesi Mimarı Mevlâna Celalettin Rumi’nin Etkisi. Sarı Saltuk Baba’dan Miskin Baba’ya II. Uluslar Arası Romanya’da Türk Kültürü’nün İzleri Sempozyumu. 3-8 Eylül, Ro- manya.
• AYKAN, G. (2000). “Hacı Bektaşi Veli Nerede Doğdu, Kimdir” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S:15.
• BANARLI, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ÇİFCİ, S. (2011). “Bir Grup Yükseköğretim Öğrencisinin Hacı Bektaş Veli’yi Tanıma Düze- yi ve Bektaşilik Hakkındaki Tutumları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Der- gisi. S:57.
• GÖLPINARLI, A. (1983). Mevlâna’dan Sonra Mevlevilik, İnkılâp ve Aka Yayınevi. Ankara.
• ERSOYLU, H.(2010). “Türk Dilinde Mevlâna” ve “Mevlevî” Kelimeleri”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Aralık S: 408, s. 414.
• GÜZEL, A. (2002). Hacı Bektaşi Veli ve Makalat. Akçağ Yayınevi, Ankara.
• İLKÖĞRETİM TÜRKÇE DERSİ (6, 7, 8. SINIFLAR) ÖĞRETİM PROGRAMI, 2006, Ankara.
• KAZAR, M. (1998). “Ahmed Yesevi Hayatı, Halifeleri ve Tarikatı, Eseri ve Mefküresi”, Türki- yat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S: 9.
• KOLAÇ, E. (2010). “Hacı Bektaş Veli, Mevlâna ve Yunus Felsefesiyle Türkçe Derslerinde Değerler ve Hoşgörü Eğitimi”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S:55.
• KORKMAZ, S. (2001). “Ahmed Yesevi ve Hacı Bektaş Veli Aralarındaki Bağlar, Fikirleri, Tesirleri ve Türk İslâm Edebiyatına Katkıları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S: 11.
• KÖPRÜLÜ F. (1966a). Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KÖPRÜLÜ, F. (2009b) .Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• MEB 5. SINIF TÜRKÇE ÇALIŞMA KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2013.
• MEB 5. SINIF TÜRKÇE DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2013.
• MEB 5. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2013.
• MEB 6. SINIF TÜRKÇE ÇALIŞMA KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 6. SINIF TÜRKÇE DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 6. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 7. SINIF TÜRKÇE ÇALIŞMA KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 7. SINIF TÜRKÇE DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 7. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 8. SINIF TÜRKÇE ÇALIŞMA KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 8. SINIF TÜRKÇE DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 8. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETMEN KILAVUZ KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 9. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 11. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• MEB 12. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERS KİTABI, DEVLET KİTAPLARI, 2012.
• OCAK, Y. (1994). “Bektaşilik Bir Tarikattır ‘’, Türk Yurdu Alevilik-Bektaşilik Özel Sayısı, C.14, S: 88, s15.
• OKUR, A. (2012). “Hacı Bektaş Veli ve İlgili Kavramların Tanınabilirlik Algısı Üzerine Bir Araştırma ve Öğretim Programlarındaki (MEB) Durumu”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S: 64.
• ÖZTÜRK, Y. N. (1995). Tarih Boyunca Bektaşilik., İstanbul. Yeni Boyut Yayınevi. III. Baskı.
• TEMİZKAN, M. (2005). Bektaşi Edebiyatının Birinci Dönemi Ve Bu Dönemdeki Hakim Tema- ları Üzerine Bir İnceleme, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir, Kaan Yılmaz Matbaası.
• TEZCAN, M. (1993). “Ahmet Yesevi’nin Türk Din Antropolojisindeki Yeri”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi Cilt: 26 S:1.
• TURAN, A. ve YILDIZ, H. (2010). “Tarihten Günümüze Anadolu Alevîliği”, http:// dergi.ilahiyat.omu.edu.tr/Makaleler/1775019518_20082701034.pdf Erişim tarihi: 17.12.2013.
• YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayınevi.