Makedonya’nın İslamlaşmasında Bektaşi ve Halvetiliğin Katkısına Bir Örnek: Kırçova’da Bektaşi ve Halveti Tekkeleri

Yıl 2015, Sayı: 73, 129 - 152, 14.04.2015

Selçuk Ural

Öz

Balkan Yarımadasının merkezini teşkil eden Makedonya, bu konumu sayesinde doğu ve batıistikametinde gelişen inanç ve bu bağlamda oluşan bir sosyo-kültürel etki alanında kalmıştır.İki zıt kutup arasında harmanlanan Makedonya toprakları ve halkları, özellikle Osmanlılarınbölgeyi fethi ile birlikte İslamiyet ile kaynaşmıştır. Anadolu’dan bölgeye getirilip belirli biriskân politikasıyla yerleştirilen Türkler ve onların İslam anlayışlarıyla da, Balkanlarda sınırlarıüst düzeyde bir hoşgörü ortamı kurulmuştur. Balkanlara sonradan gelen Müslümanlar ileuzun süredir burada yaşayan Hristiyan yerli halk arasında gelişen kaynaşma zemininin sağlanmasındaise, tasavvuf ve bu anlayışının temelindeki insan sevgisi yer almıştır. Temelindeinsan, sabır ve hoşgörü olan tarikatlarla birlikte, Balkanlarda etkisi çok belirgin bir şekildegörülen ve uzun yıllar boyunca varlığını sürdüren bir İslam kültürü de oluşmuştur. Çalışmamızınamacı, Balkanlarda İslam’ın yayılması ve geniş halk toplulukları tarafından özümsenerekbenimsenmesinde tasavvuf ve bu eksende hareket eden tarikatlar ile tekke kültürününetkisini, Kırçova şehri özelinde ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Makedonya, Kırçova, Bektaşilik, tekkeler

AN EXAMPLE FOR THE CONTRIBUTION OF BEKTASHI AND HALVETI ON ISLAMISATION OF MACEDONIA: BEKTASHI AND HALVETI DERVISH TEKKES IN KIRCOVA

Öz

Macedonia, which constitutes the centre of the Balkan Peninsula, remained under the belief developed in the direction of east and west and socio-cultural sphere of the influence which formed within this context thanks to its position. Blended between two opposite poles, Macedonian lands and communities merged with Islam notably after the Ottoman conquest of the region. A high level atmosphere of tolerance was established in the Balkans, with Turks brought from Anatolia to the region and relocated with a specific settlement policy and with their understanding of Islam. The provision of the merging ground, which developed between the Christians who lived there for a very long time and the Muslims who came to the Balkans afterwards, came from Islamic mysticism and humanity which lies within the foundations of this understanding. An Islamic culture also emanated in the Balkans whose influence was clearly seen and continued its presence for long years along with the religious orders founded in humanity, patience and tolerance. The purpose of our study is to present the influence of mysticism and religious orders with lodge culture moving in this direction, in the diffusion of Islam in the Balkans and its embracement and assimilation by wide communities, particularly over the city of Kırcova

Anahtar Kelimeler

Balkans, Macedonia, Kiçevo, Bektashi, tekkes

Kaynakça

• ACAROĞLU, T. (2006). Balkanlarda Türkçe Yer Adları Kılavuzu. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• AKMAN, H. (2006). Paylaşılamayan Balkanlar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• AKTAŞ, A.-DEMİR, T. (2010). “Gazi Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Arşi- vinde Yer Alan Bektaşilik Bibliyografyası”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 55, 483-520.
• ARSLAN, Ç. (2001). Türk Akıncı Beylerinin Balkanların İmarına Katkıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• AHMED, D. (2013). Tevarih-i Ali Osman: Aşıkpaşazade Tarihi, Yayına Haz. Nejdet Öztürk, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• AYDIN, A. (2004). “Makedonya Gezi Notları”, Serçeşme Dergisi 3, 28-29.
• AYVERDİ, E. H. (2000). Avrupa Osmanlı Mimari Eserleri Yugoslavya III. İstanbul: Fetih Ce- miyeti Yayınları.
• BAKIRCI, N. ve TÜRKAN, H. K. (2013). “Tekke ve Zaviyelerin Balkanlardaki Rolü ve Öne- mi”, TÜRÜK Dil, Edebiyat Ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 1: 1, 145-160.
• BARKAN, Ö. L. (1942). “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler”, Va- kıflar Dergisi II, 279-304.
• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ, A. A. DFE. (Bab-ı Asafi Defterhane-i Amire, Tahrir Defterleri), 4, 1477 (881).
• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ, A.DFE. (Bab-ı Asafi Defterhane-i Amire, Tahrir Defter- leri), 232, 1545 (951).
• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ, A.DFE. (Bab-ı Asafi Defterhane-i Amire, Tahrir Defter- leri), 367, 1521 (927).
• BİRDOĞAN, N. (1995). Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleşmesi. İstanbul: Mozaik Yayınları.
• BİRGE, J. K. (1991). Bektaşilik Tarihi. (Çeviren: R. Çamuroğlu), İstanbul: Ant Yayınları.
• BOJİÇ, M. (2001). Historija Bosne i Bosnjaka. Bosna: TKD Şahinpasiç Yayınları.
• DOĞRU, H. (2012). “Osmanlı Devletinin Rumeli’de Fetih ve İskân Siyaseti”, Türkler Ansik- lopedisi IX, 165-176.
• EFE, A. (2013). “Balkanların İslamlaşmasında Tekkelerin Rolü ve Kosova Prizren Şeyh Os- man Efendi Tekkesi”, Balkan Savaşlarının 100. Yılında Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildirileri (5-7 Ekim 2012, Isparta), Editör: Süleyman Seydi, Vedat Kartalcık, Murat Kı- lıç, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 457-466.
• ERCAN, E. H. (2006). Makedonya’da Adak Ve Ziyaret Yerleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2006.
• FİLİPOVİÇ, N. (2005). İslamizacija u Bosni Hecegovini. Teşanj: Centar za Kulturu Obrazo- vance Publikacije.
• FİNE, J. V.A. (1987). The Late Medieval Balkans. Mighigan: Mighigan Universty Pres.
• GÜLÇİÇEK, A. D. (2000). “Anadolu Ve Balkanlardaki Alevi Bektaşi Dergâhları”, Türk Kül- türü Ve Hacı Bektaş Veli Dergisi 16, 212-217.
• HACISALİHOĞLU, M. (2003). “Makedonya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXVII, 437-444.
• HAFIZ, N. (1985). Kosova Türk Halk Edebiyatı Metinleri. Kosova: Priştine Üniversitesi Fel- sefe Fakültesi Şarkiyat Bölümü Yayınları..
• HALAÇOĞLU, Y. (2002). “Osmanlı Devletinin Rumeli İskânıyla İlgili Toponomik Bir
• Değerlendirme”, Balkanlarda İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: IRCICA Yayınları, 3-9.
• HALAÇOĞLU, Y. (1998). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun İskân Siyaseti Ve Aşi- retlerin İskânı. Ankara: TTK Yayınevi.
• HAMZAOĞLU, Y. (2005). “Bogomilizm ve İslamlaşma”, Köprü Kültür Sanat Dergisi 3: 8, 10-30.
• HANDZİC, A. (1994). Studije o Bosni. İstanbul: İRCİCA Yayınları.
• KALEŞİ, H. (1979). “XV. Asırdan XVII. Asrın Nihayetine Kadar Yugoslav Topraklarında Şark Medeniyeti”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 1:1-1, 73-129.
• HASLUCK, F. W. (1991). Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı. (Çeviren: T. Koca, N. Ergindoy), İstanbul: Ufuk Matbaası.
• İBRAHİM, M. (1994). “Eski Yugoslavya Sınırları Dâhilinde Tarikat Hareketlerinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Önemi”, Vakıflar Dergisi XXIV, 291-306.
• İNALCIK, H. (2012). “Osmanlı Döneminde Balkanlar Üzerinde Yeni Araştırmalar”, GA- MER I: 1, 1-10.
• İNBAŞI, M. (2003). “Tarihsel Perspektif: Türklerin Balkanlara Yerleşmesi”, Ed.Erhan Türbe- dar, Balkan Türkleri, Ankara: ASAM Yayınları, 1-17.
• İNBAŞI, M. (2002). “Balkanlarda Osmanlı Hâkimiyeti Ve İskân Siyaseti”, Türkler Ansiklope- disi IX, 154-164.
• İSEN, M.-İBRAHİMGİL, M. (2005). Balkanlarda Osmanlı Mirası Gezi Rehberi. İstanbul: A Turizn Yayınları.
• İZETİ, M. (2004). Balkanlarda Tasavvuf. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• KARA, M. (1999). Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayın- ları.
• KARAMAHMUT, R. (2006). Makedonya’da Müslüman Azınlıkları, Ankara Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.
• KARPUZ, H. (2010). “Balkanlardaki Mevlevihanelerden Günümüze Kalanlar”, Uluslararası Dünyada Mevlana İzleri Sempozyumu Bildirileri Kitabı (13-15 Aralık 2007, Konya), Edi- tör: N. Şimşekler, Y. Öz, H. Kuyumcu, S. Tunç, E. Çöm, Ş. Altunsoy, A. Öztürk, B. Koça- koğlu, H. Yaman, A. Tarhan, Konya: Selçuk Üniversitesi Mevlana Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 427-446.
• KAZICI, Z. (2000). “Osmanlıların Balkanlardaki Muvaffakiyet Sebepleri”, Uluslararası Ku- ruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi Bildirileri Kitabı (7-9 Nisan 1999, Konya), Editör: A. Aköz, B. Ürekli, R. Özcan, Konya: Selçuk Üniversi- tesi Vakfı Yayınları, 743-745.
• KAZICI, z. (1996). İslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• KİEL, M. (2002). “Kırçova”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXV, 440.
• KOLOĞLU, O. (1993). “Osmanlı Döneminde Balkanlar”, Balkanlar, İstanbul: OBİV Yayın- ları, 41-96.
• KORKMAZ, E. (2005). Alevilik ve Bektaşilik Terimler Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitap Ya- yınevi.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1979). “Bektaş”, İslam Ansiklopedisi II, 461-464.
• KUTLU, S. (2007). Milliyetçilik Ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar Ve Osmanlı Devleti. İs- tanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• NOEL, M. (1999). Bosna’nın Kısa Tarihi. (Çeviren: A. Karadağlı), İstanbul: Om Yayınevi.
• NOYAN, B. (1986). Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi (İlk Velayetname). İstanbul: Doğuş Ya- yınları.
• NUREDİNİ, M. (2003). Makedonya’da Belli Başlı Ziyaret Yerleri Dinler Tarihi Açısından Bir Değerlendirme. Gostivar: Çabej Yayınları.
• OCAK, A.Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler. Ankara: TTK Yayınevi.
• OCAK, A. Y. (1978). “Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi XII, 247-265.
• OKİÇ, T. (1952). “Sarı Saltuk’a Ait Bir Fetva”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, 43-59.
• ÖNGÖREN, R. (2002). “Balkanların İslamlaşmasında Sufilerin Rolü”, Balkanlarda İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Bildirileri Kitabı (21-23 Nisan 2000, Sofya), İstan- bul: IRCICA Yayınları, 47-73.
• ÖZKILINÇ, A.-COŞKUN. A. (2001). 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rum-İli Defteri I. Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları.
• ÖZTÜRK, Y. N. (1995). Tarih Boyunca Bektaşilik. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• POPOVİÇ, A. (1995). Balkanlarda İslam. İstanbul: İnsan Yayınları.
• SARINAY, Y. (2005). Osmanlı Yönetiminde Makedonya. Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları.
• SELÇUK, H. (2012). “Tapu Tahrir ve Maliyeden Müdevver Defterlerine Göre Rumeli’de İhtida Hareketleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12, 89-104.
• SEVİM, S. (2002). “Türklerin Rumeli’ye İlk Geçişleri ve İskân Faaliyetleri”, Balkanlardaki Türk Kültürünün Dünü Bugünü Yarını Uluslararası Sempozyum Bildirileri (26-28 Ekim 2001, Bursa), Editör: H. B. Öcalan, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 41-48.
• SEYMAN, A. (2006). Balkanlarda Alevi Bektaşilik, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• SEZGİN, H. (1993). Balkanlarda Kültür Mirasımız. İstanbul: OBİV Yayınları.
• TEMREN, B. (1998). “Bektaşi Geleneklerinde Balkanlara İlk Geçiş”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 6, 99-105.
• TODOROV, N. (1983). The Balkan City. Seattle and London: Washington University Pres.
• TSCUDİ, R. (1960). “Bektashiyya”, Encyvlopaedia of Islam I, 1161-1163.
• TURAN, Ö. (2002). “XX. Yüzyılda Türk Toplulukları”, Türkler Ansiklopedisi XX, 331-360.
• ULUDAĞ, S. (1997). “Halvetiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XV, 393-395.
• YAHYA, A. (2004). “Makedonya’daki Tekkelerde Zikir ve Musiki”, Hikmet İlmi Araştırmalar Dergisi 4, 57-77.
• YEDİYILDIZ, B. (2002). “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”, Türkler An- siklopedisi X, 183-215.
• YILDIRIM, R. (2010). “Bektaşi Kime Derler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 55, 23-58.
• YÜCEL, Y. (1992). “Balkanlarda Türk Yerleşmesi Ve Sonuçları”. Editör: O. Karaveli, Bulgaristan’da Türk Varlığı, Ankara: TTK Yayınevi, 67-91.
• www.tika.gov.tr/haber/tika-makedonyada-faaliyetlerine-devm-ediyor/725 (ET:09.07.2013) EKLER Ek 1. Kırçova Halveti Hayati Tekkesi Tekke Camii Harimi Kahve Ocağının Bulunduğu Köşk Odası ve Postnişin
• Halveti Hayati Tekke Camii
• Cami Avlusunda Türbe, Kahve Köşkü ve Su Kuyusu
• Cami haziresindeki Mezarlık Eski Ezan Taşı
• Şadırvan ve Eski Değirmen Taşı Ek 2. Kırçova Çullu Baba Tekkesi
• Tekke Yenileme Çalışması
• Tekke Yenileme Çalışması
• Tekke Camii ve Türbesi (2014)
• Tekke Camii Harimi Şadırvan
• Kahve Ocağı Köşkü ve Postnişin Ek 3. Kırçova Şeyh Selim Tekkesi Tekke Camii Harimi
• Tekke Camii Dış Görünüm
• Haziredeki Türbe ve Mezarlık Ek 4. Kırçova Hızır Baba Tekkesi Hızır Baba Tekkesi Hızır Baba Tekkesi