BEKTAŞİ NEFESLERİ ÖZELİNDE GÖKALPÇİ HARS-MEDENİYET İKİLİĞİNE ELEŞTİREL BİR BAKIŞ

Yıl 2015, Sayı: 73, 153 - 172, 14.04.2015

Onur Güneş Ayas

Öz

Erken Cumhuriyet dönemi kimlik ve kültür politikalarına yön veren temel paradigma Osmanlı medeniyetiyle Türk kültürü arasında keskin bir karşıtlık olduğunu varsayan Gökalp’in hars-medeniyet ayrımına dayanmaktadır. Medeniyet ve hars daireleri arasındaki geçişkenliği yok sayma, karşıtlığı abartma eğilimindeki Cumhuriyet elitleri Türk kültürünün ŞarkOsmanlı medeniyetiyle uyumsuz, Batı medeniyetiyle uyumlu yanlarını vurgulamıştır. Bunun en çarpıcı örnekleri, Osmanlı müziğini dışlayan ve Batı tekniğini esas alan yeni bir Türk müziği yaratmayı amaçlayan Musiki İnkılabı sırasında gözlenmiştir. Musiki İnkılabı’nı savunan kimi yazarlar Anadolu’daki bazı türkülerin ve Bektaşi müziklerinin Türklerin hakiki müziği olduğunu ileri sürmüş, bunlarla Batı müziği arasında Osmanlı müziğine kıyasla daha çok benzerlik olduğunu kanıtlamaya çalışmışlardır. Hâlbuki Bektaşi nefesleri, birbirine zıt olduğu varsayılan medeniyet ve hars unsurları arasında çok zengin bir alışverişin olduğunu göstermektedir. Bu açıdan Bektaşi nefesleri, Osmanlı kültür dünyasında birbirine zıt ve birbiriyle ilişkisiz iki edebiyat, iki müzik ve iki din olduğunu varsayan Gökalpçi modeli yanlışlamaktadır. Bu makale Bektaşi nefeslerinin dini, edebi ve müzikal açıdan hars-medeniyet ikiliğini sarsan yanlarını ön plana çıkartmayı amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Bektaşi müziği, müzik sosyolojisi, Ziya Gökalp, Vahit Lütfi Salcı, kültür, medeniyet, din sosyolojisi

A CRITICAL OVERVIEW OF THE GOKALPIAN CULTUR-CIVILIZATION DICHOTOMY WITH SPECIAL REFERENCE TO BEKTASHI HYMNS NEFES

Öz

The main paradigm guiding the policies of the Early Republican regime regarding national identity and culture is based on Gökalp’s culture-civilization dichotomy which assumes a sharp contrast between the Ottoman civilization and the authentic Turkish folk culture. Republican elites, prone to ignore the transitivity between the elements of civilization and culture, as well as exaggeration the contrast between them; underlined those elements of Turkish folk culture which they assumed to contrast with the Oriental Ottoman civilization and be in conformity with the Western civilization. The most striking examples of this approach were observed during the Turkish musical reform movement that aimed to form a new Turkish musical culture which excluded the Ottoman musical tradition and embraced the Western technique. Not a few proponents of this reform claimed that some intact folk songs and Bektashi hymns should be classified as the genuine authentic music of the Turks and they also attempted to demonstrate that these had much more common elements with the Western music than they had with Ottoman music. On the contrary, this article argues that Bektashi hymns are in fact a striking example of the existence of fertile transactions between the elements of civilization and culture which were assumed by Gökalpian tradition to be completely disharmonious with each other. Bektashi hymns invalidate the Gökalpian formula which postulated an Ottoman world having two literatures, two musical traditions and two religions unrelated to each other. The focus of this article is on the sociological, religious, literary and musical aspects of the Bektashi hymns that challenge the culture-civilization dichotomy

Anahtar Kelimeler

Bektashi music, sociology of music, Ziya Gökalp, Vahit Lütfi Salcı, culture, civilization, sociology of religion

Kaynakça

• AKSOY, B. (2008). Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar. İstanbul: Pan Kitap.
• AKYOL, T. (1999). Osmanlı’da ve İran’da Mezhep ve Devlet. İstanbul: Doğan Kitap.
• AYAS, G. (2013). Edirne’de Osmanlı Devri Makam Musikisi Hakkında Bazı Sosyolojik Göz- lemler. Edirne İçin. Der. Yeliz Okay. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• BALKILIÇ, Ö. (2009). Cumhuriyet, Halk ve Müzik Türkiye’de Müzik Reformu 1922-1952. Ankara: Tan Kitabevi.
• BEHAR, C. (2006). Ottoman Musical Tradition. Cambridge History of Turkey Vol. III. Ed. Suraiya Faroqi. Cambridge: Cambridge University Press.
• BEHAR, C. (2010). Şeyhülislam’ın Müziği 18. Yüzyılda Osmanlı-Türk Musikisi ve Şeyhülislam Esad Efendi’nin Atrab’ül Asar’ı. İstanbul: Yapı Kredi.
• BORATAV, P.N. (2000). Halk Edebiyatı Dersleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• ERGÜR, C. E. (2011). Zakirbaşı-Kıyam Reisi-Bestekar Salahi Dede Salahaddin Demirtaş Ha- yatı ve Eserleri. İstanbul: Kitabevi.
• GAZİMİHAL, M. R. (1925). Musiki ve Ziya Gökalp. Milli Mecmua, 24 (2): s. 383-385.
• GAZİMİHAL, M. R. (1928). Musiki Halkiyyatı. Milli Mecmua, 104 (9): 1677-9.
• GAZİMİHAL, M. R. (1933). Polifonik Türkülerimiz Meselesi. Milli Mecmua, 142-143 (12): 315-316.
• GAZİMİHAL, M. R. (1936). Türk Halk Müziklerinin Kökeni Meselesi. İstanbul: Akşam Mat- baası.GÖKALP, Ziya. (1918). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Yeni Mecmua.
• GÖKALP, Z. (1923). Türkçülüğün Esasları. Ankara: Matbuat ve İstihbarat Matbaası.
• GÖKALP, Z. (1977). Makaleler IV. Ankara: Kültür Bakanlığı.GÖLPINARLI, Abdülbaki. (2010). Alevi-Bektaşi Nefesleri. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• GÜNGÖR, E. (1980). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• GÜRAY, C. (2010). Anadolu’da İnanç ve Müzik İlişkisi Bir Sonsuz Devir. İstanbul: Metropol.
• İHSANOĞLU, E. (2003). Modern Türkiye ve Osmanlı Mirası. Doğu Batı, 25: 41-58.
• İNANÇER, Ö. T. (1999). Osmanlı Musiki Tarihinde Tasavvuf Musikisine Bir Bakış. Osmanlı Ansiklopedisi Cilt 10, ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• KAFADAR, C. (1995). Between Two Worlds, The Construction of Ottoman State, California: University of California Press.
• KURNAZ, C. (1999). Halk ve Divan Edebiyatının Müşterekleri Açısından Osmanlı Dönemi Türk Edebiyatına Bakış. Osmanlı Ansiklopedisi Cilt 9. ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Tür- kiye Yayınları.
• MARDİN, Ş. (2007). Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim.
• NECDET, A. (1997). Tekke Şiiri Dini ve Tasavvufi Şiirler Antolojisi. İstanbul: İnkılap.
• OCAK, A. Y. (1996). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim.
• OCAK, A. Y. (2011). Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: Timaş.
• ÖZCAN, N. (1992). Bektaşi Musikisi. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖZKAN, İ. H. (2006). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken.
• PAÇACI, G. (1998). Cumhuriyet’in Sesleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• SALCI, V. L. (1933 a). Polifonik Musikilerimiz Halk Armoni ve Kontrpuanları. Milli Mec- mua, 140-141 (12): s. 298-99.
• SALCI, V. L. (1933 b). Polifonik Musikilerimiz Halk Armoni ve Kontrpuanları. Milli Mec- mua, 142-143 (12): 311-313.
• SALCI, V. L. (1933 c). Polifonik Musikilerimiz Halk Armoni ve Kontrpuanları. Milli Mec- mua, 144-145 (12): 324-326.
• SALCI, V. L. (1938). Bela Bartok’un Konferansları: Gizli Halk Musikisi. Ülkü-Ankara Halkevi Dergisi, 61: 113-23.
• SALCI, V. L. (1940). Gizli Türk Halk Musikisi ve Türk Musikisinde Armoni Meseleleri. İstan- bul: Numune Matbaası.
• SALCI, V. L. (1941). Gizli Türk Dini Oyunları. İstanbul: Numune Matbaası.
• SALGAR, F. (2012). Türk Müziğinde Makamlar Usuller ve Seyir Örnekleri. İstanbul: BMKV Yayınları.
• SAYGUN, A. A. (1936). Türk Halk Musikisinde Pentatonizm. İstanbul.
• TANRIKORUR, C. (2003). Osmanlı Dönemi Türk Musikisi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• TASNİF VE TESPİT HEYETİ. (1933). Türk Musikisi Klasiklerinden Bektaşi Nefesleri. Cilt IV-V. İstanbul: İstanbul Belediye Konservatuarı Neşriyatı
• YAHYA KAÇAR, G. (2010). “Bektaşi Nefeslerindeki Melodik ve Ritmik Özellikler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, 55.
• YALTIRIK, H. (2002). Trakya Bölgesinin Tasavvufi Halk Müziği Notalarıyla Nefesler-Semah- lar. Ankara: Kültür Bakanlığı.