Dede Mezarındaki Sır: Ziyaret Fenomeni ve Kutsalın Tezahürleri

Yıl 2010, Sayı: 56, 61 - 72, 28.01.2013

Ali Selçuk

Öz

Bu çalışma, Alevi değerler sisteminin Türk kültürü ile olan bağının, ziyaret fenomeni içinde kodlanarak varlığını sürdürüşünü Evci Tahtacı köyü Dede Ziyareti örneğinde anlayıcı bir eğilimle açığa çıkartmayı kendisine konu edinmiştir. Ziyaret fenomeni sosyokültürel yaşamı hem temsil eden hem de yaratan bir model olarak çeşitli kültlerin ortak anahtar eylemi olarak ele alınmıştır. Ziyaret fenomeninin atıfta bulunduğu değerler sistemine göre hem sosyokültürel yaşamı temsil ettiği hem de taşıdığı sembolik kodlar bağlamında sosyokültürel yaşamı yarattığı öngörülmektedir. Ziyaret fenomeninin kültürel değerler sistemi ile ilişkilendirilmesinde, köyde etkin olan pek çok kültün temel anahtar eylemi oluşu etkili olmuştur. Bu çerçevede olmak üzere bu varsayımın Evci Tahtacı köyü değerler sistemine atıfta bulunan çeşitli kültler örneğinde açığa çıkartılması hedeflenmektedir. Ayrıca, ziyaret fenomeninin kültürel değerler sisteminin kodlarını kırmaya imkân tanıyan anahtar bir eylem olma özelliği ile kültürel anlam dünyasının derinliklerinde uzanan temel kök paradigmalarla ilişkisinin açığa çıkartılması da amaçlanmaktadır. Tüm bunlara ilave olarak ziyaret ritüelinin sosyokültürel yaşamla etkileşiminin açığa çıkartılması da hedeflenmektedir. Zira, Bir ritüeldeki işlev kaybı sosyokültürel yaşamdaki dönüşümü haber vermektedir. Buna göre Tahtacı değerler sisteminde bir ritüel uzman ve karizmatik şahsiyet olan dedenin köyde bulunmayışına bağlı olarak cem ritüelinin yapılmayışı, Ali’nin tanrısal karakterindeki erimeyi işaret etmektedir. Öyle görünüyor ki süreç içinde sosyokültürel yaşamda yaşanan dönüşümler, Tahtacı değerler sistemi bünyesinde dönüşümler yaratmıştır. Bu çalışma, nitel bir yönteme göre Adana-Tufanbeyli’nin Evci köyünde gerçekleştirilmiştir. 2006-2009 yılları arasında yürütülmüş olan alan araştırmasının verileri esas alınmış, veriler katılımlı gözlem ve derinlemesine görüşmelerle toplanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atalar kültü, dağ kültü, ağaç kültü, su kültü, kutsal, ziyaret, kutsalın tezahürü

THE MYSTERY AT THE GRAVE OF DEDE: THE PHENOMENON OF PILGRIMAGE AND HIEROPHANIES

Öz

This study aims at displaying in an interpretive approach the fact that the relationship of 1 Dr., el-mek: [e-mail] system of Alevi values with Turkish culture has maintained its presence by being coded within the phenomenon of pilgrimage, based on the sample of dede pilgrimage in a Tahtaci village, Evci. As a model both creating and representing the socio-cultural life, the phenomenon of pilgrimage has been regarded as a common key action of various cults. Based on the referred system of value, the phenomenon of pilgrimage is considered to create the socio-cultural life in the sense that it both represents the socio-cultural life and bears some symbolic codes. That many cults effective in the village have actually been key action has been a crucial factor in assosiciating the phenomenon of pilgrimage with system of values. Within this framework, this hypothesis is intended to be displayed in the sample of various cults referring to the system of values in Evci. Also, it will be tried to reveal both its characteristic of being a key action allowing break the codes of system of cultural values and its relationship with basic root paradigms lying in depth of world of cultural sense. Moreover, it is intended to disclose the interaction of pilgrimage ritual with socio-cultural life, since a loss of function in a ritual means a transformation in the socio-cultural life. Accordingly, that ritual of cem is not conducted due to the absence of dede as an authority on ritual and a charismatic figure in the village indicates the dissolution of Ali’s divine characteristics. Apparently, the transformations experienced in socio-cultural life in the course of time have led to some changes in the system of Tahtaci values. This study has been carried out in the village Evci in Tufanbeyli of Adana based on a qualitative method. The data of the field study conducted in 2006–2009 has been considered, which was gathered by participant observation and in-depth interviews

Anahtar Kelimeler

the cult of ancestors, mountain cult, tree cult, water cult, sacred, pilgrimage, hierophany

Kaynakça

• AİTPAEVA, Gulnara (2007): Mazar Worship in Kyrgyzstan: Ritüals and Practitioners in Talas, Bishkek, Aigine Research Center.
• ANOHİN, Andrey Viktoroviç (2006): Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Çevirenler: Zeke- riya Karadavut - Jannet Meyermanova, Konya, Kömen Yayınları.
• CHAVANNES, Edouard (2007): Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çeviren: Mustafa Koç, İstanbul, Selenge Yayınevi.
• EBERHARD, Wolfram (1996): Çin’in Şimal Komşuları, Çeviren: Nimet Uluğtuğ, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ELİADE, Mircea (1971): Patterns in Comparative Religion, Translator: Rosemary Sheed, London, Sheed & Ward.
• ELİADE, Mircea (1994): Ebedi Dönüş Mitosu, Çeviren: Ümit Altuğ, Ankara, İmge Kitabevi.
• ELİADE, Mircea (1999): Şamanizm: İlkel Esrime Teknikleri, Çeviren: İsmet Birkan, Anka- ra, İmge Kitabevi.
• ELİADE, Mircea (2005): Dinler Tarihi, Çeviren: Mustafa Ünal, Konya, Serhat Kitabevi.
• ESİN, Emel (1978): İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş, İstanbul, İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ESİN, Emel (2001): Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• GEERTZ, Clifford (1957): “Ritual and Social Change: A Javanese Example”, American Ant- hropologist, New Series, 59 (1), 32-54.
• GEERTZ, Clifford (1973): The Interpretation of Cultures, New York, Basic Books.
• GUMİLÖV, Lev Nikolayeviçen (1999): Eski Türkler, Çeviren: Ahsen Batur, İstanbul, Selen- ge yayınevi.
• GUMİLÖV, Lev Nikolayeviçen (2002): Hunlar, Çeviren: Ahsen Batur, İstanbul, Selenge Yayınevi.
• GÜNAY, Ünver ve diğerleri (1996): Kayseri ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, Kayse- ri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür yayınları.
• GÜNAY, Ünver ve Harun Güngör (1997): Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dinî Tarihi, Ankara, Ocak Yayınları.
• GÜNGÖR, Harun (2000): “Geleneksel Türk Dininde Din Anlayışı”, Dinler Tarihi Araştır- maları II, Ankara, s. 155-178, Dinler Tarihi Derneği Yayınları.
• İBN Fazlan Seyahatnamesi (1975): Hazırlayan: Ramazan Şeşen, İstanbul, Bedir Yayınları.
• İNAN, Abdulkadir (1995): Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, Türk Tarih Kurumu Ya- yınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (1993): Türk Mitolojisi, Cilt I, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TANYU, Hikmet (1967): Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak Yerleri, Ankara, Ankara üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• TOGAN, Zeki Velidi (1982): Oğuz Destanı-Reşideddinin Oğuznamesi: Tercüme ve Tahlili, İstanbul, Enderun Yayınları.
• TSAİ, Lıu Mau (2006): Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, Çevirenler: Ersel Kayaoğlu- Deniz Banoğlu, İstanbul, Selenge Yayınevi.
• TURNER, Victor (1974): Dramas, Fields, and Metaphors Symbolic Action in Human Soci- ety, New York, Cornell University Press.
• TURNER, Victor (1977): “Sacrifice as Quintessential Process Prophylaxis or Abandon- ment”, History of Religions, 16 (3), 189-215.