IRAK-DİYALE İLİNİN HANEKİN İLÇESİNDE ZİYARET YERLERİ KUTSAL MEKÂNLAR VE BU YERLER ETRAFINDA OLUŞAN İNANÇ VE PRATİKLERDE ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ

Yıl 2010, Sayı: 56, 109 - 118, 28.01.2013

Necdet Yaşar Bayatlı

Öz

Tarih boyunca Irak coğrafyası, Türk devletlerinin önemli bir parçasını teşkil etmiştir. Bu coğrafyada Abbasî’ler, İlhanlılar, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Osmanlılar olmak üzere altı büyük Türk devleti kurulmuştur. Birinci Dünya Savaş’ndan bu yana Türkiye’den uzak düşen ve nüfusları iki ile iki buçuk milyon civarında tahmin edilen Irak Türkmenleri, Kerkük başta olmak üzere Irak coğrafyasının çeşitli yerleşim birimlerinde yaşamaktadır. Bu yerleşim birimlerinden biri de Diyale ilinin Hanekin ilçesidir. Bu ilçede halk tarafından çeşitli niyet ve dilekler için ziyaret edilen makam, yatır ve kutsal mekânlar bulunmaktadır. Veli, sahabe, imam ve ermiş kişilere ait olan bu kutsal mekânlara gelen ziyaretçiler, kurban kesmek, adak adamak, kına sürmek, saçı saçmak, bez bağlamak, kilit takmak, taş dolandırmak vb. gibi bir takım pratik ve uygulamalar icra etmektedir. Söz konusu pratik ve uygulamalar, eski Türk inançlarından olup günümüzde daha çok İslamî motif ve unsurlarla süslenerek yaşatıldığı görülmektedir. Bu çalışmada adı geçen ilçede bulunan ziyaret yerleri ve bu yerler etrafında oluşan inanç ve icra edilen pratik ve uygulamalarda eski Türk inançlarının izleri üzerinde durulacak ve söz konusu mekânlar yatır ve makamlar hakkında bilgi verilecektir. Bununla birlikte çalışmanın sonunda saha çalışması sırasında çekilen fotoğraflar eklenecektir.

Anahtar Kelimeler

Irak Türkmenleri, Hanekin, Eski Türk İnançları, Ziyaret Yerleri

TRACES OF ANCIENT TURKISH BLIEFS ABOUT THE "HOLY-PLACES" IN THE PROUNING DIYALE AND ITS DISTRICT "HANEKIN" IN IRAK

Öz

The goegraphy of Irak built up one of the important part of Turkish States in the history. It was established on that geography region six big states, which were called: Abbasiler, İlhanlılar, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular and Osmanlılar. Iraqi Turkmens, who located far from Türkiye since the I. World War, and whose population is estimated as 2 and 2.5 million lives today mainly in Kerkük and different Iraqi geography. And one of those places of settlement is the district Hanekin joined to the proving Diyale. In that district Hanekin” there are some saints and as well as holy places, which are visited by the people living around this region, by means of being accepted their wishes by God . The visitors, who come to these holy-places, where the gravey ards of saints, od sahabe, leaders of İslamreligion are usually located, do some kind of religious practice, like immoloting of a sheep as a sacrifice, applying henna, putting a lock and soon. All of these above mentioned actions are actually arising from the ancient turkish beliefs, but today, it seems that these traditional, rituells and beliefs are mostly adorned whit the İslamic Religion-Motives and let live forever. İn this study the visiting of holy-places and the traces of belifs, which are widespread in that district Hanekin are presented and clarified in details. İn addition to this, the photos, which were taken during the regional visits will be attached at hte and of study.

Anahtar Kelimeler

Iraqi Turkmens, Hanekin, Ancient Turkish Beliefs and Tradations, Visiting Holy-Places

Kaynakça

• ARTUN, Erman; (2007)Türk Halk Bilimi, 2.baskı, Kitabevi Yay., İstanbul.
• BAYATLI, Necdet Yaşar; (2009) “Hanekin İlçesinde Bir Gezinti”, Kardaşlık Dergisi, Y.11, S41, Ocak-Mart, s.42–43.
• BEKKİ, Selahaddin; (1996) “Türk Mitolojisi’nde Kurban”, Akademik Araştırmalar, Y.I, S.3, Kış, s.16–28.
• BEYDİLİ, Celal; (2005) Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, (Çev. Eren Ercan), Yurt Kitap-Yayın, Ankara.
• ÇORUHLU, Yaşar;(2006) Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yay., 2.basım, İstanbul.
• DEVELİOĞLU, Ferit, (2004) Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, 21.baskı, Aydın Kitabevi Yay., Ankara.
• ERÖZ, Mehmet; (1992) Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul.
• GÜNAY, Ünver vd., (1996) Kayseri ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri, Bel Yay., Kayseri.
• İNAN, Abdülkadir; (2006) Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, 6.baskı, TTK Yay., Ankara.
• KALAFAT, Yaşar; (1998) Kuzey Azerbaycan- Doğu Anadolu ve Kuzey Irak’ta Eski Türk Dini İzleri (Dinî Folklorik Tabakalaşma), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• KALAFAT, Yaşar;(1999)Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, 3.baskı, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
• KAFESOĞLU, İbrahim; (2004) Türk Millî Kültürü, 25.baskı, Ötüken Yay. İstanbul.
• ÖZKAN, İsa; (1993) “Türkmenistan’daki Adak Yerleri ve Bu Yerlerle İlgili İnançlar”, Türk Kültürü, C.31, Y.xxxı, 730. S.368, Aralık, s.730–740.
• Yörükan, Yusuf Ziya; (2006) Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, (Notlarla ve Eklerle Yayıma Hazırlayan Turhan Yörükan), 2.baskı, Ötüken Yay., İstanbul.
• ZEYNEL, Ali; (2004) Kakaiyye Hareketi, (Yüksek Lisans tezi) Ankara, Ank. Ün., Sos. Bil. Ens.