Semâ’dan Semah’a Bir Sonsuz Devir

Yıl 2010, Sayı: 56, 119 - 152, 28.01.2013

Cenk Güray

Öz

Müzik binlerce yıldır, insanın doğayı ve doğaüstünü algılama ve tanıma mücadelesinin en önemli kılavuzlarından biri olmuştur. Müziği ifade gücü bazen insana doğa ile doğrudan iletişim kurma imkânını verirken bazen de ona açıklayamadığı hadiseleri kontrol edebilme umudunu aşılamıştır. İşte “inanç ve müzik” kavramları, doğa ve insan arasındaki böylesi kadim bir ilişkiyi günümüze taşımaktadır. Bu ilişki kapsamında, bir toplumun sesli hafızasının belki de en güçlü kısmını oluşturan müzik örnekleri ile sözlü hafızanın en belirleyici kısımlarını oluşturan inanç sistemleri kesişmektedirler. Öyle ki, inanç sistemlerine ait pek çok simge müziğin gücü ile kuşaklar boyu aktarılabilmekteyken; müzik de ifade gücüne eklenen kutsallık algısı aracılığıyla sosyal değişimlerin etkilerini daha az hissedebilmektedir. Bu çalışma söz konusu ilişkiyi Anadolu coğrafyasının inanç ve müzik gelenekleri kapsamında; semah ve sema kavramlarına odaklanarak gerçekleştirmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Semah, sema, devir, gnostizm, irfan

AN ETERNAL CYCLE FROM SEMA TO SEMAH

Öz

For thousands years, music has always acted as a critical guide for human beings in their journey for perceiving and identifying the nature and the super-nature. The expressive power of music had presented man both the chance of making direct relations with the nature and the hope of controlling the unseen. Therefore, the concepts of “belief and music” have been carrying this ancient relation to the present time. Within this relation it is possible to detect an intersection of musical examples with the religious symbols, forming the most decisive parts of the human memory. Based on this intersection, many religious symbols had been transmitted more effectively by the use of music and the music has been kept unaffected through the social changes over time. This study aims to trace the relation between belief and music in Anatolia, taking the concepts of semah and sema in its scope

Anahtar Kelimeler

Semah, semah, cycle, gnosticism, gnosis, religious music, religious dance

Kaynakça

• AKDOĞAN, Bayram (1996). “Hüccetü’s-semâ Adlı Mûsikî Risalesi ve Ankaravi İsmail B. Ahmed’in Mûsikî Anlayışı”, A,Ü, İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt XXXV. S.477-505.
• AKDOĞAN, Bayram (2009). Mevlevîlik ve Mûsiki (Er-Risâletü’t-Tenzîhiyye Fî Şe’ni’l- Mevleviyye). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• AKDOĞAN, Bayram (2010).Türk Din Mûsikîsi Dersleri. Ankara: Bilge Ajans ve Matbaası.
• AKDOĞAN, Bayram (2010) Kişisel Görüşmeler, Ankara.
• AKYÜZ, Gabriel (2008) Süryanilerde Dini Mûsikî, Atölye Çalışması, ODTÜ Türk Halk Bi- limi Topluluğu Anadolu Müziği Günleri, Ankara.
• AND, Metin (2008).Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası, İstanbul: Yapı Kredi Yayın- ları
• ALP, Sedat (1999) Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans. Ankara: Kavaklıdere Kültür Yayınları.
• ALTINTAŞ, Hayrani (2009) .Tasavvuf Tarihi. Ankara:Akçağ Yayınları.
• ATABEYLİ, Naci Kum (1940) “Antalya Tahtacılarına Dair Notlar”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, İstanbul, 1940, Sayı IV, s.203-212.
• AYVERDİ, İlhan (2005) Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• AYGÜN, Emre (2010) “İslam Dünyasında ve Türklerde Menkıbename Geleneği”, Ege Ünv. TDAE Yüksek Lisans Öğrencisi. http://www.scribd.com/doc/29218297/%C4%B0slam- Dunyas%C4%B1nda-ve-Turklerde-Menak%C4%B1bname-Gelene%C4%9Fi, Eylül, 2010.
• BAHA SAİD BEY (2005). Türkiye’de Alevî-Bektaşi, Ahi ve Nusayri Zümreleri İstanbul: Ki- tabevi Yayınları.
• BAŞGÖZ, İlhan (2003) Yunus Emre İstanbul:Pan Yayıncılık.
• BARKÇIN, Savaş Ş. (2009) Ahmed Avni Konuk-Görünmeyen Umman. İstanbul: Klasik Ya- yınları.
• CEBECİOĞLU, Ethem (2004) Hacı Bayram Veli ve Tasavvuf Felsefesi. Ankara: Altındağ Belediyesi Kültür Yayınları.
• CORBIN, Henry (2009): İslam Felsefesi Tarihi. Çev. Prof. Dr. Ahmet Arslan. İstanbul: İle- tişim Yayınları.
• ÇETİNKAYA, Yalçın (2001). İhvân-ı Safâ’da Müzik Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• ÇELİK, Mehmet (1995) Süryani Tarihi-I. Ankara: Ayraç Yayınları.
• ÇİFTÇİ, Cemil (Haz.) (2008) Tasavvuf Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DE MARTINO, Stefano (2005).
• “Hitit Anadolusu’nda Müzik, Dans ve Alaylar”, Çev. Serkan Erdoğan, Kırkbudak, Bahar 2005: 80-90.
• KILIÇ, Mahmud Erol (2010) Hermesler Hermesi-İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• KINGSLEY, Peter (2002). Antik Felsefe Gizem ve Büyü. Çev. Kenan Kalyon. İstanbul: Ka- balcı Yayınları.
• KÖPRÜLÜ M. Fuad (2009).Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar.Ankara: Akçağ Yayınları.
• LIPPMAN, Edward A. (1964).
• MANGO, Cyrill (2008): Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu. Çev. Gül Ç. Güven. İstanbul:
• Musical Thought in Ancient Greece, New York.
• Yapı Kredi Yayınları.
• MELİKOFF, Irene (2005) “Bektaşi-Alevîler’de Hz. Ali’nin Tanrılaştırılması”, Tarihten Te- olojiye İslam İnançlarında Hz. Ali, haz. Prof.Dr. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MELİKOFF, Irene. (2006). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul, Cumhuriyet Kitap- ları.
• MELİKOFF, Irene (2007) Kırk’ların Cemi’nde. İstanbul: Demos Yayınları.
• MELCHERT H. Craig-der. (2010). Anadolu’nun Gizemli Halkı Luviler. Çev. Barış Baysal Çiğdem Çıdamlı. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• MENAKIBÜ’L KUDSİYYE-Elvan Çelebi (Haz. İsmail E. Erünsal-Ahmet Yaşar Ocak) (1995) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MENAKIB-I HACI BEKTAŞ VELİ (Haz. Abdülbaki Gölpınarlı) (1968). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• MUSLU, Ramazan (2003).Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Ya- yınları.
• NESİMİ-Evrene Sığmayan Ozan (2006)Haz. Gülağ Öz, 1. Uluslar arası Seyit Nesimi Sem- pozyumu Bildirileri, Ankara.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1999) Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler. An- kara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2003) Alevî ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temellleri, İstan- bul: İletişim Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2003b) Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (XV.-XVII: Yüzyıllar) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2003c) Türkler, Türkiye ve İslâm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2004) Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ONAT, Hasan (2009)”Kimlik-Teoloji İlişkisi Bağlamında Alevîlik-Bektaşilikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üzerine”, www.hasanonat.net, Eylül 2010.
• YALTIRIK, Hüseyin (2002) Trakya Bölgesinin Tasavvufi Halk Müziği. Ankara: T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları.
• YAMAN, Ali (2007) Alevîlik ve Kızılbaşlık Tarihi. İstanbul: Nokta Yayınları.
• YÖNDEMLİ Fuat. (1997) Mevlevilikte Semâ Eğitimi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Baş- kanlığı Yayınları.
• YÖRÜKAN, Yusuf Ziya (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm. Ankara: Yol Yayınları.
• YÖRÜKAN, Yusuf Ziya (2006) Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. İstanbul: Ötüken Yayın- ları.