KASİDELERDE HZ. ALİ VE HZ. ALİ’YE DAİR UNSURLARIN KULLANIMINA YÖNELİK TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2012, Sayı: 62, 15 - 44, 15.01.2013

İbrahim Gültekin

Öz

Divan şiiri geleneği içinde dinî ve tarihî şahsiyetlerin anlamı çok büyüktür. Şairler, şiirlerinin çatısını oluştururken tarihin ve geleneğin bu şahsiyetlere yüklediği anlam zenginliklerinden ziyadesiyle yararlanmışlar ve onları şiir estetiği içinde yeniden yorumlamışlardır. Bu şahsiyetlerden biri de şüphesiz Hz. Ali’dir. Hz. Peygamber’imizin amcasının oğlu, damadı ve dört halifeden birisi olan Hz. Ali; seçkin kişiliği, yiğitliği, cesareti, ilmi, ahlakı, cömertliği vb. özellikleriyle İslam dünyasında önemli bir yere sahiptir. Divan şiiri ve tasavvuf edebiyatında onun özellikleri çeşitli vesilelerle konu edinilmiş; onun için birçok methiye, na’t vb. türlerde şiirler kaleme alınmıştır. Kasidelerde ise Hz. Ali’nin özel bir yeri vardır. Bazen ona, şairin övdüğü kişiyi tavsif etmek için benzetilen unsuru olarak yer verilmiş; bazen de kendisi için yazılan şiirlerde üstün nitelikleri dile getirilmiştir. Her iki durumda da Hz. Ali, tarihin ve geleneğin kendisine sunduğu unvan ve lakaplarıyla şiire kaynaklık teşkil etmiş ve şairlere ilham olmuştur. Bu çalışmada Hz. Ali’nin divan şiiri kaside geleneği içindeki yeri tespit edilerek divan şairlerinin onu nasıl ve ne şekilde tasvir ve tavsif ettikleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kaside, Hz. Ali, Hayder, Murtazâ, Zülfikâr

THE DETERMINATION AND EVALUATION OF SAINT ALI AND THE USAGE OF THE ELEMENTS BELONGING TO SAINT ALI IN QASIDAS

Öz

Religous and historical figures have important roles in the tradition of the Ottoman poetry. The poets made use of the richness of the meanings which the history and tradition gave to these figures while they were constructing the skeleton of their poems. Undoubtedly, one of these figures is Saint Ali. As one of Saint Prophet’s cousins, son-in-law and one of the caliphs successors , Saint Ali holds an important position in Muslim world with his outstanding personality, bravery, courage, wisdom, manners, generosity and with such positive characteristics. His characteristics were used in Ottoman poetry and Sufi literature for various reasons, and numerous eulogies as well as the naat-type poetries have been composed for His sake. Moreover, Saint Ali has a special place in qasidas. Sometimes, He is mentioned as an attribution factor to describe the person praised by the poet and sometimes His superior characteristics are put down in words within poems. In both cases, Saint Ali has been a resource for many poems with his dedicated appellations and the monikers provided to Him by the history and the tradition. Besides, he provides an inspiration for the poets. In this study, Saint Ali’s place in the qasida tradition of the Ottoman poetry has been determined. Additionally, how and in which manner the Ottoman poets described Him has been presented

Anahtar Kelimeler

Qasida, Saint Ali, Hayder, Murtaza, Zulfiqar

Kaynakça

• Akkuş, Metin. (1993). Nef’i Divanı, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Akyüz Kenan vd. (1958). Fuzûlî, Türkçe Divan, hzl. Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit
• Yüksel, Müjgân Cunbur, Ankara.
• Arslan M, Erdoğan M. (2009). Kerbela Mersiyeleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Aydemir, Yaşar. (2007). Ravzî Divanı, Ankara: Birleşik Kitabevi.
• Aydemir, Yaşar. (2000). Behiştî Dîvânı, Ankara: MEB Yayınları.
• Bilkan, Ali Fuat (2011), Nabi Divanı I, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Birinci, Necat, vd. (2010). Türk Dili ve Kompozisyon, Bursa, 4. Baskı, Ekin Yayınları.
• Ceyhân, Âdem. (2006). Türk Edebiyatı’nda Hz. Ali Vecizeleri, Ankara: Öncü Kitap.
• Çavuşoğlu, Mehmed. (1986). “Kaside”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II Divan Şiiri, Sayı: 415,416-417, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ankara: Türk Dil Kurumu Dergisi.
• Çıpan, Mustafa. (2003). Fasih Divanı İnceleme-Tenkitli Metin, İstanbul: MEB Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit. (2008). Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 25. Baskı, Ankara: Ay- dın Kitabevi Yayınları.
• Güftâ, Hüseyin. (2002). “Divan Şiirinde İlim ve İrfan Timsâli Hz. Ali”, Hacı Bektaş Veli Dergisi Sayı: 24, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1989). “Ali”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hamami, Erdal. (2001). Râmî Dîvânı, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İpekten, Halûk. (1970), Nâ’ilî-i Kadîm Divânı, İstanbul, Millî Eğitim yayını.
• İpekten, Halûk. (1990), Nâ’ilî Divânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsen, Mustafa (1990). Usûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kalkışım, Muhsin. (1994). Şeyh Gâlîb Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kandemir, M. Yaşar. (1989). “Ali”, Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kara, Mustafa. (1995). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karasar, Niyazi. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Kılıç, Filiz vd. (2005). “Nazım Şekilleri”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, 3. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kurnaz, Cemal. (1996). Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli, İstanbul: MEB Yayınları.
• Küçük, Sabahattin. (1994). Bâkî Dîvânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Macit, Muhsin. (1997). Nedîm Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mengi, Mine. (1995). Mesîhî Dîvânı, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Mermer, Ahmet. (2002). XVII. Yüzyıl Dîvân Şâiri Vecdî ve Dîvânçesi, Ankara: MEB Yayın- ları.
• Mermer, Ahmet. (1994). Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Anka- ra: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi.
• Onay, Ahmet Talat. (2007). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Hzl. Cemal Kurnaz, Ankara: Birleşik.
• Pala, İskender. (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 14. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sarıkaya, Meliha Yıldıran. (2004). Türk-İslâm Edebiyatında Hz. Ali, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sefercioğlu, M. Nejat. (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlîli, İkinci Baskı, Ankara: Akçağ.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (1985). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, Çağlayan Kitabevi.
• Tarlan, Ali Nihat. (1992). Hayâlî Bey Divanı, Ankara: Akçağ.
• Tarlan, Ali Nihat. (1992). Necatî Beg Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tolasa, Harun. (1973). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Uludağ, Süleyman. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Üzgör, Tahir. (1991). Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.