Ahi Evran’ın Menkabevi Hayatına Dair Bilinmeyen Bir Eser: “Menâkıb-ı Ahî Cihân-ı Nasreddîn Ahi Evran”

Yıl 2012, Sayı: 62, 83 - 108, 15.01.2013

M.fatih Köksal

Öz

Menkabeler, bir toplumun kültür ve inanç tarihinin tespiti hususunda son derece önemli kaynaklardır. Bir şahsa ait pek çok menkabenin bir arada anlatıldığı eserlere “menâkıb” veya “menâkıbnâme” diyoruz. Konu edilen zatın bütünüyle kerametlerinden bahseden menâkıblar olduğu gibi o şahsın bir nevi kişisel tarihi denilebilecek kadar gerçek hayat izlerinin yoğun olduğu menâkıblar da vardır. Fütüvvet kurumunun Anadolu’daki kurucusu olarak bilinen Ahi Evran-ı Velî’nin menkabevi hayatında dair, başta Hacı Bektaş Velî Vilayetnâmesi olmak üzere türlü kaynaklarda bilgiler mevcuttur. Bugüne kadar doğrudan Ahi Evran’ın menâkıbından bahseden, her ikisi de mesnevi tarzında yazılmış iki eser biliniyordu. Bu yazıda, bu iki eserde yer alanlardan çok farklı menkabeleri barındıran ve Ahi Evran’la ilgili literatürde kullanılmadığını ve bilinmediğini tespit ettiğimiz bir eser tanıtılacaktır. Tam adı Menâkıb-ı Ahî Cihân-ı Nasreddîn Ahi Evran olan bu eser ise mensur olup yazarı meçhul, 8 varaklık 16 sayfa küçük bir risaledir. Buna rağmen Ahi Evran’ın hem menkabevi hem de gerçek hayatına dair başka kaynaklarda yer almayan bilgileri içeren eser, Yapı Kredi Bankası Kütüphanesi’nde bulunan Burgazî Fütüvvetnamesi’nin sonunda yer almaktadır. Yazıda menkıbe kavramına kısaca değinildikten sonra, Ahi Evran’ın menkabevi hayatına dair eserler ve yapılan çalışmalardan söz edilecektir. Daha sonra eser tanıtılacak ve tam metni yayımlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahi Evran, Ahilik, Fütüvvet, Menkıbe, Menâkıb

“MENAQIB-I AHI CIHAN-I NASREDDIN AHI EVRAN” THE UNKOWN SOURCE ON AHI EVRAN’S LEGENDARY LIFE

Öz

Mystic or epic legends menqabes are crucial works in determining the cultural and belief history of a society. The works containing several menakibs are called “menaqib” or “menaqibname”. While some menaqibs mention wonders of the legendary personalities, there are also some others containing mostly biographical information about them. As it is known many sources including Haci Bektash Velayetname have addressed the life of Ahi Evran-i Veli who is the founder of futuwwatnamah institution in Anatolia. To date, two primary sources written in mathnawi genre and mentioning Ahi Evran’s legends have been known. However, in this article the third one that contains different legends than the previous ones will be presented. Furthermore, as far as it is determined, this source is never known and used before. This is a 16-page treatise written in prose form by an unknown author, and it is entitled as Menaqib-i Ahi Cihan-i Nasreddin Ahi Evran. This treatise that contains valuable information cannot be found in other sources such as Ahi Evran’s biographical or legendary life but it can be found at the end of the Burgazi Futuwwatnamah registered in Yapi Kredi Bank Library. After touching shortly upon the concept of mankabe and mentioning the secondary sources on the subject, the treatise will be presented and full text of it will be given in this article.

Anahtar Kelimeler

Ahi Evran, Ahi Community, Futuwwah, (Mystic or epic) Legend, Menaqib

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet. (1991). Menâkıb-ı Sultan Süleyman (Risâle-i Padişâh-nâme), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• ___ , (2002). “Farklı Bir Ahîlik İcâzetnâmesi”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 21, 95-100.
• Altınok, Baki Yaşa. (2005). “Yeni Vesikalar Işığında Ahi Evran Velî İle Arkadaşlarının Sür- gün ve Şehit Edilmesi” G.Ü. I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004 Kırşehir), Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi, Ankara, 63-77.
• ___ ,. (2007). “Selçuklu Ekonomisinde Yabanlu Pazarı ve Bu Pazarın Kurulmasında Ahi Evran’ın Rolü”, II. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu – Bildiriler 13 Ekim 2006 Kırşehir, Haz. M. Fatih Köksal, A.E.Ü. Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 1-18.
• Bayar, Muharrem. (2005). “Arşiv Vesikalarına Göre Bolvadin’de Ahilik Teşkilâtı ve Bir Ahi Şeceresinin Tanıtımı”, G.Ü. I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004, Kırşehir). Haz. M. Fatih Köksal, Ankara, 1, 129-161.
• Bayram, Mikâil. (1981-1982). “Ahi Evren’in Öldürülmesi ve Ölüm Tarihinin Tespiti”, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi, 12, 521-540.
• Bayram, Sadi. (1994). “Ahilik ve Bir Ahi Şeceresi”, TTK Belleten, 222, 295-309.
• Cahen, Claude. (1994). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev.: Yıldız Moran. İstan- bul: e Yayınları.
• Cunbur, Müjgan. (1982). “Gülşehrî”, Âlî – Hattatların ve Kitap Sanatçılarının Destanları (Menakıb-ı Hünerverân). Ankara: KTB Yay.
• ___ ,. (2004). “Gülşehrî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, AKM Yay., 4, 251-253. Çalışkan, Yaşar - M. Lütfi İkiz. (2003). Kültür, Sanat ve Medeniyetimizde Ahilik, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Ecer, Ferhat - Arif Yıldırım. (1988). “Ahi Birlikleri ve Bir Belge”, Türk Dünyası Araştırmaları, 53, 171-181.
• Erünsal, İsmail E. – A. Yaşar Ocak. (1984). Elvan Çelebi – Menâkıbu’l-kudsiyye fî Menâsıbi’l- ünsiyye (Baba İlyâs-ı Horasanî ve Sülâlesinin Menkabevi Tarihi). İstanbul: İÜEF Yay.
• Turkischen Zünfte. Wiesbaden: DMG, Komissionwerlag Franz Steiner Ggmbh.
• Tarım, Cevat Hakkı. (1948). Tarihte Kırşehri – Gülşehri (Babailer – Ahiler – Bektaşiler)., İs- tanbul: Yeniçağ Matbaası.
• Tökel, Dursun Ali. (2005). “İbni Battuta Seyahatnamesi ve Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nin İstanbul Bölümüne Göre Ahiler ve Ahilik”, G.Ü. I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004, Kırşehir). Haz. M. Fatih Köksal, 2, Kırşehir, 885-897.
• Yavuz, Kemal. (2007). Gülşehrî’nin Mantıku’t-tayr’ı (Gülşen-nâme) –Metin ve Türkiye Türkçe- sine Aktarma. Ankara: Kırşehir Valiliği Yay.
• Yıldız, Harun. (2005). “Hacı Bektaş Vilâyetnâmesi’nde Ahi Evran”, G.Ü. I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004, Kırşehir). Haz. M. Fatih Köksal, 2, Kırşehir, 1023-1042.