20. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATINDA ALEVİ-BEKTAŞİ UNSURLARIN NEGATİF TEMSİL EDİLDİĞİ BAZI ESERLER

Yıl 2012, Sayı: 62, 109 - 134, 15.01.2013

Zeki Uyanık

Öz

Bu makale, edebiyat sosyolojisi ve söylem çalışmalarının sağladığı teorik zeminden hareketle son dönem Türk Edebiyatında Alevi-Bektaşi unsurların negatif temsil edilmesi sorunu üzerine eğilmektedir. Türk Edebiyatında Alevilere ilişkin tüm temsillerin negatif olmadığı ve pozitif temsillerin de bulunduğu bilinmekle birlikte, bu yazı negatif temsil örneklerinin incelenmesi ile sınırlandırılmıştır. Edebî metinlerde Alevi unsurların negatif temsiline yönelik olarak kullanılan söylemsel stratejilerin ve düzenliliklerin ortaya çıkarılmasının yanı sıra bu metinlerin üretilmesinde etkili olan sosyal, siyasal ve tarihî bağlamın söylemsel yapıları ne şekilde etkilediği sorusu makalenin diğer bir boyutunu teşkil etmektedir. Yazıda, eleştirel söylem analizi yöntemiyle analizi yapılan metinlerde gözlemlenen negatif söylem unsurlarının toplumsal muhayyiledeki genel Alevi algısının bir yansıması olduğu tezi savunulacaktır. Ayrıca, söylemle toplum arasında karşılıklı bir ilişkinin varlığı kabul edilerek toplumsal bağlamın etkisi altında ortaya çıkan olumsuz söylemsel kalıpların topluma geri dönerek insanların zihnindeki negatif Alevilik imajını pekiştirdiği ve yeniden üretilmesine katkıda bulunduğu makalede savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Türk Edebiyatı, Negatif Temsil, Söylem Analizi

SOME CASES OF NEGATIVE REPRESENTATIONS OF ALAOUITE-BEKTASHI ELEMENTS IN TWENTIETH CENTURY TURKISH LITERATURE

Öz

Leaning on the theoretical basis and opportunities supplied by critical discourse analysis and sociology of literature, this study focuses on issue of negative representation of the Alevi-Bektashi elements in Turkish literature. Being aware of the fact that there exist also positive representations of the Alevis in Turkish literature, the writer limits himself only with problematization of the cases of negative representations. Not only discursive strategies and regularities aiming negative representation of the Alevi-Bektashi elements in Turkish literature, but also social, political and historical context in which these discursive structures emerged will be analyzed in this article. It is argued in this study that discursive elements in Turkish literary texts concerning the negative representation of the Alevis can be evaluated as the reflections of how the Alevis have been perceived by the non-Alevis in Turkish society. Assuming that there exist a reciprocal relation between literature and society, it is proposed in this article that negative discursive regularities regarding to the Alevis in the literary texts intensify and reproduce negative perceptions of the Sunni majority with respect to the Alevis living in Turkish society

Anahtar Kelimeler

Alewism, Turkish Literature, Negative Representation, Discourse Analysis

Kaynakça

• ALTHUSSER, Luis (1971). Lenin and Philosophy and Other Essays. New Left, London.
• ALVER, Köksal (2006). “Edebiyatın Sosyolojik İmkânı,” Ed. Köksal Alver, Edebiyatın Sosyo- lojik İmkânı, Hece Yayınları, İstanbul, s.11-19.
• ARSLANOĞLU, İbrahim (2010). “Türkiye’de Alevi-Sünni Farklılığı ve Sorunlar,” http:// w3.gazi.edu.tr/~iarslan/alevisunnifarkliligi.doc, Erişim tarihi: 8.8.2010.
• BAYAR, Oya (2002). “Roman Toplumsal Zaman İçinde İnsanı Anlatır,” Toplumsal Tarih, 108, s. 61-69.
• BRUINESSEN, Martin van (1996). “Kurds, Turks and the Alevi Revival in Turkey,” Middle East Report, July-September, s.7-10.
• DERİNGİL, Selim (1998). The Well-Protected Domains: Ideology and the Legitimation of Po- wer in the Ottoman Empire 1876-1909, Tauris, London.
• DOĞAN, İzzettin (1995). “Hacı Bektaş’ı Seviyorsanız Güvercini Uçurmalısınız, Hem de İn- citmeden,” Milliyet, 17 Ağustos 1995.
• DÜZDAĞ, M. Ertuğrul (1983). Şeyhülislam Ebussuûd Efendi’nin Fetvaları, Şule Y. İstanbul.
• EAGLETON, Terry (2004). Edebiyat Kuramı, Ayrıntı Y., İstanbul.
• EAGLETON, Terry (1970). Edebiyat Eleştirisi Üzerine, çev. Handan Gön, Elestiri Yayınevi, İstanbul.
• ERDEMİR, Aykan (2004), Incorporating Alevis: The Transformation of Governance and Fa- ith-Based Collective Action in Turkey, Harvard University, Anthropology and Middle Eastern Studies, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Boston.
• ERÖZ, Mehmet (1990). Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul.
• FAIRCLOUGH, Norman (1992). Discourse and Social Change, Polity Press, Cambridge.
• FIĞLALI, E. Ruhi (1990). Türkiye’de Alevîlik, Bektaşîlik, İstanbul.
• GOLDMAN, Lucien (2005). Roman Sosyolojisi, çev. Ayberk Erkay, Birleşik Y., İstanbul.
• GÜLLÜLÜ, Sabahattin (1988). Sanat ve Edebiyat Sosyolojisi, Atatürk Ü.Y., Erzurum.
• GÜNTEKİN, Reşat Nuri (1992). Balıkesir Muhasebecisi Tanrı Dağı Ziyafeti, MEB Yayınları, İstanbul.
• GÜNTEKİN, Reşat Nuri (1997). Gizli El, İnkılâp Yayınları, İstanbul.
• GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi (1996). Toraman, Özgür Y., İstanbul.
• IMBER, Colin (1979). “The Persecution of the Ottoman Shi’tes According to the Mühimme Defterleri,” Der Islam, s. 245-73.
• JAMESON, Fredric (1994). The Political Unconscious: Narrative as a Socially Symbolic Act, Cornell University Press, NY.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (2011). Nur Baba, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KEHL-BODROGI, Krisztina (2003). “Atatürk and the Alevis: A Holy Alliance,” Ed. White, P. J. ve Jongerden, J., Turkey’s Alevi Enigma, Brill, Leiden, s. 60-79.
• LANSON, Gustave (1976). “Edebiyat Tarihi ve Sosyoloji,” çev. Cemil Meriç, Hisar, 16/154 s. 9-17.
• LAURENSON, D. ve SWINGEWOOD, A. (1972). The Sociology of Literature, Schocken Books, New York.
• LOWENTHAL, Leo (1968). Literature, Popular Culture, and Society, Pacific Books, Califor- nia.
• McDONOUGH, Sheila (2005). “Orthodoxy and Heterodoxy,” Ed. Lindsay Jones, Encyclo- pedia of Religion, Macmillan, Detroit, s.6909.
• MELIKOFF, Irene (1999). Hacı Bektaş, Efsaneden Gerçeğe, Cumhuriyet Yayınları, İstanbul.
• MUSAHİPZADE (1970). Bütün Oyunları, Milliyet, İstanbul.
• OCAK, Ahmet Y. (1999). Türkler, Türkiye ve İslam, İletişim Y, İstanbul.
• VAN DIJK, Teun (1993). “Principles of Critical Discourse Analysis,” Discourse and Society, 4, s.452-485.
• VAN DIJK, Teun (2004). “Racism, Discourse and Textbooks: The Coverage of Immigration in Spanish Textbooks,” Ed. Tarba, D. ve Irzık, G., How are We Educated? TTK, İstanbul, s.125-138.
• WODAK, Ruth (1997). “Others in Discourse, Racism and Anti-semitism in Present Day Austria,” Research on Democracy and Society, 3, s 275–96.
• YAVUZ, M. H., (2003). “Değişim Sürecindeki Alevi Kimliği,” Ed. Engin, İ. ve Franz, E., Ale- viler/Alewiten, DOI, Hamburg, s.75-91.
• YUSUF HAS HACİB, (1998). Kutadgu Bilig, çev. Reşid Rahmetli Arat, TTK, Ankara.
• ZEIDAN, David (1999). “The Alevi of Anatolia,” MERIA, 3/4, s.1-9.