GELENEKSEL ALEVİLİKTEN MODERN ALEVİLİĞE: TARİHSEL BİR DÖNÜŞÜMÜN ANA EKSENLER

Yıl 2012, Sayı: 62, 135 - 162, 15.01.2013

Rıza Yıldırım

Öz

Bu makale, günümüzde Aleviliğin köklü bir dönüşüm süreci içinde olduğu kabulü üzerine oturmaktadır. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlayan bu sürecin karşımıza çıkardığı Alevilik geçmişte var olan Alevilikten birçok bakımdan farklıdır. Dolayısıyla her iki Aleviliği de aynı terimle ifade etmek, anlam kargaşasına neden olacaktır. Elinizdeki çalışma, kargaşanın önüne geçmek için ayrı terimlerin kullanılması gerektiğini ileri sürmektedir. Bu bağlamda “Geleneksel Alevilik” ve “Modern Alevilik” terimlerini önermektedir. Buna göre tarihsel bir miras olarak devralınan “Geleneksel Alevilik”, içinde bulunduğumuz dönemde “Modern Alevilik”e dönüşmektedir. Makale, henüz tamamlanmamış olan bu dönüşüm sürecinin ana eksenlerini tespit etmeyi denemekte ve bu eksenler üzerinden söz konusu dönüşüm sürecinin belirleyici dinamiklerini irdelemektedir. Ayrıca, Modern Alevilik ile Geleneksel Aleviliği, tespit edilen ana eksenler üzerinden karşılaştırmakta, süreklilik ve farklılaşma alanlarını tartışmaktadır. Nihayet, Modern Aleviliğin kendisini yeniden yapılandırma sürecinde karşılaştığı temel sorunlara işaret ederek konuyu bağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Alevilik, Modern Alevilik, Alevi Kimliği, Şehirleşme

FROM TRADITIONAL ALEWISM TO MODERN ALEWISM: MAIN AXES OF A HISTORICAL TRANSFORMATION

Öz

This paper rests on the conventional wisdom that the Alevi identity is experiencing a radical transformation. The new Alewism that is coming out of this transformation process, which has started in the second half of the twentieth century and is still ongoing, shows differences from the historical Alewism in many aspects. Hence, using the same term for these two Alewism would lead us to a semantic ambiguity. In order to avoid such an ambiguity, this paper suggests employing two different terms as “Traditional Alewism” and “Modern Alewism”. According to this postulation, the Traditional Alewism, which is historically inherited, is being transformed into the Modern Alewism during modern times. This article essays to delineate the main axes of this transformation process and analyzes governing dynamics of this transformation through determined axes. Furthermore, through these axes, it compares and contrasts the Modern Alewism and the Traditional Alewism, as well as discussing fields of continuity and discontinuity. Finally, it concludes by highlighting some major challenges that Modern Alewism is posed during its restructuring process

Anahtar Kelimeler

Traditional Alewism, Modern Alewism, Alevi Identity, Urbanization

Kaynakça

• AKTAŞ, Ali. vd. (1998). Alisiz Alevilik Olur mu?. İstanbul: Ant.
• ANDERSON, Benedict. (1991). Imagined Communities. New York.
• BAL, Hüseyin. (1997). Alevi-Bektaşi Köylerinde Toplumsal Kurumlar. İstanbul: Ant Yayın- ları.
• BRUINESSEN, Martin van. (1996). Kurds, Turks and the Alevi Revival in Turkey. Middle East Report (200): 7-10.
• BULUT, Faik. (1997). Alisiz Alevilik. Ankara: Doruk.
• COŞKUN, Zeki. (1995). Aleviler, Sünniler ve Öteki Sivas. İstanbul: İletişim.
• DRESSLER, Markus. (2006). The Modern Dede: Changing Parameters for Religious Aut- horities in Contemporary Turkish Alevism. Speaking for Islam: Religious Authorities in Muslim Societies. ed. Gudrun Kramer and Sabine Schmidtke. Leiden: Brill: 269-294.
• DRESSLER, Markus. (2008). Religio-Secular Metamorphoses: The Re-Making of Turkish Alevism. Journal of the American Academy of Religion (76/2): 280-311.
• ELLINGTON, George. (2004). Urbanization and the Alevi Religious Revival in the Repub- lic of Turkey. Archeology, Anthropology, and the Heritage in the Balkans and Anatolia. The Life and Times of F. W. Hasluck, 1878-1920. Vol. I. ed. David Shankland. Istanbul: ISIS: 369-401.
• ERMAN, Tahire ve GÖKER, Emrah. (2000). Alevi Politics in Contemporary Turkey. Midd- le Eastern Studies (36/4): 99-118.
• GÖLE, Nilüfer. (1996). “Authotoritarian Secularism and Islamist Politics: The Case of Tur- key”. Civil Society in the Middle East. vol. 2. der. Augustus Richard NORTON. Leiden: Brill.
• KEHL-BODROGI, Krisztina. (1988). Die Kızılbaş/Aleviten, Untersuchngen über eine eso- terische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• KÖPRÜLÜ, Fuat. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Gaye Matbaacılık.
• KÜÇÜK, Hülya. (2002). The Role of the Bektāshīs in Turkey’s National Struggle. Leiden, Boston, Köln: Brill.
• MASSICARD, Elise. (2005). Alevism in the 1960s: Social Change and Mobilization. Alevis and Alevism: Transformed Identities. ed. Hege Irene Markussen. Istanbul: ISIS Press: 109-135.
• MASSICARD, Elise. (2007). Türkiye’den Avrupa’ya Alevi Hareketi’nin Siyasallaşması. İs- tanbul: İletişim Yayınları.
• MAZZAOUI, Michel M. (1972). The Origins of the Safawids: Shi’ism, Sufism, and the Ghu- lat. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• MEEKER, Michael E. (1995). “Oral Culture, Media Culture, and Islamic Resurgence in Tur- key”. Exploring the Written. ed. Eduardo P. ARCHETTI. Oslo: Scandinavian University Press.
• MÉLİKOFF, Irène. (1975). “Le probleme Kızılbaş”. Turcica (VI): 49-67.
• MELUCCI, Alberto. (1989). Nomads of the Present: Social Movements and Individual Ne- eds in Contemporary Society. London: Century Hutchinson.
• MOOSA, Matti. (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects. Syracuse, NY: Syracuse Uni- versiety Press.
• OCAK, Ahmet Y. (1997). “Un aperçu général sur l’hétérodoxie Musulmane en Turquie: Réflexions sur les origines et les caractéristiques du Kizilbashisme (Alévisme) dans la perspective de l’histoire”. Syncretistic Religious Communities in the Near East. eds. Krisztina Kehl-Bodrogi, Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean. Leiden, New York, Köln: Brill : 195-204.
• OLSSON, Tord. (2003). “Sonsöz: Ali Odaklı Mezheplerde Yazıya Geçirme”. Alevi Kimliği. 2. Baskı. der. Tord OLSSON, Elizabeth ÖZDALGA, Catharina RAUDVERE. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 260-75.
• ÖZTÜRKMEN, Arzu. (2005). “Staging a Ritual Dance out of ıts Context: The Role of an Individual Artists in Transforming the Alevi Semah”, Asian Folklore Studies (64/2): 247-260.
• RAUDVERE, Catharina. (2003). “Kentin bugünü ile Geleceğine Bakış ve Dini Cemaatler: Erişim ve Görünürlük”. Alevi Kimliği. 2. Baskı. der. Tord OLSSON, Elizabeth ÖZDAL- GA, Catharina RAUDVERE. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 241-59.
• SHANKLAND, David. (2003). The Alevis in Turkey. The Emergence of a Secular Islamic Tradition. London: Routledge.
• SOHRWEIDE, Hanna. (1965). “Der Sieg der Safaviden in Persien und scine Rückwirkun- gen auf die Schiiten Anatoliens im 16. Jahrhundert”. Der Islam (41): 95-221.
• SÖKEFELD, Martin. (2002). Alevi Dedes in the German Diaspora: The Transformation of a Religious Institution. Zeitschrift fur Ethnologie (127): 163-186.
• SUBAŞI, Nejdet. (2002). “Türk Modernleşmesi ve Alevilik”. Folklor/Edebiyat (Alevilik Özel Sayısı-I), (VIII/XXIX): 91-122.
• ŞAHİN, Şehriban. (2001). The Alevi Movement: Transformation from Secret Oral to Pub- lic Written Culture in National and Transnational Social Space. PhD dissertation. New School for Social Research.
• YAMAN, Ali. (2003). Anadolu Alevileri’nde Otoritenin El Değiştirmesi: Dedelik Kurumun- dan Kültürel Organizasyonlara. Bilgi Toplumunda Alevilik. haz. İbrahim Bahadır. Biele- feld: Bielefeld Alevi Kültür Merkezi: 329-353.
• YAMAN, Ali. (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları. Ankara: Elips.
• YILDIRIM, Rıza. (2008). Turkomans between two Empires: The Origins of the Qizilbash Identity in Anatolia, 1447-1514. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Bilkent Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.