THE FAITH OF REINCARNATION IN ALEVIS/BEKTASHIS FROM SOCIOLOGICAL PERSPECTIVE

Yıl 2012, Sayı: 62, 249 - 270, 15.01.2013

Erdal Aksoy Özcan Güngör

Öz

There is reincarnation belief which is rebirth of souls after death in new bodies in the historic Alewi sources, scientific studies and some of today’s Alewi authors’ thought as a theoretical expression of religious experience. Despite this belief is from eastern origin Hinduism and the divine religions refuse this faith, there is in Alewi tradition which is one of Islamic mysticism school, but it is not single dimension in Alewism/Bektashism. In our study, we find out four perspectives from sources of the sociological studies especially Karaşar region’s understanding, historical documents and some of Alewi writers ideas about reencarnation in Alewi/Bektash’s faith. We will discuss in our paper from these points; materialist point of view, reconciliatory approach, the essential Islamic view and surface understanding. We determined that believing to Hereafter is an important factor in whether or not accept to faith of reencarnation. Accordingly, to believe reencarnation is closely related to faith of Judgement day from the Islamic perspective

Anahtar Kelimeler

Reincarnation, the belief of judgement, Alewism/Bektashism, Karaşar’s Alevis

SOSYOLOJİK AÇIDAN ALEVİ/BEKTAŞİLERDE TENASÜH İNANCI

Öz

Dinî tecrübenin teorik ifadesi olarak, ölümden sonra yeniden dünyaya başka bir bedenle gelmekolan tenasüh inancının, Hatay yöresi öncelikli olmak üzere Nusayrilerde olduğu gibibazı Alevi toplulukların anlatılarında ve günümüz bazı Alevi düşünürlerin yazılarında olduğugörülmektedir. Tenasüh inancı, birçok inanç dünyası içerisinde yer bulmuş karmaşık bir bütünlükolarak belirmektedir; bir yandan Hz. İsa’nın bir başka insan bedeninde dünyaya yenidengeleceği/Mesih inancı ile Hristiyanlık ve hatta İslam retoriğinde rastlanan tenasüh inancınınizlerini, Şamanizm ve Hinduizm’de de görmek mümkündür. Bu çerçevede olmak üzere;tenasüh inancının, bir yol olması itibarıyla önemli tasavvuf okullarından biri görünümündeolan Alevilikte yer alışı da karmaşık bir içeriğe sahip olacağı muhakkaktır. Bu çalışmada Aleviliktekitenasüh anlayışı, Alevilik üzerine yapılan sosyolojik çalışmalardan özellikle Karaşaryöresi Alevi/Bektaşileri- bazı Alevilik yazınları ve Alevilik okumalarına dayalı vesikalardanhareketle çoklu bakış açısı ile ele alınmıştır. Bunlar; materyalist bakış açısı, bağdaştırıcı yaklaşım,temel İslami bakış ve yüzeysel anlayış olarak ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tenasüh, ahiret inancı, Alevilik/Bektaşilik, Karaşar Alevileri

Kaynakça

• ARABACI, Fazlı (2000): Alevilik ve Sünniliğin Sosyolojik Boyutları Çorum Örneği, Samsun, Etüt Yayınları.
• ASLAN, Namık (2004): Şekil Değiştirme Motifinin Anlatılarımızdaki Bazı Yansımaları Üzerine, Milli Folklor, S.64: 37–43.
• AVCI, A. Haydar (2006): Osmanlı Gizli Tarihinde Pir Sultan Abdal, İstanbul, Nokta kitap.
• BALOĞLU, A. Bülent (2001): İslam’a Göre Tekrar Doğuş (Reenkarnasyon), Ankara, Kitabiyat.
• BİLİCİ, Faruk (1999): Alevi Kimliği, Çev. Bilge K. Torun ve Hayati Torun, İstanbul, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi (2000): Muvazzah İlm-i Kelâm, İstanbul
• BİRDOĞAN, Nejat (1996): Alevi Kaynakları I, İstanbul, Kaynak Yayınları.
• BİRGE, John. K. (1991): Bektaşilik Tarihi, (Çev. R. Çamuroğlu), İstanbul, Ant Yayınları.
• BOZKURT, Fuat (2006): Buyruk, İstanbul.
• BOZKUŞ, Metin (1999): Sivas ve Çevresinde Yasayan Alevîlerin İnançları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, OMU Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• BULĞEN, Mehmet (2011): “İslam Dini Açısında Tenasüh ve Reenkarnasyon”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 40 (2011/1), 63-92.
• ÇINAR, Erdoğan (2007): Aleviliğin Gizli Tarihi, İstanbul, Kalkedon Yayınları.
• DİERL, Anton, J. (1991): Anadolu Aleviliği, (Çev. Fahrettin Yiğit), İstanbul, Ant Yayınları.
• DİKEÇLİĞİL, Beylü (1997): “Bir Analiz Modeli Denemesi: ‘Sosyal Yapı’ ve ‘Toplumsal Yapı’”, Yeni Türkiye, Sayı:15, 647-666.
• ER, Piri (1998): Geleneksel Anadolu Aleviliği, Ankara, Ervak Yayınları.
• ERÖZ, Mehmet (1992): Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik-Bektaşilik, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• EYÜBOĞLU, İ. Zeki (1993): Bütün Yönleriyle Bektaşilik, İstanbul, Der Yayınları.
• FİLİZ, Şahin (1996): İslam Felsefesinin Serüveni, İstanbul, Delta Öz Eğitim Basım Yayım Dağıtım.
• GÜLLÜCE, Veysel (2004): Kur’an Işığında Reenkarnasyon, İstanbul, Rağbet Yayınları.
• GÜNGÖR, Özcan (2007): Araftaki Kimlik: Aleviler-Bektaşiler, Ankara, Akasya Yayınları.
• .........(2010). “Cemevi Konusuna Sosyolojik Bakış Denemesi”, Toplum Bilimleri Dergisi, 4 (7), 123-137.
• GÜNDOĞDU, Cengiz (2007): Hacı Bektaş-ı Veli, İstanbul, Aktif Yayıncılık.
• GÜRER, Yunus (2008): Kuluncak’ta Yaşayan Alevilerde Dini Hayat ve Yaygın Halk İnanışları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜZEL, Abdurrahman (2002): Hacı Bektas Veli Ve Makalat, Ankara, Akçağ Yayınları.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan (2000): Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• HAS, Kenan (2004): “Dinler Tarihi Perspektifinden Tartışmalı Bir Kavram; Reenkarnasyon”, İslâmî Araştırmalar, C.17, (4), 390-401.
• İBN MANZUR, Lisânü’l-Arab, “nsh” md., Kahire ty., 4407.
• KAYA, Haydar (1996): Alevi Bektaşi Erkanı, Evradı ve Edebiyatı, İstanbul: Engin Yayınları.
• KESKİN, Y. Mustafa (2004): Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Alevîliği, Ankara, Avrasya Yayınları.
• KOÇ, Turan, (2005): Ölümsüzlük Düşüncesi, İstanbul, İz Yayıncılık.
• KÖSEOĞLU, İbrahim (2009): Elazığ Merkeze Bağlı Tadım Köyü Alevilerinin Halk İnanışları ve Bunların Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KUTLU, Sönmez, (2003): “Aleviliğin Dini Statüsü”, İslamiyat, 6 (3), 31-54
• LONG, Bruce J (2005): “Reincarnation” md. Encyclopedia of Religion (ed. Lindsay Jones), USA, XI, 7676-7681.
• MANN, A. Taylor (1998): Reenkarnasyon (Yeniden Doğuş), Çev. Gökhan Sezgi, Ankara, HYB Yayıncılık.
• MELİKOFF, Irene (1994): Uyur İdik Uyardılar Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları, Çev. Turan Alptekin, İstanbul, Cem Yayınevi.
• NOYAN, Bedri (2000): Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, (Haz. Şakir Keçeli), I-IX, 1998-2007, Ankara, Ardıç Yayınları.
• OCAK, A. Yaşar (1992): “Bektaşilik”, DİA, C.V, İstanbul. ……(2007): Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul, İletişim Yayınları.
• ÖGEL, Bahattin (1993): Türk Mitolojisi I, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZTÜRK, Y. Nuri (1990): Tarihi Boyunca Bektaşilik, İstanbul, Yeni Boyut Yayınları.
• PİR SULTAN ABDAL DİVANI (Haz. Esat Korkmaz) (1994): İstanbul, Ant Yayınları.
• RENÇBER, Fevzi (2010): “40 Soruda Adıyaman’da Geleneksel Alevilik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S:56, 395-406.
• ROUX, Jean P. (1994): Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul, İşaret Yayınları.
• SHANKLAND, David (1993): Alevi and Sunni in Rural Anatolia, Diverse Paths of Change, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Cambridge, Cambridge.
• SMART, Ninian, (2006): “Reincarnation” md., Encyclopedia of Philsophy (ed. Donald M. Borchert), USA.
• STEVENSON, Ian (1998): “Interwiev”, Omni Magazine, 10(4), 76.
• SUNAR, Cavit (1975): Melamilik ve Bektaşilik, Ankara, AÜİF Yayınları.
• ŞAHİN, H. İbrahim (2006): “Balıkesir Çepnilerinde Defin ve Defin Sonrası Bazı İnanış ve Uygulamalar”, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S: 39, 63-78.
• ŞEHRİSTANİ, Ebu’l Feth (1990): El-Milel ve Ve’n Nihal, (Üç Cilt Birarada) Tashil ve Talik: Ahmed F. Muhammed, Beyrut, Darul Kutubul İlmiyye.
• TAŞĞIN, Ahmet (2002): “Alevi İnancı Bir Alan Araştırması Sonuçları”, Folklor Edebiyat, C:VIII, S:XXIX, 2002/2, Alevilik Özel Sayısı, 54-66.
• TEMREN, Belkıs (1995): Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayını.
• TUĞRUL, Talip (2006): Tunceli Aleviliğinde İnanç ve İbadet (Sarı Saltık Ocağı Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TÜMER, Günay (1986): Biruni’ye Göre Dinler ve İslam Dini, DİB Yay., Ankara.
• TÜMER, Günay ve Abdurrahman KÜÇÜK (2002): Dinler Tarihi, Ocak Yayınları: Ankara.
• ÜÇER, Cenksu (2010): Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik, Ankara, Ankara Okulu Yayınları.
• ÜZÜM, İlyas (2000): “Türkiye’de Alevi/Nusayri Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konularına Yaklaşım”, İslam Araştırmalar Dergisi, S.4, 173-187. .........(2002): “Tanrı’nın Gönderdiği Kitabı Bilmeyen Tanrı’yı Nasıl Bilebilir”, Temel Alevî Kaynağı Buyruk’ta Kur’an Anlayışı, Folklor/Edebiyat, VIII/30. …….(2007): Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik, İstanbul, İSAM.
• UÇAR, Ramazan (2006): Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik (Abdal Musa Tekkesi Üzerine Bir Araştırma), Ankara, Aziz Andaç Yayınları.
• ULUDAĞ, Süleyman (1994): “Devir”, DİA, C.9, İstanbul.
• UZUN, Mustafa (1994): “Devriyye”, DİA, C.9, İstanbul.
• YEŞİLYURT, Temel (2003): “Alevi-Bektaşiliğin İnanç Boyutu”, İslamiyat, 6 (3), 3-30
• YİTİK, A. İhsan (1992): “Hint Kökenli Dinlerde Karma İnancı ve Tenasüh İnancıyla İlişkisi”, Türkiye 1.Dinler Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Samsun. ……(1996): Hint Kökenli Dinlerde Karma İnancının Tenasüh İnancıyla İlişkisi, İstanbul, Ruh ve Madde Yayınları.
• YILDIRIM, Erdal (2010): Tunceli Aleviliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILDIZ, Harun (2004): Anadolu Alevîliği Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme, Ankara, Araştırma Yayınları.
• YÖRÜKAN, Y. Ziya (2002): Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayını. 2. Genel Ağ (İnternet) Kaynakları
• AKTAŞ, A. (2010). “AlevilerdeÖlümRitüeli”, http://www.alevibektasi.org/olum_rituel. htm. 12.12.2010.
• KARAŞAR, (2010). “Karaşar’ınTarihi”, http://www.karasar.com/yeni/index. php?html=karasar .14.01.2010.
• KAYGUSUZ, İsmail (2010). “Kalender Çelebi, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet, Şah Hatayi İlişkileri üzerine”, http://www.gencaleviler.com/forum/kalender_celebi_pir_sultan_ abdal_kul_himmet_sah_ismail_hatayi-t11205.html?p=83635. 11.12.2010.
• MANDEL, Ruth (2010): “Alevism”, Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa, the Gale Group, http://www.answers.com/library/Mideast & N. Africa Encyclopedia#ixzz19cCwbkuT .25.12.2010.
• TDK, (2011) “Tenasüh”, http://www.tdkterim.gov.tr/bts/
• A.K; Karaşar doğumlu, üniversite mezunu, 02.12.2006, Abidinpaşa-Ankara.
• İbrahim Çakır (Baba), Köseler köyü doğumlu, İlkokul mezunu, 11.12.2006, 05.01.2007, 03.04.2007 Cebeci-Ankara.
• Ali Demirezen (Baba), Karaşar doğumlu, ilkokul mezunu, 27.11.2006 Abidinpaşa, 02.01.2007 Karaşar, 10.03.2007 Abidinpaşa-Ankara.
• Ali Doğan (Halife Baba), Karaşar doğumlu, ilkokul mezunu, 27.11.2006 Abidinpaşa, 05.01.2007 Abidinpaşa, 03.03.2007 Abidinpaşa-Ankara.
• Hasan Erdoğan (Derviş), Karaşar doğumlu, lise mezunu, 03.02.2007, Abidinpaşa-Ankara.
• H.Y; Saray köyü doğumlu, lise mezunu, 02.04.2007 Abidinpaşa-Ankara.
• H.T; Saray köyü doğumlu, üniversite mezunu,05.02.2007 Kızılay-Ankara.
• S.D; Karaşar doğumlu, lise mezunu, 03.12.2007 Ulus-Ankara.
• Hüseyin Yörük (Baba), Saray köyü doğumlu, ilkokul mezunu, 22.11.2006 Batıkent-Ankara, 04.01.2007 ve 03.03.2007 Abidinpaşa-Ankara.