KAZAK KÜLTÜRÜNDE NEVRUZ VE NEVRUZNÂME BAYRAMI RİTÜELLERİ, ÖZELLİKLERİ

Yıl 2017, Sayı: 82, 107 - 124, 09.06.2017

Tattigul Kartaeva Gulnar Habijanova

Öz

Nevruz bayramı, Doğu takvimine göre Yeni Yılı karşılama bayramıdır. Nevruz bayramının tarihi ve önemi hakkındaki yazılı belgelerin çoğu Orta Asırlık Doğu bilginlerinin, Orta Asya’ya gelen araştırmacıların, seyyahların, eğitmenlerin ve Alaş aydınlarının çalışmalarından ibarettir. Kazaklar arasında bilinen Nevruz hakkındaki birçok belgeler, sözlü olarak ulaşmıştır. Ömer Hayyam’ın katkılarıyla oluşturulmuş takvimden başlayarak Nevruz’un ilk gününü gece ile gündüzün eşitlenmesi durumunda kutlama kalıplaşmıştır. Eski zamanlarda Nevruz’un yılın başlangıcı olarak kutlanması, takvimdeki yanlışlıklar sebebiyle yılın her döneminde değişmiştir. Eski ve orta asırdaki doğu memleketlerinde Nevruz kutlamaları Padişah saraylarına layık güzellik ve ihtişamla kutlanmıştır. Kazak Halkının Nevruz Bayramını kutlama şekli, diğer Doğu halklarına nazaran kendine has özellikler ile farklılıklar içermektedir. Geleneksel Kazak toplumunda Nevruz ayında yapılan “Nevruzname” adlı yeni yılı karşılama merasimleri birkaç gün sürmüştür. Öncelikle Kazaklar “Naurız köje” Nevruz çorbası diye adlandırılan, geleneksel anlamı olan aş pişirirler. Eski dönemlerdeki Kazaklar Nevruz bayramını birbirleriyle kucaklaşarak gerçekleştirilen körisü görüşme ritüeliyle başlatmışlardır. Nevruz bayramı zamanında körüsu kucaklaşarak selamlaşma , selt etkizer genç delikanlıların kızalara hediyeler vermesi , uyku açar kızların delikanlılara sofra hazırlaması , bel köterer büyükler için yemek hazırlama , ottan sekiru ateşten atlama , Кöşti alastau göçü ateşle temizlemek , Evliyaların kabrini ziyaret etmek, tatlı su içmek, moğal oşak kazuw, Kayırhan’ı taşımak, dörtgöz sarıayak iti öldürmek, çift mum yakmak, kauak sındıru kabak kırmak v.b. geleneksel işlemler ve ritüelleri yerine getirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Nevruznâme, takvim, Nevruz ritüelleri ile kutlama özellikleri, görüşme

THE PECULIARITIES OF RITUALS, CEREMONIES NAURYZ AND NAURYZNAMA HOLIDAY AMONG THE KAZAKHS

Öz

According to the East calendar the celebration of Nauryz is the way to see the New Year in. Written sources relating to the history and meaning of the Nauryz holiday belong to the works of medieval Eastern authors, the records of researchers and travelers arrived in Central Asia, as well as the works of the educators and Alashorda representatives. The Kazakhs passed the information about the Nauryz holiday orally from generation to generation. The Nauryz celebration, as the beginning of the New Year, the equinox of the day and night was fixed on the basis of the calendar drawn up with the participation of Omar Khayyam. In ancient times, due to incorrect calculation of a calendar, the beginning of the New Year postponed for another month every year. In ancient and medieval Eastern States the Nauryz celebration was held in accordance with the ceremonies of the tsarist palace. In comparison with other Eastern nations the Nauryz celebration among Kazakhs has its own peculiarities. In traditional Kazakh society the New Year holiday – “Nauryznama” lasted for several days. In ancient times during the Nauryz the Kazakhs performed such rituals and ceremonies as korіsu [meeting], selt etkіzer [gift giving to woman by men] uiqy ashar [the dastarkhan prepared by women for men], bel koterer [treating the old people], ottan sekіru [jumping over Fire], alastau [the purification with fire], the worship to the holy place, drinking of sweet water in a sacred place etc

Anahtar Kelimeler

“Nauryznama” holiday, oriental calendar, customs and rituals of Nauryz, meeting

Kaynakça

• Artun, Erman. (2014). “Türk Halk Kültüründe Nevruz”. Türk Tarihi Araştırmaları. Erişim Tarihi: 25.08.2016. http://www.altayli.net/turk-halk-kulturunde- nevruz.html.
• Ashirov, Adhamcan A. Hatunoğlu, Nurettin (2015) “Özbekistan’da Mevsimsel Bayramlar ve Özel Günler”. Millî Folklor, 105: 120-130.
• Auezov, Muhtar. (1985). Shygarmalar.16 tom. Almaty: Zhazushy.
• Babalar Sözü. (2009) 100 tomdık. Batirlik Jırlar. 35 tom. Astana: Foliant.
• Babur-name. (1993). Zapiski Babura. Perevod M.Sal’e. 2-oe izdanie, dorabotannoe. Tashkent: Glavnaya redakciya enciklopedii.
• Budagov, Lazar. (1869). Sravnitelnii slovar turesko-tatarskih narecenii, so vkluceniem upotrebitelneisih slov arabskih I persidskih I s perevodom na russkii yazik. Tom 1. Sankt-Piterburg.
• Çay, Abdülhalûk. (1995). Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Ankara: Turan Kültür Vakfı
• —. “Nevruz: Türk’ün Ergenekon Bayramı”. Erişim Tarihi: 26.08.2016. http://www. turksolu.com.tr/317/cay317.htm.
• Çetin, Emrah. (2009). “Türk Dünyasının Ortak Kültür Mirası: Nevruz”. International Journal of Social Science. Volume 2 Issue, 1: 63-71
• Divayev, Abybakir. (1992). Tartu. Almaty: Ana tіlі.
• —. (1895) Vremena goda po kazahskomu stiliu s oboznacheniem narodnyh primet. Qazaqstan Gylym Akademiyasynyn Gylymi kütüphanesi. Qoljazba qory. 1168 dosya. №1: 1-2.
• Dulatov, Mirjakyp. (1991). Nauryz. Shygarmalar. Almaty: Zhazushy.
• Dilek, İbrahim. (2014). Türk Mitoloji Sözlüğü Altay/Yakut. Ankara: Gazi Kitabevi. Erişim Tarihi: 7.02.2017. http://turkegitimsen.dergipark.gov.tr/download/ article-file/59627
• Grodekov, Nikolai. (1889). Kirgizy i karakirgizy Syr-Dar’inskoi oblasti. Juridicheskii byt. T.1. Tashkent: Tipo-litografiya S.I.Lahtina.
• Iskakov, M. (1963). Halyk kalendary. Almaty: Qazaq memleket baspasy.
• Kazbekov, U. (1875). Siklovoi god u kirgizov i drugih narodov Srednei Azii. Turkestanskiye vedomosti, 6: 23.
• Karuhi, I. (1913). Prazdnovanie Nauruza. Turkestanskiye vedomosti, 70: 2.
• Kayabaşı, Rabia Gökcen (2016). “Altay Yaratılış Miti ile M. Necati Sepetçioğlu’nun Yaratılış Destanının Yüzeysel Yapı Unsurları Bakımından Karşılaştırılması”. In- ternational Journal Of Eurasia Social Sciences, Vol: 7, Issue: 22, pp. (229-248). Erişim Tarihi: 7.02.2017.http://www.ijoess.com/Makaleler/2140160_14.%20 229-248Rabia%20G%C3%B6kcen%20KAYABA%C5%9EI.pdf
• Kılıç, Davut. (2007). “Ortadoğu Halklarında Nevruz”. Bilge, 50: 31-37
• Klimishin, I.A. (1990). Kalendar’ i hronologiya. Moskva: Nauka.
• Kunanbayev, Abai (2008). Shygarmalar. Almaty: Abai halqaraluk kory.
• Kopeiyly, Maşһyr Jysup (1993). Nauryz. Almaty: Zhalyn.
• “Nauryz qytty bolsyn ” (1914). Qazaq gazetі, 53.
• Nauryz. (1913). Qazaq gazetі, 5.
• Omar Hayyam (1993). Nauryznama. Almaty: Zhalyn.
• Omar KҺayyam (1933). Nowruz naman. A treatise on the origin, history, the ceremonies of the Persian new-year festival. Edited with preface. notes, a glossary вy Mojtaba Minovi. Tehran: Kaveh., Bookhop Nasseriyeh Street.
• Omarygly, Ualihan (1916). “Nauryz.” Qazaq gazetі, 172.
• Orenburg (1915). 9 nauryz. Qazaq gazetі. 9 nauryz.
• Qyr balasy (Bokeihanov A.) (1914). “Jana jyl.” Qazaq gazetі, 53.
• Oğuz, Öcal. (1995). “Türk Dünyasında Nevruz Kitapları”. Millî Folklor, 25: 19-21.
• Rasul Zade, M.A. (1915). “Nauryz meiramynyn zhuyktauy takyrypty.” Qazaq gazetі, 104.
• Rozenfeld, B.A., Yeşkeviç P.A. (1965). Omar Һayyam. Moskva: Nauka.
• Seifullin, Saken. (1964). Shygarmalar. 6 tom. Almaty: Zhazushy.
• Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi (2004) ed., Öcal Oğuz. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Basımevi.
• Türk Halk Edebiyatı El Kitabi. (2013). 10 baskı Ankara.
• V.V. (1897) “Nauryz v Samarkande.” Turkestanskiye vedomosti, 14: 60-61.
• Vasilev, A.V. (1898). Materialy k harakteristike vzaimnyh otnoshenii tatar i kirgizov s predvaritel’nym kratkim ocherkom etih otnoshenii. Orenburg: Tipo-litografiya P.N. Zharikova.