Fâtımîler’de ve Memlûkler’de Dört Mezhep Başkadılarının Tayini

Yıl 2017, Sayı: 82, 163 - 170, 09.06.2017

Mehmet Şeker

Öz

İslâm ve Türk İslâm devletlerinin hepsinde son derece önemli bir kurum olan kadılık, dinî ve adlî görevlerin en önemlisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadılık, menşei Hz. Peygamber zamanında olan kadim bir görevdir. Raşit Halifeler ve Emevîler döneminde sürekli olarak gelişme gösteren kadılık, Abbasîler dönemindeyse kurumsal bir kimlik kazanmıştır. Abbasî devletinin kurulmasından önce her memlekette bir kadı varken, Abbasîler’de ise her memleket için bölgeye göre çeşitli mezheplerden kadılar atanmıştır. Bu dönemde başkadılık kurumu tesis edilmiş olup Halife Harun Reşid tarafından ilk defa Kadı Ebu Yusuf, Başkadı Kâdılkudât olarak tayin edilmiştir. Daha sonra devlet merkezinde olduğu gibi merkeze uzak bölgelerde de kadılık, önemini koruyarak gelişmeye devam etmiştir. Mısır’da Fâtımîler döneminde konum ve değerini koruyan kadılık müessesesi, Memlûkler dönemindeyse daha sistemli bir kurum haline gelmiştir. Fâtımîler döneminde Vezir Ebu Ali Ahmed tarafından kısa süreliğine de olsa Mısır’da biri İmâmiye ve diğeri İsmâiliyye mezhebinden ikisi Şiî, biri Mâlikî ve diğeri Şâfiî mezhebinden ikisi de Sünni kadılardan olmak üzere toplam dört başkadı tayin edilmiştir. Memlûkler dönemindeyse Sultan Baybars tarafından Şâfiî, Hanefî, Mâlikî ve Hanbelî kadılarından birer kişi olmak üzere toplam dört Sünni Başkadı tayin edilmiştir. Bu durum Memlûkler devletinin son bulmasına kadar Mısır ve Suriye’de devam etmiştir. Sünnî dört mezhep içtihatlarını uygulayan her mezhepten bir başkadının olması durumu; İslâm tarihinde hukukun, idari ve sosyal hayat üzerine tesir eden çok zengin bir uygulama örneğidir.

Anahtar Kelimeler

Şiî ve Sünnî kadılar, dört mezhep başkadıları, Fâtımîler, Memlûkler

THE APPOINTMENT OF FOUR DENOMINATION CHIEF CADIS IN FATIMIS AND MAMLUKS

Öz

In all Islamic and Turkish Islamic states judgeship kadılık is an extremely important and institution we see this institution as the most important of the religious and judicial duties. Origin of the judgeship,is an archaic task which depends on the time of Hz. Muhammad. Judgeship has developed continuously during the Raşit caliphates and Omayyads period and it has gained a corporate identity in Abbasid period. Before the establishment of the Abbasid state, there was a cadi in every country, while in the Abbasids, a lot of cadis from different denominations were appointed for each country. Chief Cadi institution was established in this period, for the first time and Cadi Ebu Yusuf were assigned for a Chief Cadi Kadılkudat by the Caliph Harun Reşid. Afterwards, Cadi institution continued to be developed keeping with its importance in remote areas, as in the center of state. In Egypt,The Cadi institution that protects its position and value during the Fatimis period, has become more systematic institution in Mamluks period. In Fatimis period four chief cadis were appointed for a short time by vizier Ebu Ali Ahmed in Egypt. Cadis that one of them from İmamiye denomination,one from İsmailiyye denomination, two of them from Shiite,one is from Maliki denomination and the other one is from Hanbeli. In Mamluks period, a total of four Sunni chief cadis, Shafi, Hanefi, Maliki, Hanbeli, were appointed one by one, by Sultan Baybars. This situation continued until the end of Mamluks state, in Egypt and Syria. The situation of having a Chief Cadi in every denomination that implementing precedent rules for four Sunni denominations, shows us law is an example of a comprehensive application that affects administrative and social life in the history of İslam

Anahtar Kelimeler

Shiite and Sunni cadis, four denomination chief cadis, Fatımis, Mamluks

Kaynakça

• Bağdâdî, Ebî Bekir Ahmed bin Ali el-Hatîb. (1997). Târîhu Bağdâd ev Medînetü’s- Selâm, Tahkik: Mustafa Abd el-Kâdir Atâ, c. 14, Beyrut.
• el-Makdisî, el-Allâme Merî’ el-Keremî el-Hanbelî Merî’ bin Yusuf el-Kerumî el- Makdisî el-Mısrî el-Hanbelî. (2012). Nüzhetü’n-Nâzirîn fî Târih min Veliyy Mısra min Hülefâ ve es-Selâtîn, Tahkik: Abdullah Muhammed el-Kenderî, Kuveyt: Dâru’n-Nevâdîr.
• İbn Battûta. (1992). Rıhle İbn Battûta, Beyrut: Dâr Sâdır.
• Kalkaşandî, Ebû el-‘Abbâs Ahmed b. ‘Ali. (1922). Subh el-‘Aşâ fî Sınâ’at el-İnşâ, c. 1, Kâhire: Matbaa el-Emîriyye.
• —. (1914). Subh el-‘Aşâ fî Sınâ’at el-İnşâ, c. 4. Kâhire: Matbaa el-Emîriyye
• —. (1915). Subh el-‘Aşâ fî Sınâ’at el-İnşâ c. 5. Kâhire: Matbaa el-Emîriyye
• Kettânî, Muhammed Abdulhay. ( 2012). et-Terâtibü’l-İdâriyye, Mısır: Dâru’s-Selâm.
• Makdisi, George. (2012). Ortaçağ’da Yüksek Öğretim-İslâm Dünyası ve Hıristiyan Batı, Tercüme ve İnceleme: Ali Hakan Çavuşoğlu ve Tuncay Başoğlu, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Makrîzî, Takiyy ed-Dîn Ahmed b. ‘Ali. (1998) el-Mevâ ‘iz ve el-İ ‘tibâr bi Zikr el-Hıtat ve el-Âsâr, Tah. Muhammed Zeynuhum-Medîha eş-Şerkâvî, Kâhire: Matbaa Medbûlâ.
• Maverdî, Ebî el-Hasan Ali bin Muhammed bin Habîb. (1989). Kitâb el-Ahkâmü’s- Sultâniyye ve el-Vilâyet ed-Dîniyye. Tahkik: Ahmed Mübârek el-Bağdâdî, Kuveyt: Mektebe Dâr İbn Kuteybe.
• Özbek, Süleyman. (1994). “el-Melikü’z-Zâhir Rüknü’d-din Baybars Zamanı Memluk Devletinin Dini Siyaseti”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir, s. IX.
• Özen, Şükrü. (2001). “Kâdılkudât”, İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, c. 24.
• Suyûtî, Celâl ed-Dîn Abd er-Rahmân. (2007). Hüsn el-Muhâdara fî Ahbâr Mısr ve el-Kâhire, Kahire: Mektebe el-Hâncî.
• Mez, Adam. (2013). Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti-İslâm’ın Rönesansı, Çev. Salih Şaban, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Tekindağ, M.C. Şehabeddin. (1961). Berkûk Devrinde Memlûk Sultanlığı, İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Üner, Mehmet Orhan. (1978). “Memluklular’da Dinî ve Adlî Kurumlar”, Basılmamış Doçentlik Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Zâhirî, Halil b. Şahin. (1894). Zübdet-ü Keşf il-Memâlik, Paris: el-Matbaa el- Cumhûriyye.
• Zeydan, Corci. (1328). Medeniyet-i İslâmiye Tarihi, Tercüme: Z. Meğamiz, c. 1, Dersaâdet: İkdâm Matbaası.