Safevîlerin Ehl-i Sünnet Karşıtı Politikaları

Yıl 2015, Sayı: 76, 15 - 30, 03.12.2015

Halil İbrahim Bulut

Öz

Safevîler, başlangıçta Sünnî bir tarikat iken zamanla Şiîleşmiş ve dönemin siyasi çalkantılarındanda faydalanarak devletleşme sürecini gerçekleştirmiştir. Bir tarikat yapılanması olarakyola çıkan Safevîler, zamanla şeyhlikten şahlığa geçebilmeyi başarmışlardır. Kurucu şahsiyetlerive dayandıkları halk kesimi itibarıyla Türkmen olmaları Osmanlı-Safevî ilişkileri açısındanayrı bir ehemmiyet taşımaktadır. Hoca Ali’den itibaren hızla Şiîleşen Erdebil Tekkesi, Şahİsmail’in önderliğinde Safevî Devletini kurmuş, sonra da hâkim olduğu bölgelerde Şiîliğinyaygınlaşmasını hedeflemiş ve bunun için ciddi gayretler göstermiştir. Safevîlerin Şiîleşmeve Şiîleştirme faaliyetleri sadece sahip oldukları İran coğrafyasıyla sınırlı kalmamış aynı zamandaAnadolu’da da etkili olmuştur. Nitekim 1500’lü yıllara kadar Sünnî bir coğrafya olanİran’da Safevîlerin şiddet, baskı ve yıldırma politikalarının neticesinde Şiîlik hâkim mezhepolmuştur. Öte yandan Safevîler, Anadolu’yu ele geçirmek için de Şiîlik propagandalarınaağırlık vermişler; Şahkulu ve Nur Ali Halife gibi isyan hareketlerinden ayrı olarak, dini, ekonomik,sosyal ve kültürel sahalarda pek çok faaliyet gerçekleştirmişlerdir. Aşağıda önceliklekonuya giriş mahiyetinde olmak üzere Safevî tarikatının kuruluşu ve gelişimi, Şah İsmail’iniktidara yükselişi ve Safevî–Osmanlı ilişkileri kısaca ele alınacak, bilahare Safevîlerin Şiîliğiyayma girişimleri sırasında Sünnîleri zorlama, inşadü’l-menakıb, Şiî ezanı, sebbü’s-sahabe vb.uygulamaları hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Safevîler, Şiî politikalar, Ehl-i Sünnet, Osmanlı-Safevî ilişkileri, Şah İsmail

ANTI-AHL AL-SUNNAH POLICIES OF SAFEVIDS

Öz

While Safavids are originally a Sunni sufi order, it has become Shiite over time and realized the process of becoming a state by taking advantage of the political turmoil in its period. Safavids, initially being a sufi-order, has gradually transformed from sheikhdom to Shahsystem. In terms of Ottoman-Safavid relations, it has a particular importance that its founding members and community were from Turkmen tribes. Beginning from Khoja Ali, Ardabillodge Erdebil Tekkesi , which became rapidly Shi’ite, established Safavid State under the leadership of Shah Ismail and aimed to govern regions under own control by propagating Shi’a thought. These activities were not only in the Iranian region which was under Safavids’control, but also they became effective in Anatolia, where they aimed to rule over. Thus, becoming effective of Shi’ism by compelling and forced practices, it has become the dominant sect with the center of Tabriz in the Iranian region, where until 1500s the dominant sect was Sunnism. On the other hand, Safavîds focused on Shi’a propaganda to rule over Anatolia. In this context, they performed many activities in religious, economic, social and cultural fields to spread Shi’ism, apart from Safevîd-supported rebellions, such as Şahkulu and Nur Ali Halife. This article begins giving a brief account on the establishment of Safavid State and its development, the process how Shah Ismail came to power, and the relations with the Ottoman State. Then, it deals with the practices that Safavids applied during the spread of Shi’ism, such as compelling Sunnis to do some practices, inşadü’l-menakıb, Shii adhan callforprayer , sebü’s-sahabe

Anahtar Kelimeler

The Safavids, Shi’ite propaganda, Ahl al-Sunnah, Ottoman-Safavid relations, Shah Ismail

Kaynakça

• BULUT, H.İ. (2009). Şiî-Usûlî Gelenekte Hz. Ali ve İmametinin Dayanakları: Şeyh Müfîd Örneği, Hz. Ali Sempozyum Bildirileri. İzmir.
• BULUT, H.İ. (2010). Kerbela’ya Kutsiyet Kazandırmada Dinî ve Siyasî Otoritelerin Rolü, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2): 1-19.
• ÇELENK, M. (2005). 16 ve 17. Yüzyılda Safevî Şiîliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bursa.
• DANİŞMEND, İ.H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul.
• EKİNCİ, M. (2002). Anadolu Aleviliğinin Tarihsel Arka Planı, İstanbul.
• EMECEN, F. (2010). “Şahkulu Baba Tekeli”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXXVIII., 284-286.
• GÖLPINARLI, A. (1960). “Kızıl-baş”, İslâm Ansiklopedisi (İA), MEB., VI, 789-790.
• GÜNDÜZ, T. (2010a). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul.
• GÜNDÜZ, T. (2010b). “Şah İsmail”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXVIII, 253-255.
• HOCA SADETTİN. (1999). Tâcü’t-tevârîh, (hz. İsmet Parmaksızoğlu), Ankara.
• IŞIK, A. (2013). Meşihat Arşivi Belgeleri Işığında Seyyidler ve Nakibü’l-Eşraflık Müessesesi, Ya- yımlanmamış Doktora Tezi. İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• İLGÜREL, M. (1993). “Celâlî İsyanları”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII, 252-256.
• KAPLAN, D. (2010). “Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruklar ve Buyrukların Kökeni”, Anado- lu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. der.Halil İbrahim Bulut. Sakarya s. 339-356.
• KARADENİZ, Y. (2015). “Safevi Tarikatı’nın Seyidliği Ve Şiiliği Meselesi”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2015/ 75, ss. 323-359.
• KEMALPAŞAZÂDE, (ts.). “Risâle fî beyâni fıraki’d-dâlle”, Kılıç Ali Paşa, nr. 1028, vr.207a-b.
• KUTLU, S.-PARLAK, N. (2008). Makalat Şeyh Safi Buyruğu, İstanbul.
• ÖNGÖREN, R. (2008). “Safevîyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXV., 460-462.
• ÖZTUNA, Y. (ts.). Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul: III, 183-184.
• SÜMER, F. (1989). “Akkoyunlular”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, II, 270-274.
• SÜMER, F. (1992). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü: (Şah İsmail ile Halefleri ve Anadolu Türkleri). Ankara.
• ŞAHİN, H. (2012). Şia Düşüncesinde Ezanın Yapısı ve Geçirdiği Değişimlerin Dini Temeli, e-makalat Mezhep Araştırmaları, V (1): 35-65.
• TANSEL, S. (1966). Sultan II. Bayezid’in Siyasi Hayatı, İstanbul.
• TURAN, Ş. (1992). “Bayezid II”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. V, 234-238.
• TÜRKOĞLU, İ. (2010). “Şeybânîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXIX, 45.
• ÜZÜM, İ. (1999). “Hüsniyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIX, 34-35.
• YAZICI, T. (1960). “Safevîler”, İslâm Ansiklopedisi. MEB. X, 53-55.
• YAZICI, T. (1960). “Şah İsmâil”, İslâm Ansiklopedisi. MEB. XI, 277.
• YILDIZ, H. (2004). “Anadolu Alevîliğinin Yazılı Kaynaklarına Bir Bakış”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 2004/ 30, ss. 323-359.
• YINANÇ, H. (1960). “Akkoyunlular”, İslâm Ansiklopedisi. MEB. I, 263.