DERSİM ALEVİLERİ’NİN YARATICI BİR DENEYİM ALANI OLARAK RİTÜEL - ZAHİR İLE BÂTIN’IN KARŞILAŞMASI VE İYİLEŞME

Yıl 2015, Sayı: 76, 109 - 132, 03.12.2015

Gülkızılca Yürür

Öz

Ritüel esnasında kurulan etkileşim alanı Dersim Alevi toplumlarının bu dünyadaki dina gündelik yaşamı düzenlemelerinde ve gündelik, fani, dünyanın karşıtı olarak düşünülen bakidünyayla a-dina iletişim kurmalarında merkezi rol oynar. Hakk, Hakk’a ulaşmış evliya vekarşılaşmayı talep eden cemaat talipler arasında, birey ve cemaat arasında, hatta cemaatebağlı olmayan yaban dünya ile evcil dünya arasında, ritüel yoluyla bir etkileşim alanıkurulur. Bu alanı kuran ve yürüten özneler kimlerdir? Yaşanan deneyime anlam kazandıranve bu anlamın aktarılmasını sağlayan simgeler nelerdir? Birbiriyle etkileşime giren özneler vealanlar nasıl birbirinden ayrılır, mekandaki ve zamandaki sınırlar nasıl çizilir? Bu sorularıncevapları, Dersim örneğinde ve özellikle ritüel simgelerinin ve mekanlarının iyileştirmeişlevleri merkeze alınarak, araştırılmıştır. Bu yazının bulguları, Dersim bölgesinin TunceliMerkez, Hozat, Nazımiye, Pülümür ve Ovacık ilçelerinde ve Erzincan’da Alevi nüfusun yoğunyaşadığı; Erzincan Merkez, Ulalar, Çayırlı, Bük, Abige, Göbürge gibi ilçelerde ve köylerdeyapılan alan görüşmelerinin kayıtları temelinde geliştirilmiştir. Makalede, yaratıcı bir deneyimolarak ritüelin özneleri, simgeleri ve alanları tanımlanmış ve tartışılmıştır. Araştırmanınsonucu olarak şunu söylemek mümkündür: Geleneksel Dersim Alevi toplumunda, geçiciolan yalan dünya ve kalıcı olan varlık, gerçek arasındaki gerilim, değişimin felek , kalıcıolanın kurallarına kanun, hak uyum sağlamasıyla, aşılır. Ancak, kalıcı olanın, kendinigeçici olan yoluyla fark ettiği ve ifade ettiği bir deneyim yaşadığı, düşünülür. Değişim vesabitlik arasındaki krizin çözüldüğü, deyim yerindeyse, yeni bir senteze ulaşılan yerler vezamanlar, bir akış içinde, ritüel sürecini oluşturur. Ritüel süreci, değişimi ve tekrarı; zaman ilemekandaki hareketleri, bir düzene sokarak, topluma süreklilik kazandırır.

Anahtar Kelimeler

Dersim, Alevilik, ritüel, ritüel simgeleri, sınırlar ve eşikler

RITUAL AS A CREATIVE FIELD OF EXPERIENCE FOR THE DERSIM ALEVI - THE ENCOUNTER BETWEEN THE “ZAHİR” AND “BÂTIN” AND HEALING

Öz

For the Alevis of Dersim, the field of interaction constructed during ritual plays a central role in regulating daily life in the temporary world Dinâ , and in communicating with the eternal world a-dinâ , described as the counterpart of the mortal world. A field of interaction is constructed between the ultimate Truth Hakk , the saint who became one with the ultimate truth evliya , and the community of truth seekers talipler . Interaction is also constructed between individuals and their community and even between the world of the wild existing outside the community and the domesticated world. Who are the subjects constructing and bringing to life the ritual field? What are the ritual symbols giving meaning to the ritual experience and transmitting it to newcomers? How the interacting subjects and fields separated from each other are, how are the lines of demarcation drawn? The answers to these questions have been investigated in Dersim, with a specific focus on the healing functions of ritual symbols and ritual spaces. The findings are based on recordings from fieldwork in the city of Tunceli and the districts of inner Dersim, such as Hozat, Nazımiye, Pülümür and Ovacık and also in districts of Erzincan such as the Erzincan city, Ulalar, Çayırlı, Bük, Abige, Göbürge, where the Alevite population predominantly lives. In the article, the subjects, symbols and fields of ritual as a creative experience are defined and discussed. As an overall statement, in the traditional Dersim Alevi community, the tension between what is Temporary the daily world and what is Permanent true being, existence is overcome through harmonizing Change Felek with the laws of the Permanent Ultimate truth, law and will of truth . However, it is suggested that the Permanent being acquires awareness of its existence and expresses itself, goes through an experience, through the Temporary. The places and times where the crisis between the Permanent and the Temporary gets resolved and where, so to say, a new synthesis is reached, are make up the ritual process. The ritual process, through organizing Change and Repetition, movements in time and space provides continuity to the community

Anahtar Kelimeler

Dersim, Alevism, ritual, ritual symbols, borders and thresholds

Kaynakça

• GEZİK, E. ve ÇAKMAK, H. (2010). Raa Haqi-Riya Haqi-Dersim Aleviliği İnanç Terimleri Sözlüğü. Ankara: Kalan Yayınları.
• ÇETİN, H. (2014). Hakikat Yolu: Güruh-u Naci. Ankara: Yurt Yayınları.
• BAŞKÖYLÜ SEYYİD HASAN EFENDİ. (2007). Alevilik, Talip Üzerine Kurulan Yol: Hak- kın Emri Rızası. Ankara: Yurt Yayınları.
• VAROL, Ç. (2013). Pirlerden Bize Kalan Miras: Hakikat Yolu 1. Alevilerin Sesi, Eylül 2013: 38-45.
• TURNER, V. (1969). The Ritual Process: Structure and Anti-structure. Chicago: Aldine Pub. Co.
• KAYGUSUZ, İ. (2008). Abdal Musa Sultan Velayetnamesi. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
• BELL, C. (1992). Ritual Theory, Ritual Practice. Oxford University Press.
• TURNER, V. (1967). Betwixt and Between. The Liminal Period in Rites de Passage. içinde: Symposium on New Approaches to the Study of Religion. Seattle: The Proceedings of the American Ethnological Society.
• TURNER, V. (1967). The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual. Ithaka ve Londra: Cornell University Press.
• TURNER, V. (1968). The Drums of Affliction. A Study of Religious Processes Among the Ndem- bu of Zambia. Oxford: Clarendon Press. Kaynak kişiler
• Sey Süleyman Şahin (doğumu 1912- ölümü 13.11.1995). Görüşmeyi gerçekleştirenler: Me- tin Kahraman, Sey Süleyman Şahin’in torunu Süleyman Şahin, Kartal, İstanbul 1994.
• Demir, Hıdır (52), Şubat 2015, Bursa, Kestel.
• Yıldız, Mahmut (76), Temmuz 2014, İstanbul.
• Güven, Aydın (39), Şubat 2015, Bursa, Kestel.
• Çetin, Ali Hıdır (88), 2011, Tunceli, Nazımiye.
• Güven, Şener (54), Şubat 2015, Bursa, Kestel.
• Ağırgöl, Hasan (77), Ağustos 2014, Erzincan.
• Can, Dursun (Zakir Koço Dede) (87), Ocak 2015, Kürmeş aşireti, Erzincan.
• Bayram, Hüsniye (81), Temmuz 2013, Erzincan.
• Batar, Zeynel (Kedekli Zeynel Dede) (62), Şubat 2015, Ovacık, Kedek Köyü, Tunceli.
• Yıldız, Binali (46), Haziran 2013, Erzincan, Bük köyü.
• Yaman, Mustafa, 2013, Tunceli, Harige köyü.
• Çiçek, Celal (84), 2012, Tunceli, Sıliç köyü.
• Çiçek, Rıza (76), 2012, Tunceli, Sıliç köyü.
• Polat, Emine (63), 2013, Nazımiye merkez.
• Dinçer Saadet, 2013, Çaregiz aşireti, Tunceli, Kutuderesi.
• Özer, Sabriye (68), 2012, Tunceli Merkez.
• Canpolat, Elif, Şubat 2015, Bursa, Kestel.
• Kudanlı Hüseyin Dede, Haziran 2012, Tunceli, Nazımiye, Hakis Köyü.
• Demir, Hasan, Borneg köyünden kırıkçıkıkçı, Şubat 2012, İstanbul, Kemerburgaz.
• Gül, Zeynep (68), Ocak 2013, Tunceli, Nazımiye, Harige köyü.
• Boztaş, Mahmut (31), Mayıs 2013, Tunceli, Nazımiye, Harige köyü.
• Yıldız, Hıdır (92), Temmuz 2012, Tunceli, Kutu Deresi.
• Kahraman, Kemal (48), 2015, İstanbul, Kuzguncuk.
• Beltan, Gazel (72), 2014, Tunceli Merkez.
• Yalçın, Hıdır (82), Mart 2015, Elazığ Fevzi Çakmak mahallesi.
• Uç Mehmet, 2011, Tunceli, Merkez.