Denizli Tavas’ta Bektaşi Kültürünün Günümüze Yansıyan İzleri: Tekke Köyü Örneği

Yıl 2015, Sayı: 76, 165 - 190, 03.12.2015

Rıza Sam Yüksel Marım

Öz

XI. yüzyılda Anadolu kapısının Türklere açılmasıyla bu bölgeye yoğun bir Türk göçü başlamıştır.Türkmenlerin göçünün başlamasıyla Horasan tasavvuf öğretisine bağlı birçok derviştopluluğu da Anadolu’ya yönelmiştir. Düşünce dünyalarının temelini Hoca Ahmet Yesevigeleneğinin oluşturduğu bu derviş toplulukları, özellikle XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’dagüçlü ve etkin bir Türk iskânının yaşanmasını sağlar. Ömer Lütfi Barkan’ın kendilerine “kolonizatörTürk dervişleri” dediği şeyh, baba, abdal lakaplı ve sufî kimlikli kişiler TürkmenlerinAnadolu’daki iskânlarında birer sosyal-dini lider olarak görev yaparlar. Yine Menâkıb’dakikayda göre Hacı Bektâş-ı Velî, müritlerinden Sarı İsmail’i, Menteşe’ye bağlı Tavas’a göndermiştir.Alevi-Bektaşi menkıbelerinde, mitsel anlatılarında adı sıklıkla ve saygıyla anılan Alevi-Bektaşi kültürünün yetkin temsilcilerinden Sarı İsmail, Denizli Tavas’ta “Anadolu’nunTürkleşme” sürecine aktif katkıda bulunur. Sarı İsmail’in türbesi, Denizli ilinin Tavas ilçesinebağlı Tekke Köy’dedir. Bugün Alevi-Bektaşilerin büyük saygı duyarak ziyaret ettikleri TekkeKöy’de, Sarı İsmail Türbesine ilaveten, Mustafa Baba ve Yaren Ali Baba Türbeleri ile temellerigeçmişe dayanan canlı bir Alevi-Bektaşî kültür alanı bulunmaktadır. Bu bağlamda yapılançalışmada Bektaşiliğin önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Denizli’nin Tavas ilçesinebağlı Tekke Köyü’ndeki Bektaşilik kültürü ve bu kültürün geçmişten günümüze yansımalarısosyo-antropolojik bir minvalde değerlendirilmektedir. Çalışmada özellikle kutsal kişiler,yer, ağaç, dağ, orman ve kadın kültleri incelenmiştir. Yapılan çalışma nitel bir çalışmadır.Araştırma sürecinde bahsi geçen yerlerde farklı tarihlerde sosyal antropolojik anlamda katılımlıgözlem tekniğinden yararlanılmıştır. Bunun yanı sıra, daha sağlıklı değerlendirmelerdebulunabilmek amacıyla hem görüşme tekniği kullanılmış hem de görüşmede bahsi geçenanlatımlar, bu konu ile ilgili dokümanlarla desteklenmiştir. Araştırma sürecinde 30 ayrı görüşmeyapılmıştır. Yapılan çalışma bazı özel günlerin ve ayinlerin dikkate alınmasını gerektirdiğindentoplam iki yıl sürmüştür. Bu görüşmelerden elde edilen bulgular, teorik bilgilerlede desteklenerek yorumlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sarı İsmail, Bektaşilik, Tavas-Tekke Köy, kült, türbe

PRESENT TRACES OF BEKTASHI CULTURE IN TAVAS, DENİZLİ: TEKKE VILLAGE CASE

Öz

In the 11th century, an intensive Turkish migration towards Anatolia began with the opening of door of Anatolia for Turks. Various dervish communities devoted to Khorasan Sufism discipline also headed for Anatolia during the migration. These dervish communities, reflector of Ahmet Yesevi tradition, enabled a powerful and effective Turkish settlement especially after the 13th century. These individuals called as “colonizer Turkish dervishes” by Ömer Lütfi Barkan, had Sufi identities and were titled as sheik, dada, and dervish. They served as social-religion leader in Anatolian settlement of the Turkmen. According to the records in Menakıb, the Haji Bektash Veli sent one of his followers, Sarı Ismail, to Tavas District in Menteşe. In Alevi-Bektashi anecdotes, Sarı Ismail Sultan was one of the effective representatives of Alevi-Bektashi culture and mythical narratives mention about him with respect. Sarı Ismail Sultan significantly contributed to the process of “Turkization of Anatolia” in Tavas, Denizli. His tomb is in Tekke village in the Tavas District of Denizli. The tomn is visited by Alevi-Bektashi community with great dignity. Besides, there is a live Alevi-Bektashi culture field dating back to old times with Mustafa Dada and Yaren Ali Dada Tombs in Tekke Village. In the conducted study, Bektashi culture and reflections of this culture from past to present in Tekke Village are discussed in socio-anthropological manner. In the study, especially sacred persons, places, trees, mountain, forests and female cult have been examined. This study is a qualitative study. During the research process, participant observation technique was employed in social anthropological manner on aforementioned places for different dates. In addition, with a view to apply better assessment, not only interview technique is used, but also narratives used in interviews are supported by documents regarding these subjects. During the research process, 30 separate meetings were conducted. This applied study lasted a total of two years due to necessity to consider certain special occasions and ceremonies. The findings obtained from these interviews were tried to be interpreted with theoretical information support

Anahtar Kelimeler

Sarı Ismail, Bektashism, Tavas-Tekke Village, cult, mausoleum

Kaynakça

• ANOHİN, A.V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller, (Çev. Zekeriya Karadavut ve Jan- net Meyermenova), Konya: Kömen Yayınları.
• AYVERDI, İ. (2008). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• BALİVET, M. (Kış-2009). Keşiş ve Derviş Büyükelçiler Athos Dağından Sakız Adasına, Çev. Perihan Yalçın, Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Cilt: XV/52, s. 21-36.
• BAYAT, F. (2006). Türk Mitolojisinde Dağ Kültü, Folklor/Edebiyat Dergisi, Cilt. XII/46, s. 47-60.
• Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, Sayı. 39, s. 33-42.
• OCAK, A.Y. (1983). Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: Enderun Kitabevi Yayınları.
• __________(1989). Türk Tarihinin Kaynağı Olarak Bektaşi Menakıbname (Vilayetna- me)lerinin Mahiyeti, IX. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, (21-25 Eylül 1981), III, Anka- ra: s. 1239-1247).
• OĞUZ, M. Ö. (2007). UNESCO, Kültür ve Türkiye, Millî Folklor Dergisi, Sayı.73, s. 5-11.
• ____________ (2007a), “Folklor: Ortak Bellek ve Paylaşılan Deneyim”, Millî Folklor Der- gisi, Sayı.74, s. 5-8.
• ÖGEL, B. (1971). Türk Mitolojisi II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• RAHMAN, A. (1996). Uygur Folkloru, (Çev Şener Yalçın & Erkin Emet), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• ROUX , J.P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul: İşaret Yayınları.
• ŞENER, C. (1997). Türklerin Müslümanlıktan Önceki Dini Şamanizm, İstanbul: Ad Yayın- ları.
• TANYU, H. (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa- kültesi Yayı.
• TUNA, E. (2000). Şamanlık ve Oyunculuk, İstanbul: Okyanus Yayınları.
• TURAN, O. (1993). Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• TÜRKDOĞAN, O. (1995). Alevî Bektaşi Kimliği: Sosyo-Antropolojik Araştırma, İstanbul: Timaş Yayınları.
• ÜÇER, C. (2005). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• YILDIZ, H. (2004). Anadolu Alevîliği: Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme, Ankara: Araştırma Yayınları.
• YÖRÜKAN, Y.Z. (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar, Ankara: Kültür Bakanlığı Ya- yınları.