HATAÎ’NİN ELİFNÂME ŞEKLİNDE YAZDIĞI DÜVAZDEH

Yıl 2015, Sayı: 76, 191 - 204, 03.12.2015

Hüseyin Özcan

Öz

Şairler, şiirlerini oluştururken farklı şekil ve türleri kullanarak orijinal, estetik eserler vermişlerdir.Halk ve divan edebiyatlarında Arap harflerinin diziliş özelliklerinden yararlanılarakoluşturulan şekillerde, değişik konularda yazılan ‘elifnâmeler’e rastlanmaktadır. Elifnâmelerdegenellikle dinî tasavvufî temalar işlenmektedir. Elifnâmelerin şekil mi tür mü olduğuhakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Alevi-Bektaşi edebiyatında yaygın olarak örneklerigörülen on iki imamı konu edinen ‘düvazdeh’, ‘düvaz imam’ veya ‘düvaznâme’ olarak adlandırılanşiir türü bulunmaktadır. Alevî toplumunun yedi ulu ozanından biri kabul elden ŞahHatâî’nin, ‘Elifnâme’ şeklinde yazdığı, içinde on iki imamın da konu edildiği ‘düvazdeh’i ilginçbir örnektir. Kahramanlar sembolleriyle zihinlerde yer alır. Bu sembol genellikle kahramanınatı ve silahıdır. Kahramanın erginlenme sürecinde öne çıkan bu semboller zamaniçinde onunla özdeşleşir. Bu bağlamda Hz. Ali de atı Düldül ve kılıcı Zülfikar ile özdeşleşmiş,edebi metinlerde genellikle birlikte anılmıştır. Çalışmamızda elifnâme hakkında genel bilgiverilerek Hatâî’nin ‘düvazdehi’nin metni ışığında, metne nakarat olan “Lâ fetâ illâ Ali” ifadesininçağrıştırdığı anlam çerçevesinde Hz. Ali ve kılıcı Zülfikar’a dikkat çekilerek şiirintranskribe edilmiş metnine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Elifnâme, Zülfikarnâme, Düvazdeh, Hatâî, Tasavvuf şiiri, şekil ve tür

HATAÎ’S DÜVAZDEH WRITTEN IN THE FORM OF ELIFNÂME

Öz

Poets have always produced original and esthetical works while forming their poetry. “Elifnâmes” written in various topics and in the forms inspired by the array of Arabic letters take place in both Divan and Folk Literatures. Religious and Sufi themes are usually included in Elifnâmes. It is still controversial that whether Elifnâmes are called a type or a form. Moreover, poems named as ‘düvazdeh’, ‘düvaz imam’ or ‘düvazname’ which tell about the Twelve Imams are commonly included in Alevi-Bektashi literature. As an intriguing example, “Duvaznâme” of Şah Hatâî, who is considered as one of the prominent seven poets of Alevi society, is written as an Elifnâme and tells about the Twelve Imams. Heroes remain in minds with their symbols. Usually these symbols are heroes’ horses or arms. Heroes are identified with these symbols which become prominent in their development process. In this context, Saint Ali’s horse, Düldül and his sword, Zülfikar are the identifiers of his heroic existence in the texts in which they take place together. In our study, there will be an outline of Elifnâme with the original transcribed text. Also we will discuss the chorus “lâ fetâ illâ Ali” in the context of the meaning it reminds by paying attention to the uses of Hz. Ali’s name with his sword Zülfikar

Anahtar Kelimeler

Elifnâme, Zülfikarnâme, Düvazdeh, Hatâî, Tasavvuf poetry, form and type

Kaynakça

• AKKUŞ, Y. (2010). Benderli Cesarî’nin Divanı ve Divançesi (İnceleme-Tenkitli Metin) (Ya- yınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İs- tanbul.
• ARAT, R.R. (1991). Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ARTUN, E. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü, Terimler-Motifler Kavramlar, Karahan Kitabevi, Adana.
• ARSLAN, M. Ve UYSAL, N. (2010). Adıyaman Besni İlçesi İncearaplar Köyü’ndeki Mezar Taşları, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 25, 15-49.
• ATALAN, M. (2012). Cenknâmelerde Hz. Ali’nin Yeri, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, 2, 7-29.
• ÇELEBİOĞLU, A. (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yayınları, Ankara.
• ÇETİN, İ. (1992). Elifnâmeler ve Sefil Ali’nin Bir Elifnâmesi, Milli Folklor, 16, 39- 43.
• ÇETİN, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, An- kara 1997.
• DEMİR, N. (2011). Türk Düşünce Dünyasında Hz. Ali, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60, 85-104.
• DİLÇİN, C. (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• DURBİLMEZ, B. (2010). Âşıklık Geleneklerinde Saz, Milli Folklor Dergisi, 85, 148-158.
• EĞRİ, O. (2007). İslam Ahlakı ve Sevgi, 2006 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, 1. Baskı, İSAM Yayınları, Ankara.
• GÜFTA, H. (2002). Divan Şiirinde İlim ve İrfan Timsâli Hz. Ali, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 24, 69-111.
• GÜLTEKİN, İ. (2012). Kasidelerde Hz. Ali ve Hz. Ali’ye Dair Unsurların Kullanımına Yö- nelik Tespit ve Değerlendirmeler, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 17-45.
• GÜVENÇ, A. Ö. (2013). Latin Alfabesine Göre Ortaya Konan Elifnâmeler Üzerine, Turkish Studies, 8/13, 1003-1016.
• GÜZEL, A. (2006). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, III. Baskı, Ankara 2006.
• HENDRICH, B. (2005). Alevîlikte Sazın Belleksel ve İletişimsel Boyutları, Türkiye Kültür- leri, (der. Gönül Putlar- Tahire Erman),TetragonYayınları, İstanbul.
• İYİYOL, F. (2013). Alevî Bektâşî Geleneğinde Düvâzlar-Düvâzimamlar, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 27, Ordu.
• KAÇAR, B. (1997). Türk Edebiyatında Elif-Nâmeler, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 307-316.
• KAPLAN, D. (2007). Erkânnâme I,Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• KAYA, D. (2009). Halk Şiirinde Biçim ve Tür, http://turkoloji.cu.edu.tr/, Adana, 1-17.
• KÖPÜR, Â. (2011). Eski Edebiyat ve Kültürümüzde Birbirini Çağrıştıran bazı Kelimeler, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 92, 341-373.
• MEMMEDOVA, E. (2010). Türk Tasavvuf Şiirinde Elifnâme-Yaşnâmenin Senkretik Bir Örneği Üzerine, 21. Yüzyılda Uluslar arası Türk Dünyası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Lefke, 231-243.
• ÖZ, M. (2013). TDV İslam Ansiklopedisi Zülfikar Maddesi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.44, 553-554.
• ÖZTOPRAK, N. (2006). Bursalı Feyzi Efendi’nin Elifnâmeleri, İstanbul Üniversitesi Edebi- yat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. XXXV, 135-167.
• ÖZTOPRAK, N. (2007). Elifnâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri, Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler-2, 817-830.
• ÖZTÜRK, N. (2012). “Elifnâme ve Nidâî’nin Elifnâmesi”,Türkoloji Sempozyumu Bildirile- ri, Adana, 173-185.
• Risale-i Tasavvuf (19.Yüzyıl) Yazma Eser, Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi, Yazma Eserler, İstanbul, Y-24.
• SEVİNÇ B. (2013). Yiğit ve Silahlı Adam Diyalektiğinde Kılıç İmgesi, Turkish Studies, 8/6, 619-639.
• TAVUKÇU, O.K. (2008). Akrostiş (Muvaşşah), Kültür Tarihimizde Gizli Diller Şifreler, Emine Gürsoy Naskali, Erdal Şahin, Picus Yayıncılık, İstanbul.
• TÖKEL, D.A. (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri, Hece Yayınları, Ankara, 2010.
• TÖKEL, D.A. (2003). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Hece Yayınları, Ankara.
• TÜRKMEN, F. (1999). Yazılı Kaynaklardaki (Cönklerdeki) Bektaşi Şairlerin Şiirlerinde Gö- rülen Yeni Şekiller, I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 339–356.
• YEKBAŞ, H. (2012). Divan Şairinin Sessiz ve Gizli Anlatımı: Muvaşşah, Turkish Studies Der- gisi, 7/3, 2649-2700.