SEYYİD ALİ SULTAN KIZILDELİ ÜZERİNE BİR LİTERATÜR DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2010, Sayı: 53, 17 - 34, 25.01.2013

Haşim Şahin

Öz

Kızıldeli Sultan adıyla da yaygın olarak bilinen Seyyid Ali Sultan, Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde Rumeli’nin Türkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli roller üstlenmiş bir gazi-derviştir. Onun etkin konumu Yıldırım Bayezid döneminden itibaren tekkesi için vakıflar tahsis edilmesinden ve adına bir Velayetname kaleme alınmasından anlaşılmaktadır. Böylesine önemli bir şahsiyet olmasına rağmen hakkında yapılan çalışmaların sayısı oldukça azdır. Başlangıçta, Seyyid Ali Sultan hakkında yapılan araştırmalar, adına yapılan vakıflar üzerinde yoğunlaşırken daha sonra yapılan araştırmalarda Velayetname esas alınarak biyografisi hakkında da bilgiler verilmeye başlanmıştır. Seyyid Ali Sultan üzerine yapılan araştırmalar genellikle onun Dimetoka’daki tekkesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Fakat, son dönemde Malatya ve Kütahya’da yer alan Seyyid Ali Sultan geleneği üzerine bazı araştırmaların yapıldığı da bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Velayetname, Tahrir Defterleri, Orhan Gazi, Yıldırım Bayezid, Rüstem Gazi, Dimetoka, Kırcaali, Malatya, Kütahya

LITERATURE ANALYSIS ON SEYYID ALI SULTAN KIZILDELI

Öz

Seyyid Ali Sultan, commonly known as Kızıldeli Sultan, was a dervish/ghazi warrior, who, during the early years of the Ottoman principality, played an important role in the Turkification and Islamization of Rumeli Thrace . His activities are known primarily from the vakıf pious foundation documents of the tekke dervish lodge he established during the period of Bayezid I, as well as from a hagiographical work dedicated to him, entitled Velayetname. Despite his historical importance, there are relatively few studies on Seyyid Ali Sultan. While previous scholarship has focused primarily on the vakıf documents related to his tekke in Dimetoka, more recent studies have illuminated aspects of his life based on his Velayetname. Finally, the latest research has dealt with traditions circulating about Seyyid Ali Sultan in the regions of Malatya and Kütahya

Anahtar Kelimeler

Velayetname, Tahrir Defterleri, Orhan Gazi, Yıldırım Bayezid, Rüstem Gazi, Dimetoka, Kırcaali, Malatya, Kütahya

Kaynakça

• ABDAL MUSA VELAYETNAMESİ (1999): haz.: Abdurrahman Güzel, TTK Basımevi, Ankara.
• AKTEPE, Münir (1949): Osmanlı Türklerinin Rumeli’ye Yerleşmeleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• ALGAR, Hamid (1995): “The Hurufi Influence on Bektashiszm”, Bektachiyya, ed.: Alexandre Popovic et Gilles Veinstein, Isis Press, Istanbul. ss. 39-53.
• BAHTİYAR, Niyazi Hüseyin (1999): “Seyyid Ali Baba (Kızıldeli) ve Tekkesi”, Tarih ve Toplum, XXXII/189 (Eylül 1999), s. 148-150.
• BARKAN, Ömer Lütfi (1942): “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, sayı: 2, s. 279-386.
• BELDICEANU-STEINHERR, Irené (1971): “La Vita de Seyyid Ali Sultan et la Conquete de la Thrace par les Turcs”, Proceedings of the 27th International Congress of Orientalists, Ann Arbor 1967, ed.: D. Sinor, Wiesbaden, s. 275-276.
• -------------------- (1999): “Osmanlı Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan: Heterodoks İslâm’ın Trakya’ya Yerleşmesi”, Sol Kol: Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), haz.: Elizabeth Zachariadou, çev.: Ö. Arıkan-E. Güntekin-T. Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 50-72.
• BİRDOĞAN, Nejat (1992): Anadolu ve Balkanlar’da Alevî Yerleşmesi, Ocaklar, Dedeler, Soyağaçları, Alev Yayınları, İstanbul.
• -------------------- (1994): Çelebi Cemâleddin Efendi’nin Savunması, İstanbul 1994.
• -------------------- (1999): “Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Sempozyumu Bildirileri (22-24 Ekim 1998), Ankara, s. 75-82.
• BIRGE, John Kingsley (1965): The Bektashi Order of Dervishes, London.
• CEZBİ, Velayetname-i Seyyid Ali Sultan, Ankara Milli Kütüphane, nr. 1189.
• ÇERİBAŞ, Mehmet (2007): “Kütahya Seyit Ali Sultan Ocağında (Çamlıca ve Aydoğdu Köyleri) Kültler ve Bu Kültlere Bağlı İnanç ve Uygulamalar”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevîlik ve Bektaşîlik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (17-19 Ekim 2007, Ankara), ed.: Filiz KılıçTuncay Bülbül, cilt: 2, Ankara, ss. 1331-1356.
• ENGİN, Refik (2001): “Trakya ve Balkanlarda Bektaşîlik”, Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri (23-28 Ekim 2000, Ürgüp/Nevşehir), Ervak Yayınları, Ankara, ss. 235-244.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet (1944); Bektâşî Şairleri ve Nefesleri, İstanbul .
• FAROQHI, Süraiya (1981): Der Bektaschi-Orden in Anatolien, Wien: Universtat Wien.[Türkçe tercümesi: Anadolu’da Bektâşîlik, terc.: Nasuh Barın, İstanbul: Simurg Yayınevi, 2003].
• -------------------- (1976): “Agricultural Activities in a Bektashi Center: The Tekke of Kızıldeli 1750- 1830”, Südost Forschungen, XXXV (München 1976), s. 69-96.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1963): Alevî Bektâşî Nefesleri, İstanbul.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib (1952): XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar, Mülkler, Mukataalar, Üçler Basımevi, İstanbul.
• HEZARFEN, Ahmet (1999): “Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinden Kızıldeli Sultan’a Ait Bazı Belgeler”, Tarih ve Toplum, sayı: 189 (Eylül 1999), ss. 23-24.
• -------------------- (2001): “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Balkanlar ve Kızıldeli Sultan”, Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, sayı: 18, ss. 11-31.
• -------------------- (2006): Tarihi Belgeler Işığında Kızıldeli Sultan (Seyit Ali Sultan), Cem Vakfı Yayınları, İstanbul.
• İZETİ, Metin (2004): Balkanlar’da Tasavvuf, Gelenek Yayınları, İstanbul.
• KAFADAR, Cemal (1995): Between Two Worlds The Construction of The Otoman State, University of California Press, Berkeley & Los Angeles & London.
• KAHRAMAN, Arzu (2003): Anadolu Erenleri ve Anma Törenleri, Cem Yayınevi, İstanbul.
• KAVAK, Ahmet (2006): Menkıbelerle Kızıldeli Sultan ve Dimetoka Kazasındaki Dergâhı, Paratiritis Yayınevi, Komotini (Gümülcine).
• KAYA, Doğan (2002): “Sivas Kaynaklı Cönklerde Kızıldeli”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi (23-28 Ekim 2001, Ankara), Tüksev Yayınları, Ankara, ss. 511-525.
• KOCA, Şevki (2005): “Dimetoka’da Bir Erenler Ocağı: Seyyid Ali Sultan-Kızıldeli (Microdorian) Bektaşî Dergâhı”, Bektaşîlik ve Bektaşî Dergâhları, haz.: Ayhan Aydın, Cem Vakfı Yayınları, İstanbul.
• KRSTIC, Tijana (2004): Narrating Conversions to Islam: the Dialogue of Texts and Practices in the Early Modern Ottoman Balkans, unpublished PhD thesis, University of Michigan.
• KUMAHMEDOĞLU, Naci (1948): “Konya ve Çevresinde Bir Gezi Notları: AfyonkarahisarıKonya-Seydişehri-Beyşehri”, Konya, sayı: 116-117 (Haziran-Temmuz 1948), s. 23-32.
• MELIKOFF, Irené (1998): Hadji Bektach un Mythe et ses Avatars, Leiden: E.J. Brill. [Türkçesi: Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe, çev.: Turan Alptekin, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 1998].
• -------------------- (1999): “14.-15. Yüzyıllarda İslâm Heterodoksluğunun Trakya’ya ve Balkanlar’a Yerleşme Yolları”, Sol Kol: Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), haz.: Elizabeth Zachariadou, çev.: Ö. Arıkan-E. Güntekin-T. Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 178- 190.
• NOYAN, Bedri (1985): Bektaşîlik ve Alevîlik Nedir?, Ankara.
• -------------------- (1999): Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli Sultân) Velayetnamesi, Ankara: Ayyıldız Yayınları, 1999.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1983): Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, Enderun Yayınları, İstanbul.
• -------------------- (1992): Osmanlı İmparatorluğunda Marijinal Sufîlik; Kalenderîler, TTK Basımevi, Ankara.
• -------------------- (1997): Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler, TTK Basımevi, Ankara.
• -------------------- (2002): Sarı Saltık: Popüler İslâm’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü, TTK Basımevi, Ankara.
• ONARLI, İsmail (2000): “Malatya’nın Fethiye Beldesinde Kızıldeli Sultan Ocağı”, Cem, sayı: 101 (Mayıs 2000), ss. 31-33.
• ÖZ, Baki (2001): Dünyada ve Türkiye’de Alevî-Bektaşî Dergâhları, Cem Yayınları, İstanbul.
• ÖZGÜL, Vatan (2007): “Dimetoka’dan Erzincan’a Göç Eden Balabanlılar’ın Bağlı Olduğu Ocağı Değiştirmesi: Kızıldeli Sultan’dan Kureyşan Ocağı Talipliğine Geçiş”, 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevîlik ve Bektaşîlik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı (17-19 Ekim 2007, Ankara), ed.: Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül, cilt: 2, Ankara, ss. 1407-1418.
• ÖZTELLİ, Cahit (1985); Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri, İstanbul.
• ŞAHİN, Haşim; “Tarih Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri”, Prof. Dr. Işın Demirkent Anısına/In Memory of Prof. Dr. Işın Demirkent, Globus Dünya Yayınları, İstanbul, ss. 547-566.
• -------------------- (2009); “Seyyid Ali Sultan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 39, İstanbul, ss. 48- 50.
• ŞAHİN, Hüseyin (1998); “Bir Anadolu Ereni: Kızıldeli (Malatya’da Kızıldeli Adı Çevresinde Oluşan Kültürel Değerler)”, I. Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri (Ankara 1998), Ervak Yayınları, Ankara, ss. 509-526.
• YILDIRIM, Rıza (2001): Dervishes in Early Ottoman Society and Politics: A Study of Velayetnames as a Source for History, Unpublished Master Thesis, Bilkent University, Ankara.
• -------------------- (2007): Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve Velayetnamesi, TTK Basımevi, Ankara.
• -------------------- (2008): “Efsanede Gizli Gerçek: Bir Tarih Kaynağı Olarak Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi”, Tarih ve Toplum, sayı: 6 (Güz 2007-Kış 2008), ss. 9-37
• -------------------- (2009): “History Beneath Clouds of Legend: Seyyid Ali Sultan and his Place in the Early Ottoman History According to Legends, Narratives and Archival Evidence”, International Journal of Turkish Studies, XV/1-2, ss. 21-62.