BEKTAŞÎ-ALEVÎ GELENEĞİNE GÖRE SEYYİD ALİ SULTAN

Yıl 2010, Sayı: 53, 59 - 88, 25.01.2013

Rıza Yıldırım

Öz

Seyyid Ali Sultan, Bektaşi tarikatının en önde gelen pirlerinden birisidir. Tarikatın oluşum sürecinde başat bir rol üstlenmesinin yanı sıra, Dimetoka yakınlarında kurduğu tekke de Bektaşilik tarihi boyunca merkezi konumunu korumuştur. Tarikatın hem oluşum sürecinde hem de sonraki evrelerinde - kurduğu tekke vasıtasıyla - böylesine belirleyici bir etkiye sahip olan Kızıldeli’nin, Bektaşi ortak hafızasında ve ondan beslenen geleneksel bilgi içinde mümtaz bir konun edinmesi normaldir. İşte bu makale, onun Bektaşi geleneğinde nasıl resmedildiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Makale, öncelikle geleneksel bilginin muhafaza edildiği araçları kaynak dört ana başlık altında tasnif ettikten sonra, bu kaynakların Kızıldeli’yi nasıl anlattıklarını değerlendirecektir. Bu çalışma aynı zamanda kaynakların birbirleriyle ilişkilerini tartışmak suretiyle geleneksel bilginin dinamikleri üzerine bazı gözlemler yapmayı amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Kızıldeli, Bektaşi geleneği, Bektaşi ortak belleği, sözlü kültür

SEYYID ALI SULTAN ACCORDING TO BEKTASHI-ALEVI TRADITION

Öz

Seyyid Ali Sultan is among the most prominent spiritual leaders of the Bektashi Order. Besides his distinguished role during the formative period of the Order, the hospice he founded near Dimetoka preserved its central position throughout the Bektashi history. It must be expected that such a prominent shaykh who had a decisive influence on both the formation process of the Order and the later developments – through his hospice -, would attain an outstanding position within the Bektashi collective memory and the traditional knowledge. This article aims to discover how Kizildeli is depicted in the Bektashi tradition. It will first classify the stores of the traditional knowledge sources under four categories. Then it will evaluate how these sources reflected the portrait of Seyyid Ali Sultan. This article also aims to make some observations on the dynamics of the traditional knowledge through examining the relationship of these sources with each other

Anahtar Kelimeler

Kızıldeli, Bektashi tradition, Bektashi collective memory, oral tradition

Kaynakça

• AHMED RIFKI (1328 / 1910-11): Bektaşi Sırrı. II. Cilt. Dersaadet (İstanbul).
• AHMET RİFAT EFENDİ (2007): Gerçek Bektaşilik. Mir’âtü’l-mekâsid fî def’i’l-mefâsid. haz. Salih Çift. İstanbul: İz Yayıncılık.
• ASLANOĞLU, İbrahim (2000): Pir Sultan Abdallar, İstanbul: Can Yayınları.
• AŞIKPAŞAZÂDE, Derviş Ahmed (1949): Tevârih-i Âl-i Osman. haz. Nihâl Atsız. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• BAHA SAİT BEY (1927): “Bektâşîler III”. Türk Yurdu. no: 28. Nisan: 305-341.
• BAYRI, M. Hâlit (1959): Âşık Viranî Divanı. İstanbul.
• BELDICEANU-STEINHERR, Irène (1999): “Osmanlı Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan: Heterodox İslam’ın Trakya’ya Yerleşmesi”. Sol Kol: Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380 – 1699). ed. Elizabeth A. Zachariadou. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 50-72.
• BIRGE, John K. (1937): The Bektashi Order of Dervishes, London-Hartford, Conn..
• ÇELEBİ, Ahmed Cemaleddin (1328 / 1910-11): Bektâşî Sırrı Nâm Risaleye Müdâfa’â. Dersa’âdet (İstanbul): Manzûme-i Efkâr Matbaası.
• ERGUN, Sadeddin N. (1955): Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. İstanbul.
• EYUBOĞLU, Sabahattin (1997): Pir Sultan Abdal, İstanbul: Cem Yayınevi.
• GÖLPINARLI, Abdülbâki (1992): Alevî Bektaşî Nefesleri, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• GÖLPINARLI, Abdülbâki (1995): Vilâyet-nâme. Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• GÜZEL, Abdurrahman (1999): Abdal Musa Velayetnamesi. Ankara: TTK.
• HOCA İSHAK EFENDİ (1290/1873): Kâşifu’l-esrâr ve dâfiu’l-eşrâr. İstanbul.
• KAYA, Doğan (2001): “Sivas Kaynaklı Cönklerde Kızıldeli”. Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi (23-28.11.2001). Bu kongrede okunan metin şu internet sitesinde yayınlanmıştır: http://www.alewiten.com/index7.htm web adresinde yayınlanmıştır.)
• KOCA, Şevki (2005): Bektâşîlik ve Bektâşî Dergâhları. İstanbul: Cem Vakfı Yayınları.
• KOCA, Turgut (1990): Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: Maarif Kitaphanesi ve Matbaası.
• NOYAN, Bedri (1996): Hacı Bektaş Veli Manzum Vilâyetnamesi. İstanbul: Can Yayınları.
• NOYAN, Bedri (1997): “Abdal Musa Sultan Hakkında”. Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi. haz. Adil Ali Atalay. İstanbul: Can Yayınları: 34-66.
• NOYAN, Bedri (1998): Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. I. Cilt.Ankara: Ardıç Yayınları.
• NOYAN, Bedri (1999): Seyyit Ali Sultan Velayetnamesi. Ankara: Ayyıldız Yayınları
• NOYAN, Bedri (2000): Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. III. Cilt.Ankara: Ardıç Yayınları.
• OCAK, Ahmet Y. (2002): Sarı Saltuk. Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destani Öncüsü, Ankara: TTK.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1983): Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ONARLI, İsmail (2000): “Malatya’nın Fethiye Beldesinde Kızıldeli Sultan Ocağı”, Cem Dergisi, sayı: 101, Mayıs.
• OYTAN, M. Tevfik (2007): Bektaşiliğin İçyüzü. İstanbul: Demos Yayınları.
• ÖZTELLİ, Cahit (1997): Bektaşi Gülleri. İstanbul: Özgür Yayınları.
• ÖZTELLİ, Cahit (2004): Pir Sultan Abdal. Bütün Şiirleri. İstanbul: Özgür Yayınları.
• ŞAHİN, Hüseyin (1998): “Bir Anadolu Ereni: Kızıldeli. Malatya’da Kızıldeli Adı Çevresinde Oluşan Kültürel Değerler”, 1. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri, Ankara.
• VİRANÎ (1998): Vîrânî Divanı ve Risalesi (Buyruğu). derleyen Adil Ali Atalay Vaktidolu. İstanbul: Can Yayınları.
• YILDIRIM, Rıza (2007): Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve Velayetnamesi. Ankara: TTK.
• YILDIRIM, Rıza (2008): “Efsanede Gizli Gerçek: Bir Tarih Kaynağı Olarak Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, 6: 1-43.
• YILDIRIM, Rıza (2009): “History Beneath Clouds of Legend: Seyyid Ali Sultan and his Place in Early Ottoman History”. International Journal of Turkish Studies 15/1-2: 21-62.
• YILDIRIM, Rıza (2010): “Muhabbetten Tarikata: ‘Bektaşî Tarikatı’nın Oluşum Sürecinde Kızıldeli’nin Rolü”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 53.