OSMANLI ARŞİV BELGELERİNE GÖRE KIZILDELİ SEYYİD ALİ SULTAN ZAVİYESİ 1401-1826

Yıl 2010, Sayı: 53, 89 - 114, 25.01.2013

Ali Sinan Bilgili

Öz

Bu araştırmada, günümüzde Yunanistan sınırları içerisindeki Dimetoka’da bulunan Kızıldeli Seyyid Ali Sultan Zaviyesi ele alınmıştır. Kaynağını Osmanlı arşiv belgelerinin oluşturduğu araştırmada, bir Bektaşî zaviyesi olan Kızıldeli Zaviyesi’nin 1401-1826 tarihleri arasındaki durumu incelenmiştir. Zaviyenin kuruluşu, zaviye vakfı, vakıf kurucusunun evlatları, zaviyenin bağlı bulunduğu tarikat, Kızıldeli lakabı ve derbendi, arşiv vesikaları ve diğer kaynaklara göre işlenmiştir. Sonuçta Kızıldeli Zaviyesi’nin Sultan I. Bayezid tarafından verilen bir mülknâmeyle 1401-1402 Osmanlı hukuk sistemine alındığı, Musa Çelebi tarafından verilen bitiylede 1412 imtiyaz ve mu’afiyetlerinin belirlendiği, Seyyid Ali Sultan’ın kendisine verilen topraklar üzerinde bir vakıf kurduğu ve bu vakfı da evladiyelik vakıf hâline getirdiği görülmüştür. Bu hukukî nizam 1826’ya kadar devam etmiştir. Bu tarihte Osmanlı ülkesindeki pek çok Bektaşî zaviyesi kapatılırken, Kızıldeli Zaviyesi’nin mallarının önemli bir kısmına el konmuş, ancak zaviye kapatılmamıştır. Zaviye vakfının yönetimi Evkâf-ı Hümayun Nezareti’ne devredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Seyyid Ali Sultan, Kızıldeli, Dimetoka, Bektaşilik, Zaviye, Vakıf

KIZILDELI SEYYID ALI SULTAN ZAVIYE BOUND TO OTTOMAN ARCHIVE DOCUMENTS

Öz

Kızıldeli Seyyid Ali Soltan Zaviye which is situated Dimetoka in Greece today is analized in this research. The state of one of the Bektashi Zaviye, Kızıldeli Zaviye between 1401-1826 is examined through the sourches of Ottoman Archive documents. The establishment and the foundation of this Zaviye are documented according to the sons evlâdları of the founder, Zaviye’s connection to religious sect, Kızıldeli nick name and customshouse, archive license documents, and other sourches. As a result, it has been found out that Kızıldeli Zaviye is accepted to Ottoman judiciary system with a domain document given by Soltan Bayezid I. The Zaviye’s privileges and exemptions were determined by Musa Çelebi’s “biti” 1412 , and it has been seen that the foundation was established on the territory given to Seyyid Ali Soltan who founded and transferred it to his sons. This order and regulation continued on until 1826. While most of the Zaviye Foundations were closed down around 1826, most of the properties of Kızıldeli Zaviye were layed hands, but the Zaviye was not totally closed. The administration of the Zaviye was left to Evkâf-ı Hümayun

Anahtar Kelimeler

Seyyid Ali Soltan, Kızıldeli, Dimetoka, The Bektashi sect, Zaviye, Foundation.

Kaynakça

• NOT: Araştırmada kullanılan arşiv belge ve kayıtları için bkz. Ali Sinan Bilgili-Selahattin Tozlu, (2010), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kızıldeli (Seyyid Ali) Sultan Zaviyesi-I (1401-1852), Ankara: Gazi Üniversitesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.
• Âşık Paşaoğlu Tarihi, (1992), Haz. Atsız, İstanbul: MEB Yay.
• Barkan, Ö. Lütfi, (1941), “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri”, İFM, II/1, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yay
• Barkan, Ö. Lütfi, (1942), “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, VD, II, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• Barkan, Ö. Lütfi, (1988), Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri, Haz. Ö. Lütfi Barkan, Enver Meriçli, Ankara: TTK Yay.
• Beldiceaunu-Steinherr, Iréne, (1999), “Osmanlı Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan: Heterodox İslâm’ın Trakya’ya Yerleşmesi”, Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1639), edt.
• E.Z. Zachariadou, çev. Ö. Arıkan, E. Güntekin, T. Altınova, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Bilgili, Ali Sinan, (2002), “Azerbaycan Türkmenleri Tarihi”, Türkler, VII, 22-43, Edt. H. C.
• Güzel, K. Çiçek, S. Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Danişmend, İ. Hami, (1972), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul: Türkiye Yayınevi Evliya Çelebi, (2003), Seyahatnâme, VIII, Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, İstanbul: YKY Yay.
• Faroqhi, Suraiya, (1986), Peasants, Dervishes and Traders in the Otoman Empire, I, London
• Gelibolulu Mustafa Alî, (2003), Künhü’l-Ahbâr, II, Yay. M. Hüdai Şentürk, Ankara: TTK Yay.
• Gökbilgin, M. Tayyib, (1977), Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Hâlaçoğlu, Yusuf , (1989), “XVI. Yüzyılda Sosyal, Ekonomik ve Demografik Bakımdan Balkanlar’da Bazı Osmanlı Şehirleri”, Belleten, LIII/207-208, Ankara: TTK Yay.
• İnalcık, Hâlil, (1987), Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara: TTK Yay.
• İnalcık, Hâlil, (2003), “Mehmed II”, TDVİA, XXVIII, 395-407, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• İnalcık, Hâlil, (2008), “Osmanlı Sultanlarının Unvanları (Tıtülatür) ve Egemenlik Kavramı, Doğu Batı Makaleler II, Ankara: Doğubatı Yay. s.187-192.
• Kemal Paşa-oğlu Şemsüddin Ahmed İbn-i Kemal, (1991), Tevârih-i Âl-i Osman, II. Defter, Haz. Şerafettin Turan, Ankara: TTK Yay.
• Mevlânâ Mehmed Neşrî, (2008), Cihânnümâ, Haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca Yay.
• Nicol, Donald M. (1999), Bizans’ın Son Yüzyılları (1261-1453), Çev. Bilge Umar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Noyan, Bedri, (1999), Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, Ankara: Ayyıldız Yay.
• Ocak, Ahmet Yaşar, (1992a), Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfilik: Kalenderîler (XIVXVII. Yüzyıllar), Ankara: TTK Yay.
• Ocak, Ahmet Yaşar, (1992b), “Balım Sultan”, TDVİA, V, 17-18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Onay, Ahmet Talat, (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Oruç Beğ Tarihi, (2008), Osmanlı Tarihi, 1288-1502, (2008), Haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca Yay.
• Öztürk, Yaşar Nuri, (1986), “Zühd”, İA, XIII, 638-639, İstanbul: Milli Eğitim Yay.
• Pakalın, M. Zeki, (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul: MEB Yay.
• Şahin, Haşim, (2009), “Seyyid Ali Sultan”, TDVİA, XXXVII, 48-50, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay
• Şahin, Hüseyin, (1998), “Bir Anadolu Ereni: Kızıldeli. Malatya’da Kızıldeli Adı Çevresinde Oluşan Kültürel Değerler” 1. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri. Ankara.
• Tekindağ, M.C. Şehabeddin, (1993), “Timurtaş”, İA, XII/1, 372-374, İstanbul: MEB Yay.
• Temren, Belkıs, (1998), “Bektaşi Geleneklerinde Balkanlara İkinci Geçiş; Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) Söylencesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, VI, Ankara: Gazi Üniversitesi Yay.
• Türer, Osman, (2005), “Osmanlı Anadolusu’nda Tarikatların Genel Dağılımı” Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Haz. A.Yaşar Ocak, Ankara: TTK Yay.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1982), Osmanlı Tarihi, I, Ankara: TTK Yay.
• Yıldırım, Rıza, (2007), Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve Velâyetnâmesi, Ankara: TTK Yay.
• Zegkinis, E., (2001), Bektashism in Western Thrace: A contribution to the history of the dissemination of Islam in Greece, Yunancadan İngilizceye çev. G. Mavrommatis, İncilizceden Türkçeye çev. Atalay Gündüz, (Batı Trakya’da Bektaşilik), (Selanik: Balkan Çalışmaları Enstitüsü Yay.), Pournaras P. S