OSMANLI ARŞİV BELGELERİNE GÖRE KIZILDELİ SEYYİD ALİ SULTAN ZAVİYESİ 1826-1852

Yıl 2010, Sayı: 53, 127 - 152, 25.01.2013

Selahattin Tozlu

Öz

Bu etüde konu edilen Kızıldeli Seyyid Ali Sultan Zaviyesi, bir Bektaşi Zaviyesi’dir. Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla 1826 , bu ocakla ilgili sayılan Bektaşi Tekkeleri de faaliyetten alıkondu. Kızıldeli Zaviye ve Tekkesi de bunlardandır. Ancak, Kızıldeli Tekkesi’nin mal varlığının büyük kısmına devletçe el konduğu hâlde, tekke tamamen kapatılmamıştır. Zaviyede bulunan türbelere türbedar atanmış, bazı emlak türbedarlara bırakılmış, hatta zaviyenin vakfı küçültülerek korunmuş ve Kızıldeli evladından olan türbedarlara gelir verilmiştir. Tekkenin eski mal varlıklarının yeniden elde edilmesine çalışan Kızıldeli evlatları bunu tam olarak başaramamıştır. Yine de tekkenin faaliyetleri türbedarlar tarafından fiilî olarak gittikçe yaygınlaştırılmış, bir kısım emlak da geri alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bektaşi Zaviyeleri, Bektaşi Tekkeleri, Yeniçeri Ocağı, Sultan II. Mahmud, Kızıldeli Tekkesi, Dimetoka Kazası, Çirmen Sancağ

KIZILDELI SEYYID ALI SULTAN ZAVIYE BOUND TO OTTOMAN ARCHIVE DOCUMENTS

Öz

The subject of these researches, The Kızıldeli Soltan Zaviye, is one of the Bektashi Zaviye. Abolishing Janizary Regiment 1826 , the Bektashi Chapels of Dervishes tekke including Kızıldeli Zaviye related to Janizary body were also restricted functioning. Though the state gets hold of most of the property of Kızıldeli Zaviye and Chapel, the Chapel was not totally closed down. The keepers were appointed to mausoleums in the Zaviye, some of the estates were left to keepers of warden of the mausoleums, and even the Zaviye foundation was minimalized and some amount of income was giwen of the wardens. Those sons of Kızıldeli Kızıldeli evlâdı Zaviye tried to re-obtain the past property could not reach their target. Yet, the functions of Chapel continued on and even widened, and part of the estates were obtained

Anahtar Kelimeler

Bektashi Zaviyes, Bektashi Chapels of Dervishes, Janizary Regiment, Soltan Mahmud II, Kızıldeli Chapel, Dimetoka district, Çirmen Sanjak.

Kaynakça

• NOT: Araştırmada kullanılan arşiv belge ve kayıtları için bkz. Ali Sinan Bilgili-Selahattin Tozlu, (2010), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kızıldeli (Seyyid Ali) Sultan Zaviyesi-I (1401-1852), Ankara: Gazi Üniversitesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.
• Akyıldız, Ali (2001), “Sultan II. Mahmud’un Hastalığı ve Ölümü”, Türklük İncelemeleri Dergisi, IV, İstanbul, s. 49-84.
• Ayar, Mesut (1998), Yeniçeri Ocağının İlgasından Sonra Bektaşî Tarikatı, Marmara Üniv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Cevdet (Ahmed Cevdet Paşa) (1309), Târîh-i Cevdet, XII, tertib-i cedid, Dersaadet.
• Daşcıoğlu, Kemal (1996), 1827 (h. 1243) Tarihli Muhâllefât Defterine Göre Bektaşî Zaviyeleri, Süleyman Demirel Üniv. SBE., (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta.
• Erdoğan, Meryem Kaçan (2008), “Rusçuk’ta Bektaşî Tekkeleri: Tay Hızır Ali Baba ve Horasanî Ali Baba Tekkeleri”, Türklük İncelemeleri Dergisi, XIX, İstanbul, s. 61-86. (s. 73-82 arasında Bektaşî Tekkelerinin kapatılmasına giriş ve bu iki tekke örneği var).
• Es’ad (Sahhâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Es’ad Efendi) (1293), Üss-i Zafer, İstanbul.
• Es’ad (Sahhâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Es’ad Efendi) (2000), Vak’a-nüvîs Es’ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle), 1237-1241/1821-1826, yay. haz. Ziya Yılmazer, İstanbul.
• Es’ad (Sahhâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Es’ad Efendi) (2005), Üss-i Zafer (Yeniçeriliğin Kaldırılmasına Dair), haz. Mehmet Arslan, İstanbul.
• Faroqhi, Suraiya (1976), “Agricultural Activities in a Bektashi Center: the tekke of Kızıldeli 1750- 1830”, Südost-Forschungen, 35, s. 69-96 (Makale, şu kitaptaki ilk makaledir, ancak derginin sayfa düzeni ve numaralarıyla yayımlanmıştır: Peasants, Dervishes and Traders in the Ottoman Empire, London 1986, s. 69-96).
• Faroqhi, Suraiya (2003), Anadolu’da Bektaşîlik, çev. Nasuh Barın, Almancasıyla karşılaştıran: Gültekin Yıldız, Simurg Yay., İstanbul.
• İlgürel, Mücteba (1986), “Yeniçeriler”, M.E.B. İslâm Ansiklopedisi, XIII, İstanbul, 385-395. Lamartine (1863), Nouveau Voyage en Orient (1850), Paris.
• Lutfî (Ahmed Lutfî Efendi) (1290), Târîh, I, Dersaadet.
• Mehmed Süreyya (1308), Sicill-i Osmânî, I, Dersaadet.
• Mutlu, Şamil (1994), Yeniçeri Ocağının Kaldırılışı ve II. Mahmud’un Edirne Seyahati, Mehmed Dâniş Bey ve Eserleri, İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yay., İstanbul.
• Necib Âsım (1925), Bektâşî ‘İlm-i Hâli, Dersaadet.
• Şirvanlı (Şirvanlı Fatih Efendi) (2001), Gülzâr-ı Fütûhât (Bir Görgü Tanığının Kalemiyle Yeniçeri Ocağının Kaldırılışı), haz. Mehmet Ali Beyhan, İstanbul