Xıv. Yüzyıl Horasan’ında Şiî Bir Otorite: Şeyh Hasan Cevrî ve Siyaset Algısı

Yıl 2019, Sayı: 90, 65 - 76, 19.06.2019

Derya Coşkun

Öz

Devlet yönetimlerinde siyasi ve dinî yapının ayrılmaz bir bütün olduğu gerçeği, bu temelle kurulan devletlerin geleceği açısından önemli bir ayrıntıdır. Bu ayrıntının önemini, dinî yapılanmaların siya­sete yön vermesi sonucu birçok sorunun ortaya çıkmasıyla açıklamak mümkündür. Zira din ve siya­set temelli ayrışmalar, devlet içinde farklı grupların oluşmasına neden olmanın yanı sıra gruplar arası çatışmaları da kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu durum devletlerin temelden sarsılması meselesini orta­ya çıkarmıştır. Tarihin sayfalarına bakıldığında XIV. yüzyıl Horasan’ın Sebzevâr şehrinde, görünürde iktisadi nedenlerle ortaya çıkan gerçekte ise bağımsızlık hareketi olarak vücut bulan bir yapılanma söz konusudur. Bu hareket, zamanla Şiî yapılı bir kalıba girmiş aynı amaçla ortaya çıkması muhtemel birçok harekete de öncülük etmiştir. Bu bağlamda Serbedârî Hareketi olarak adlandırılan siyasî, sos­yal ve iktisadi içerikli ayaklanmanın dinî lideri olarak kabul edilen Şeyh Hasan Cevrî ve onun siyaset algısı, makalenin ana konusunu oluşturmaktadır. Makalede Şeyh Hasan Cevrî’nin Şiî yapılı bir ideo­loji çerçevesinde vermiş olduğu mücadele ve bu uğurdaki icraatları ana kaynaklar vasıtasıyla ortaya çıkarılmış olup siyasetin din temelli kurumsal bir yapı kazanması meselesi de makale içerisinde okuyucuya aktarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

şeyh, din, siyaset, Şîa, ideoloji

A Shia Authority in XIV. Century Horasan: Sheik Hasan Cevri and His Perception of Politics

Öz

The fact that political and religious structures are inseparable in state government is an important detail for states’ future that was built on this basis. It is possible to explain the importance of this detail with the rise of many problems as a consequence of religious structure’s directing role in politics. In addition, religion and politics based disintegrations brought about conflicts between groups, giving way to the formation of new groups within the state. This situation resulted in some serious problems in the states foundations. Within the pages of history, a movement which was ostensibly from economic reasons, but actually came into existence in form of an independence movement, was emerged. This movement got into a Shia pattern and pioneered many similar movements likely to emerge. Sheik Hasan Cevri, who was accepted as religious leader of this political, social and economic revolt, named as Serbedari Movement, and his perception of politics are the main subjects of this study. The article reveals the struggle of Shaikh Hasan Juri within the frame of a Shiite ideology and the activities he carried out to this end, and an effort is also made to present to readers the topic of politics gaining a religion-based institutional structure

Anahtar Kelimeler

sheik, religion, politics, shia, ideology

Kaynakça

• Ajend, Yakûb. (1363hş./1985). Kıyam-ı Şiî Serbedâran. Tahran.
• Bausani, A. “İlhanlı Hâkimiyeti Zamanında İran’da Din”. Trc. Mustafa Uyar. Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XX, 2002, s. 223-231.
• Beyânî,Şirin. (1370hş.) . Din ve Devlet (Der İran Ahdı Moğol). c. II. Tahran: Mer- kez-i Neşr-i Danışgâhî.
• Farsianî, Madjid. (1978). “Sosyoloji Açısından Horasan Sarbadâran Hareketi”. Ya- yımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Genel Sos- yoloji Kürsüsü, İstanbul.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (2001). “İsnâaşeriyye”. İslam Ansiklopedisi (TDV). c. XXIII. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay., s. 149-153.
• Hâfîz Ebrû, Şehabeddin Abdullah b. Lutfullah b. Abdürreşid. ( 1382hş.). Zübde- tü’t-Tevârîh. Düzenleyen. Kemâl Hac Seyyid Cevâdi. c. I. Tahran: İntişârât-i Vüzarât-ı Ferheng ve İrşâd-ı İslâmî.
• —. (1959). Penç Risale-i Târîhi der bere-i Havadis-i Deveran-ı Emir Timur: Cinqo- puscules de Hâfîz -i Abru Concernant l’histoire de l’Ira, Trc. Felix Tauer. Pra- gue: Ferhengistan-ı Ulum-ı Çekoslov.
• Hallâc, Umid. (1389hş.). Conbeşhâ-yi Millî İraniyân Kıyâm-ı Serbedârân-ı Horasan. Tahran: İntişârât-i Beh Âverân.
• Hândmîr, Gıyaseddin Hândmîr b. Hâce Humâmüddîn Muhammed b. Hace Celalid- din Muhammed el Huseynî. (1353hş.). Târîh-i Habîbu’s-siyer fi Ahbâr-i Efrâd-i Beşer. c. III. Tahran.
• İbn Άrabşah, Ahmed b.Muhammed b. Abdullah. (2012). Άcâibu’l-makdûr fi nevâib-i Teymûr. Çev. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
• İbn Battûta, Muhammed b. Abdullah et-Tanci. (2004). İbn Battûta Seyhatanamesi. Çev. A. Sait Aykut. c. I-II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İbn Necm-i Bekrân, Muhammed. (1960). Cihannâme. Çev. Berşçevsky. Moskova.
• İşcan, Mehmet Zeki. (2012). “İmamiye Şîasında Politik Bir Teori olarak İmametin İmkânı”. Ekev Akademi Dergisi. S. 6 /10, s. 73-94.
• Köprülü, Fuad. (2005). Anadolu’da İslamiyet. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mar’aşî, Seyyid Zahîrüddîn b. Nasîriddin b. Kemaliddin el- Hüseynî. (1266hş./1850). Tarih-i Tâberistan ve Rûyan ve Mâzenderân. Sn. Petersburg: Dâren Bernhârd Basımı.
• Mîrhând, Seyyid Hamidüddin Muhammed b. Burhaneddin Handşah b. Kemaleddin. (t.y.) Târîh-î Ravzatu’s-safâ. c. V. Tahran.
• Müstevfî, Ebû Bekir b. Ahmed b. Nâsır Kazvînî Hamdullah. (1331hk.). Nüzhetü’l Kulûb. Neşr. Edward Browne. Lieden Basımı.
• Neseb, Hüseyn Muradî.(1382hş.). “Devlet-i Serbedârân ve Tahvilât, Siyasî, İçtimâî ve Ferhengî der Garen Hoştem”. Târîh der Ayna-i Pejuheş. S. 4, s. 143-166.
• Onat, Hasan. (1993). Emeviler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Tür- kiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Petroushevsky, I. P. (1351hş.). Nihzet-i Serbedâran-ı Horasan. Çev. Kerin Keşâverz. Tahran: İntişârât-i Peyâm.
• Ruhâni, Seyyid Kâzım. (1368hş.). “Tahlili ber Nihzetî Serbedârân”, Keyhan-i Endişe Dergisi. S. 27, s. 90-108.
• Sadrzâde, Minü. (1383hş.). “Tahlîlî ber Mahiyet-i Hûkümet-i Serbedârân-ı Beyhak”. Mecelle-i Târîhi Pejühâ. S. 20, s. 100-112.
• Semerkandî, Kemâlu’d-dîn Άbdu’r-rezzâk, (1353hş.) Matlàu’s-sàdeyn ve Mec- ma’u’l-bahreyn. Neşr. Άdulhuseyn Nevâî. Tahran.
• Smith, John Mason. (1361hş.). The History of Serbedâr Dynasty, Çev. Yakûb Ajend. Tahran: Allâme-i Tabâtabâi Kültür Merkezi Yayıncılığı.
• Terşizî, Celal Şeriat. (1347hş.), “Serbedârân”, Mecelle-i Name-i Ostanî Kuts, S. 37, s. 148-159.