NÜFUS DEFTERLERİNE GÖRE PİREVİ HACI BEKTAŞ VELİ TEKKESİ 1830-1846

Yıl 2019, Sayı: 90, 77 - 98, 19.06.2019

Aziz Altı

Öz

Osmanlı Devleti’nde önemli bir yer edinmiş olan Bektaşilik, Yeniçeri Ocağı’nın kapatılmasıyla eş za­manlı olarak yasaklanmıştır. Bektaşiliğin merkezi olan Hacı Bektaş Veli tekkesi Pirevi , bu süreçten etkilenmiş ve bir müddet Nakşilerin yönetimi altında kalmıştır. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda değişik arşiv vesikalarına dayanılarak Pirevi’nin bu dönemi aydınlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmamızı diğerlerinden farklı kılan nokta nüfus defterleri verileri ışığında Pirevi’ne bakmak ve bu doğrultuda yeni bilgileri ortaya koymak olmuştur. 1830-1846 yılları arasında tutulan 6 adet nüfus defteri, bu çalışmanın ana hatlarını oluşturmuştur. Nüfus verilerinden yola çıkarak Pirevi’nin çatısı altında bu­lunan Babagan Bektaşiler, Çelebiler ve Nakşi şeyh ile ailesi hakkında yeni bilgiler ve görüşler öne sürülmüştür. Böylece Pirevi’nde bulunan dervişlerin, Nakşi şeyh ve ailesinin ve Çelebilerin başta demografik özellikleri olmak üzere diğer farklı yönleri izah edilmiştir. Özellikle nüfus defterlerinin temel verilerinden olan eşkâl kayıtları sayesinde Bektaşi dervişlerinin fiziksel görünüşleri hakkında malumat sahibi olunmuştur. Bazı kayıtlarda dervişlerin hangi bölgeden Pirevi’ne geldiği ayrıntısının düşülmesi ise Pirevi’ndeki insan kaynağının Osmanlı sınırları içerisindeki dağılımını göstermesi açı­sından önemlidir. Ayrıca nüfus defterlerinden Pirevi vakfına bağlı köyler ve bu köylerde yaşayan ki­şiler de tespit edilmiştir. Nüfus defterleri haricinde temettuat defterinden de faydalanılarak Pirevi’nde daha önce şeyhlik yapmış olan Şeyh Veli’nin mal varlığı da ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli Tekkesi (Pirevi), Bektaşi, nüfus defterleri, Nakşi

Pirhouse Haci Bektaş Veli Dervish Lodge According to the Civil Registration Records 1830-1846

Öz

The Bektashism, which had an important place in the Ottoman Empire, was prohibited simultaneously with the closure of the Janissary corps. Hacı Bektaş Veli dervish lodge Pir House , the center of Bektashism, was influenced by this process and remained under the rule of the Naqshis. Based on different archive documents in the studies conducted so far, this period of Pir House was tried to be clarified in this study. What is significance in this study is that Pirevi is examined in the light of the data of the population books and to reveal new information in this direction. 6 population registers held between 1830 and 1846 constituted the main lines of this study. Based on population data, new information and opinions are put forward about Babagan Bektashis, Celebis and Naqshi sheik and his family under the roof of Pir House. Thus, other aspects of the dervishes found in Pir House, the Naqshi sheik and his family and the demographic characteristics of the Çelebil are explained. Therefore, other aspects of the dervishes residing in Pir House, the Naqshi sheik and his family, and the other, particularly the demographic features of the Celebis are explained. In particular, thanks to appearance records, which are the basic data of the population of registry, the physical appearance of the Bektashi dervishes is known. In some records, the detail of the area where the dervishes came from is important in terms of showing the distribution of the human resources in Pir House in the Ottoman borders. In addition, the villages of the Pir House foundation and the people living in these villages were also identified. Apart from the population registers, the property of Sheikh Veli, who had previously made a sheikh in Pir House, was also revealed by making use of the temettuat register

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektashi Veli Dervish Lodge (Pir House), Bektashi, population registry, Naqhsi.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (COA)
• COA NFS.d. 3526, 3533, 3534, 3535, 3551, 7377.
• COA ML.VRD.TMT.d. 820.
• Akbayar, Nuri. (Haz). (1999). Vakanüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi 1, İstanbul: YKY.
• Alkan, Mustafa. (2011). “Hacı Bektaş-ı Veli Tekkesine Nakşibendi Bir Şeyhin Tay- ini Merkezi Bir Dayatma ve Sosyal Tepki”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 57, 213-223.
• Altı, Aziz. (2019). Balkanlarda Bektaşilik XVII-XVIII. Yüzyıllar. Ankara: La Kitap.
• Altuntaş, İbrahim. (2005). “Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılmasından Sonra Bektaşi Tek- keleri ve Osmanlı Yönetimi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Ayar, Mesut. (2009). Bektaşilikte Son Nefes Yeniçeriliğin Kaldırılmasından Sonra Bektaşilik. İstanbul: Giza Yayınları.
• Birge, K. Birge. (1991). Bektaşilik Tarihi, Bektaşilik Tarihi. Çev. Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• Özlü, Zeynel, “Osmanlı Döneminde Hacı Bektaş Veli Sülalesi Çelebiler”. Belleten, LXXIX, S. 285, 2015, 501-529.
• Doğanbaş, Muzaffer. (1998). “Hamdullah Çelebi Türbesi”. Cem Dergisi, S. 77, 46-48.
• Erdoğan, Havva. (2005). “820 Numaralı Temettuat Defterine Göre Tanzimat’ın İlk Yıllarında Mucur ve Hacı Bektaş’ın Demografik Yapısı ve Sosyal Durumu”. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, C. 6, S. 1, 95-102.
• Erduğan, Serkan. (2018). “Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması ve Hamdullah Efendi”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 17, 193-210.
• Esad Efendi. (H.1241). Üss-i Zafer, İstanbul.
• Goodwin, Godfrey. (1997). Yeniçeriler. Çev. Derin Türkömer, İstanbul: Doğan Kitap.
• Kılıç, Rüya. (2005). “Yenileşme Döneminde Meşrutiyetten Gayrimeşruluğa Bekta- şilik: Otorite-İtaat- Mücadele”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 2, s. 169-186.
• Küçük, Hülya. (2003). Kurtuluş Savaşı’nda Bektaşiler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Lütfi. (H. 1292). Tarih-i Lütfi I: Matbaa-i Amire.
• Maden, Fahri. (2013). Bektaşî Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşîliğin Yasa- klı Yılları. Ankara: TTK.
• ——. (2017). “Amasya’da Bir Sürgün Çelebi: Hamdullah Efendi (1767-1846)”, Uluslararası Amasya Sempozyumu, Amasya.
• Melikoff, İrene. (1993). Uyur İdik Uyardılar. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Noyan, Bedri. (1998). Bektaşilik ve Alevilik C. 1, , İstanbul: Ardıç Yayınları.
• Varol, Muharrem. (2011). “Bektaşiliğin İlgası Sonrasında Osmanlı Devleti’nin Tari- kat Politikaları (1826-1866)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi Marmara Üniversi- tesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Öz, Baki. (2013). Bektaşilik Nedir. İstanbul: Der Yayınları.
• Hasluck, V. (1991). Bektaşiliğin Coğrafî Dağılımı. Çev. Turgut Koca-A. Nezihi Er- ginsoy. İstanbul: Ufuk Matbaası.
• Karal, Enver Ziya. (1995). Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831. Anka- ra: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Karpat, Kemal H. (2003). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kartal, Kazım- Uysal, Mustafa Ali. (2018). “Tanzimat Öncesi İncir Kazasının De- mografik Yapısı”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 81, 533-553.
• Ulusoy, Celalettin. (1986). Hünkar Hacı Bektaş Veli ve Alevi-Bektaşi Yolu. Hacıbek- taş: Akademi Matbaası.
• Soyyer, Yılmaz. (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir: Akademi Kitabevi.
• ——. (1992). “Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Bektaşilik: Bektaşi Tekkelerinin Kapatılışı Ve Bektaşiliğin Yasaklı Yüzyılı”, Arayışlar Dergisi, S. 2, s. 35-66.
• Salman Yıkmış, Meral. (2014). Hacı Bektaş Veli’nin Evlatları “Yol”un Mürşitleri: Ulusoy Ailesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, Rıza. (2015). “Bektaşi Kime Derler?: “Bektaşi” kavramının Kapsamı ve Sınırları Üzerine Tarihsel Bir Analiz Denemesi”. Kızılbaşlık Alevilik Bektaşilik Tarih-Kimlik-İnanç-Ritüel, İstanbul: İletişim Yayınları, 71-108.