“AYRILIK” TEMİ EKSENİNDE ÖNCELENEN DİL ÖGELERİNİN STİLİSTİK KULLANIMLARI: KUMRÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Sayı: 90, 111 - 134, 19.06.2019

Rabia Şenay Şişman

Öz

Şiir düzmek, özünü gelenekten; etkisini içe bağlı kurgu becerisinden alan bir terkiptir. Yapılanmada dış dünya kaynaklı duyular, iç âlemin makbul değerlerine dönüşür. Bu dönüşümün etkeni olan şiir tümcesi gücünü ögelerin esin yetisinden ve ahenk zenginliğinden aldığı kadar onların tümce içindeki yerlerinden de elde eder. Söz dizimindeki bu yer, sözcüğün hem açılımının hem de tesir boyutunun belirleyicisi hükmündedir. Amaç konu ayrımı olmaksızın klasik gelenekteki herhangi bir nazım türü örneğini günümüzün sti­listik dil çözümleme yöntemleriyle işlemektir. Maktel-i Hüseyin anlatım tarzında, didaktik ve lirik dokunuşlarla kurgulanmış Kenzu’l-Mesâ’ib adlı eser, çalışmaya esas olan metindir. Türkiye Türkçe­sine henüz aktarılan bu nüsha Maktel şairlerinden Kumrî mahlaslı Mirzâ Muhammed Takî’nindir. 186 varaklık mersiye türünde söylenmiş nüshanın çözümleme işleminde kullanılan veriler “ayrılık temi” merkezinde sınırlandırılmıştır. Yeni nüshanın tanıtımını yapmak ve şiir dili malzemesinin nesnel açılımlarını sağlayabilmek düşün­cesiyle şiir tümcelerinin stilistik dil kullanımları incelenmiş ve bunlar “sözdizimsel öncelemeler” ekseninde yorumlanmıştır. Sınırlandırma amaçlı belirlenmiş “ayrılık” söylemindeki tümceler ve re­difi ayrıl- eylemi ile kurulu mısra/ beyitler üzerinden öncelemelerin tetkiki gerçekleşmiştir. Bu tetkik sürecinde ayrılık temi içinde kabul edilen tümcelerde yüklem, zamir, edat öncelemeleri yanı sıra anlamdaş, yakın anlamlı, karşıt anlamlı sözler gibi öncelemeler ele alınmış; iç/dış yapıdaki stilistik unsurlar anlam-duygu örgüsü çıkarımlarıyla ortaya konulmuştur. Çalışmada varılmak istenilen Şiir tümcelerinin çok boyutlu yapılarını stilistik dil incelemeleriyle çözümleme çabası sonucunda yaşanmışlıkların aynası alan edebi metinlerdeki derinlikli anlam ve ses güzelliklerini açığa kavuşturma ve böylece dil bilimi çalışmalarına faydalı olabilmektir.

Anahtar Kelimeler

Kumrî, ayrılık temi, maktel, mersiye, devrikleme, öncelenen ögeler, stilistik dil

Stylistic Use of The Prominent Language Items Within The Theme of “Separation”: Example of Kumrî

Öz

Poetry is a form of composition that takes its production process from the structural skills. In the process of this composition, senses originated from the outer world change into their desirable value from the inner world. Each item’s ability in a poetry line, which is the builder of this transformation, is related with their positions in a sentence as well as their inspiration strength and rhythm richness. This placement in the syntax is the determiner of both the word’s meaning and its impact skill. The purpose is to process any verse type from the classic tradition with the methods of stylistic linguistic analysis. The work that is the basis of this study is called Kenzu’l-Mesâ’ib written in the form of Maktel-i Hüseyin that is structured with didactic and lyrical aspects. This copy which has just been translated into Turkish is a work of Mirzâ Muhammed Takî, writing under the pseudonym of Kumrî who is one of the maktel poets. The data of this 186 foiled work written in the form mersiye, which is a poem written after the dead ones, focuses on the “theme of separation ayrılık ”. To introduce the new copy of the text and to analyze the poetic language material, the stylistic language uses of the sentences are examined and interpreted within the scope of “syntactic prominences”. For this purpose, text is examined and in general the sentences that include the word “ayrılık” and the couplets/lines that have the verb “ayrıl -to separate ” as their repeated voice are scanned and the findings are arranged in accordance with the purpose. In the second part of the study the stylistic features of the text is tried to be enlightened through the analysis of the verbs, pronouns and prepositions in the sentences that are concentrated on the theme of separation and the prominences of the words that are synonyms, homonyms and antonyms within the same scope; and the stylistic notions within the inner/outer structure are reflected through meaning-sensation web. As a result of the effort to try to analyze the multi-dimensional structure of the poem lines with the stylistic language studies, the purpose is to unravel the sophisticated meanings and the aesthetic of the voices in the literary texts that are the reflections of the experiences and by this way being able to help out other linguistics studies

Anahtar Kelimeler

Kumrî, theme of separation, maktel, mersiye, anastrophe, prominence words, stylistic language

Kaynakça

• Akay, Hasan. (1998). Cenab Şahabettin’in Şiirleri Üzerinde Stilistik Bir Araştırma. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aksu, Ali. (2010). “Kerbela Literatürü” Uluslararası Çeşitli Yönleriyle Kerbela Sempozyumu Bildirileri Kitabı (20-22 Mayıs), Cilt 1. Sivas: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s. 341-347.
• Aristoteles (2011). Poetika, İsmail Tunalı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aslan, Üzeyir. (2010). “Bâbur Divanında Öncelemeler ve Öncelemelerde Parale- lizm”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İstanbul. S. 4, s.1-26.
• Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Dilçin, Cem. (2008). “Stilistik Açıdan ‘Öncelemeler’ ve Fuzulî’nin Şiirlerinde Yük- lem Öncelemesi”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. İstanbul. S. 1, s. 41- 94
• ——. (2007). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Dizdaroğlu, Hikmet. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdoğan, Kenan. (2010). “Maktel-i Hüseyin, Manisa Nüshası ve Sünni ve Hari- ci Kavramları Üzerine” Uluslararası Çeşitli Yönleriyle Kerbela Sempozyumu Bildirileri Kitabı (20-22 Mayıs), Cilt 2. Sivas: Kültür ve Turizm Bakanlığı Ya- yınları. s. 64.
• Ethembabaoğlu, Ahmet Mahir (hzl.) (2005). Lût Oğlu Yahyâ, Kerbelâ Destanı (Mak- tel-i İmâm Hüseyin). İstanbul: Alev Yayınevi.
• Güder, Öznal Nurcan. (1997). “Kastamonulu Şâzî Maktel-i Hüseyin”. (İnceleme, Metin, Sözlük, Adlar Dizini). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Güleç, İsmail (2010). “Klasik Türk Edebiyatı Metinleri Nasıl Şerh Edilmeli?” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. Cilt 42. S. 42, s. 83-111.
• Güngör, Şeyma (1987). Hadikatü’s-sueda. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Ya- yınları.
• ——. (2007). “Tarihî Olaydan Menkıbeye, Menkıbeden Şahesere: Kerbelâ Olayı ve Hadikatü’s-Süeda” 38. Icanas Bildiriler Kitabı (10-15 Eylül), Ankara.
• Gürbüz, Hulisi (2016). “Kerbela Olayı’nı Konu Alan Müstakil Eserler Üzerine Bir İnceleme” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Cilt 78, s. 219- 227.
• Muhammedoğlu, Aliyev Salih (1994). “Derbend” Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansik- lopedisi. Cilt 9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 164-166. Erişim tarihi: 25.10.2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/
• Özil, Sibel (2017). “Maktel-i Hüseyinler Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. Cilt 83, s. 31-48.
• Özünlü, Ünsal (1992). “Şiir Dilinin Bazı Ayrıcalıkları”, Çağdaş Türk Dili s. 50-51.
• Özünlü, Ünsal (2001). Edebiyatta Dil Kullanımları. İstanbul: Multilingual.
• Pospelov, Gennadiy Nikolayeviç (2005). Edebiyat Bilimi. Çev. Yılmaz Onay. İstan- bul: Evrensel Basım Yayın.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, (1981). Tezkiretü’l-Havass. Beyrut. s. 210-254
• Tunalı, İsmail (2014). Sanat Antolojisi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1937). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Üzüm, İlyas. (1998). “Hüseyin” maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope- disi, Cilt 18. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. s. 521-524. Erişim tarihi: 10.10.2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/
• Wellek, Rene ve Warren, Austin (2001). Yazın Kuramı. Çev. Yurdanur Salman ve Suat Karantay. İstanbul: Adam Yayınları.