Kuzey Makedonya-Kanatlar Köyünde Anlatılan Evliya Menkıbeleri

Yıl 2021, Sayı: 97, 29 - 46, 02.03.2021

Satı Kumartaşlıoğlu

Öz

Kanatlar, Makedonya’da Pirlepe’ye bağlı bir Türk köyüdür. Köyün nüfusu yaklaşık olarak 1700’dür ve 500 hane olarak ifade edilmektedir. Köyde Bektaşi inanışı hâkimdir. Kanatlar’da köyün kurucusu olduğuna inanılan Dikmen Baba yatırı, aynı zamanda tekke vazifesi görmektedir. Bu nedenle köyde Dikmen Baba hakkında çeşitli menkıbeler anlatılmaktadır. Bunun yanı sıra gerek Kanatlar’da gerekse civar yörede yatırı bulunan Kurt Dede Koca, Eyat Baba, Ali Baba ve Hasan Baba gibi veliler hakkında da menkıbeler anlatılmaktadır. Bu yazıda ele alınan evliya menkıbeleri, Kanatlar köyünde yaygın olarak anlatılan ve yalnızca yatırı olan veliler etrafındaki menkıbelerdir. Söz konusu menkıbeler, 2015 ve 2019 yıllarında Kanatlar’a gerçekleştirilen dört ayrı saha araştırmasından elde edilmiştir. Yazıda önce Kanatlar köyü ve civarında yatırı bulunan bu veliler hakkındaki menkıbeler verilmiştir. Sonra bu menkıbeler, velilerin “kuruculuk” ve “koruyuculuk” vazifeleri ile motifleri açısından değerlendirilmiştir. Değerlendirmede “karşılaştırmalı metot” ve “işlevsel yöntem” esas alınmıştır. Sonuç olarak gerek günlük hayatta gerekse dini törenler dâhilinde anlatılan bu menkıbelerin, Kanatlar’daki Bektaşi geleneği çerçevesindeki inanış ve uygulamalarla bütünleşmiş olduğu tespit edilmiştir. Menkıbeler ve menkıbeler etrafındaki inanış ve uygulamalar, menkıbelerde hayatları anlatılan velilerin Balkan coğrafyasındaki Türk varlığının koruyucusu olduklarını da ortaya çıkarmıştır. Genel olarak Türk menkıbe geleneği içerisindeki yeri düşünüldüğünde Kanatlar’da anlatılan menkıbelerin Türk kültürünün ve Türk varlığının Balkan coğrafyasındaki yerini ve izlerini göstermesi açısından önemli olduğu vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Makedonya, Kanatlar Köyü, Menkıbe, Keramet, Veli, Dikmen Baba

Saint Legends Told in North Macedonia-Kanatlar Village

Öz

Kanatlar is a Turkish village connected to Prilep in Northern Macedonia. The population of the village is approximately 1700 and it is expressed as 500 households. Bektashi belief is dominant in the village. Dikmen Baba tomb, believed to be the founder of the village in Kanatlar, also serves as a dervish lodge. For this reason, various legends about Dikmen Baba are described in the village. In addition, legends are told about saints such as Kurt Dede Koca, Eyat Baba, Ali Baba and Hasan Baba, who have tombs both in the Kanatlar and in the surrounding area. The saint legends discussed in this article are legends around saints, which are widely told in Kanatlar village and only have tombs. These legends are obteined from four different field surveys conducted in Kanatlar in 2015 and 2019. In the article, legends about these saints, who have tombs in Kanatlar village and its surroundings, are given first. Later, these legends were evaluated in terms of “founding” and “protection” duties saints and motifs of legends. "Comparative method" and "functional method" were used in the evaluation. As a result, it has been determined that these legends, which are told both in daily life and within religious ceremonies, are integrated with beliefs and practices within the framework of the Bektashi tradition in Kanatlar. Beliefs and practices around legends and legends revealed that saints, whose lives were told in legends, were the protectors of the Turkish presence in the Balkan geography. Considering its place in the Turkish legend tradition in general, it was emphasized that the legends told in Kanatlar are important in terms of showing the place and traces of Turkish culture and Turkish presence in the Balkan geography. Key Words: Northern Macedonia, Kanatlar, legend, miracle, saint, Dikmen Baba.

Anahtar Kelimeler

Northern Macedonia, Kanatlar Village, Legend, Miracle, Saint, Dikmen Baba

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat (2009). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Barkan, Ömer Lütfi (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I. İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”. Vakıflar Dergisi, 2, 279-386.
• Beydili, Celal. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Çev. Eren Ercan. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Boratav, Pertev Naili. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çayırlı, Necati. (2002). “Makedonya ve Kosova Türkleri”. Türkler Cilt 20 Türk Dünyası. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 752-773.
• Çetin, Çulpan Zaripova. (2007). “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve İnanışlar (İyeler ve Yaratıklar)”. Bilig, 43, 1-32.
• Eliade, Mircea. (1991). Kutsal ve Dindışı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Hacısalihoğlu, Mehmet. (2003). “Makedonya”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 27, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, s. 437-444.
• Hamzaoğlu, Yusuf. (2010). Balkan Türklüğü (Makedonya. Bulgaristan. Slovenya). Cilt II. Üsküp: LOGOS A.
• İzeti, Metin. (2013). Balkanlarda Tasavvuf. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Kaplan, Mehmet. (1996). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Köprülü, Fuat. (1991). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kumartaşlıoğlu, Satı. (2015a). “Makedonya’da Bir Yatır: Hıdır Baba’dan Aziz Nikola’ya”. IV. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri. İzmir, s. 366-376.
• ——. (2015b). “Geyik Boynuzlarının Yatırlarda şifa İçin Kullanımı”. Milli Folklor, 107: 137-148.
• ——. (2016a). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü. Konya: Kömen Yayınları.
• ——. (2016b). “Mucizeden Keramete: Yerden Su Çıkarma Motifli Efsaneler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 25, 119-140.
• Mazıoğlu, Hasibe. (2000). “Ahmed-i Yesevî’ nin Anadolu’ya Attığı Ateşli Eğsi”. Yesevilik Bilgisi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 459-464.
• Mensching, Gustav. (2004). Dinî Sosyoloji. Çev. Mehmet Aydın. Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1983). Bektaşî Menakıpnamelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ——. (1989). Türk Folklorunda Kesik Baş (Tarih-Folklor İlişkisinden Bir Kesit). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ——. (2002). Sarı Saltık Popüler İslâm’ın Balkanlar’daki Destanî Öncüsü (XIII. Yüzyıl). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ——. (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıpnameler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztürk, Özhan. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoneix Yayınevi.
• Şimşek, Esma. (1996). “Türk Folklor ve Halk Edebiyatında Elma”. Türk Dünyası Araştırmaları 105, 203-216.
• Tuna, Tuğçe. (2013). Kosova-Makedonya-Arnavutluk-Karadağ Balkanlardaki Miras Tekkeler. İstanbul: H Yayınları.