Folklorlaşan Hz. Hüseyin ve Kerbela Olayı

Yıl 2021, Sayı: 97, 67 - 82, 02.03.2021

Fuzuli Bayat

Öz

İmam Hüseyin ve Kerbela olayının sözlü ortama getirilmesi hafızalarda yaşayan tarihin, olup bitmiş olayların anlatıldığı özel metinlerdir. Hz. Hüseyin Kerbela, ağıtları, mersiyeleri, maktelleri, efsaneleri, masalları, menkıbeleri, ritüelleri, Şebih gösterileriyle, kısacası, bütünüyle folklordur. Muharremlik, Kerbela ve Hz. Hüseyin üçgeninde cereyan eden olaylar Hakla batılın mücadelesi olup sözlü edebiyatın yaygın türlerinden biri hâline gelmiştir. Bütün bunlar dinî folklor dediğimiz halk edebiyatı ürününün Türklerin İslamiyeti kabul etmelerinden kısa süre sonra meydana gelmesine sebep olmuştur. Dinî folklor din antropolojisi, fenomenolojisi, psikolojisi, etnolojisi, felsefesi gibi modern sayılabilecek ilimler arasında yer alır. Ancak burada bir inceliğe de dikkat etmek gerekir. O da din folkloru değil, dinî folklor meselesidir ki, bu açıdan yanaştıkta dinî folklor kavramı din fenomenolojisinden, antropolojisinden, felsefesinden farklı bir anlam kazanır. Son üç disiplin dinin içinde var olanları, dinî folklor ise kissaların, olayların sözel ortama folklorik kurallar dahilinde getirilmesini ve bu bağlamda yaranan efsane, rivayet ve masalları, Şebih halk tiyartosunu öğrenir. Sözlü edebiyatta Hz. Hüseyin yer yer tarihi kişiliğinden sıyrılarak bit mit kahramanı niteliği kazanmıştır. Bu yazıda Hz. Hüseyin’in celâl makamı, hak batıl savaşı bağlamında mücadelesinin folklorik bir örtüye bürünmesi araştırılacak, onunla ilgili anlatılar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kerbela, Hz. Hüseyin, Celâl Makamı, Dinî Folklor, Sözlü Edebiyat, Efsane

The Folklorization Hazrat Hussein And The Event of Kerbela

Öz

The folklorization of Imam Husayn and Karbala are special faith-based texts in which history lives in memories and the events that have happened are told. In short, it is completely folklore with its laments, elegies, maqtals, legends, tales, rituals, and Shabih performances. The events that took place in the triangle of Muharremlik , Karbala and Hazrat Husayn, is a new product of folk literature that we call ‘religious folklore’. Religious folklore is among the modern sciences such as anthropology, phenomenology, psychology, ethnology, and philosophy of religion. However, it is useful to note a fine detail here. It is not a matter of folklore in religion, but a matter of religious folklore. When approached from this perspective, the concept of religious folklore gains a different meaning from phenomenology, anthropology, and philosophy of religion. The latters study what exists in religion but religious folklore deals with bringing stories and events into the verbal environment with folkloric rules and legends, and studies rumours and Shabih folk theatre in this context. In oral literature, Hazrat Husayn sometimes gets rid of his historical personality and became a hero of myth. In this article, the folkloric veil of Husayn’s maqām of jelāl , his struggle in the battle of truth and falsehood, and the narratives about him will be examined.

Anahtar Kelimeler

Karbala, Hazrat Husayn, Maqām of jelāl, Religious folklore, Oral literature, Legend

Kaynakça

• Aslan, Mehmet (2010). “İsmail Hakkı’nın ‘Hüseyin’ İsminin Fazileti ve Özellikleriyle İlgili Eseri: Risâle-i Hüseyniyye”. Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Edebiyat) II Cilt. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Ballieu, Jacques J. (1889). “Le Theatre Turc”, Revue d’art dramatique No.XIII.
• Bayat, Fuzuli (2014). Kerbela Folkloru. Meherremlik Rituallarından Şebih Meydan Tamaşalarına. Bakı: Elm ve tehsil.
• Baymıradov, Bayram (1994). İmam Hasan ve İmam Hüseyin Halk Dessanı. Daşhovuz
• Brook, Peter (1995). Açık Kapı – Oyunculuk ve Tiyatro Üzerine Düşünceler. Çev. M.Balay. İstanbul: YKY.
• Buttanrı, Müzeyyen (2010). “Kerbelâ Olayının Azerbaycan ve Türk Tiyatrosuna Yansıması”, Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Edebiyat) II Cilt. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Chelkowki, Peter (1971). “Dramatic and Literary Acpects of Taziyeh-Khani-Iranian Passion Play”, Review of National Literatures, 1/II .
• Chodzko, Alexander (1878). Theatre Persan, Choix de Teazieh ou Drames. Paris: E. Leroux
• Çağatay, Neşe (1993). Başlangıcından Abbasilere Kadar (dinî-içtimaî-iktisadî-siyasî açıdan) İslam Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Duri, Abdulaziz (1991). İlk Dönem İslâm Tarihi. Çev. H. Yücesoy. İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Göyçeli Aşık Necef (2000). Toplayıb Tertib Eden İ.Elesger. Bakı: Seda.
• Güngör, Şeyma (2008). “Tarihî Olaydan Menkıbeye, Menkıbeden Şahesere (Kerbelâ Olayı ve Hadikatü’s-Süeda)” Icanas Bildiriler Kitabı (10-15 Eylül 2007), 2 Cilt. Ankara: Atatürk kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu .
• Keleş, Ahmet (2005). “73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme”, Marife 3, 25-45.
• Kitapçı, Zekeriya (1988). Hz. Peygamberin Hadislerinde Türk Varlığı. Selçuklular, Moğollar, Osmanlılar. İstanbul: Türk Dünyası Araşdırmalar Vakfı.
• Köksal, M. Asım (2008). Hz. Hüseyn ve Kerbela Faciası. İstanbul: Karaca Yayınları.
• Köprülü, M. Fuat (1966). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lassy, Ivar (1916). The Muharram Mysteries Among the Azerbeijan Turks of Caucasia. Helsingfors. Masallı folklor örnekleri (2013). 2-ci kitab, Derleyen ve Yayına Hazırlayan F.Bayat. Bakı: Nurlan
• Öz, Mustafa (2002). “Kerbela”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. 2. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Rossi, Ettore, Bombaci, Alessi (1961). Elenco di Drammi Religiosi Persiani. Fonda Mss. Vaticani Cerulli, Citta del Vaticano.
• Suruç Salih (2014). Cennet Genclerinin Efendileri. Hz. Hasan-Hz. Hüseyin. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Tanyu, Hikmet (1976). “Dinî Folklor veya Dinî-Manevi Halk İnançlarınin Çeşit ve Mahiyeti Üzerinde bir Araştirma”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 11, 123-124.
• Uludağ, Süleyman (1993). “Celâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 7, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Üçok, Bahriye (1979). İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• URL1: www.haberiniz.com.tr/.../koseyazisi66359-Hz (Erişim tarihi 12.01.2014) Sezgin, Abdülkadir, “Hz. Hüseyin’le Kerbela’da Şehit Olan Türkler ve Biz” makalesi
• URL2: www.https://gadir.free.fr/gadir/ktb/pesaver/pesaver3.htm (Erişim tarihi 7.11.2015)
• URL3: www.https://tr.wikishia.net/view/Meveddet_Ayeti (Erişim tarihi 24.05.2019)
• URL4: www.https://sorularlaislamiyet.com (Erişim tarihi 12.10.2020)
• Kaynak Kişi 1: Gülsüm Muradova, doğum tarihi 1937, eğitimi ilk okul, Masallı ilçesi, Hallıcalı köyü. Derleme tarihi 2012. Derleyen: F.Bayat
• Kaynak Kişi 2: Medine Hesenova doğum tarihi 1941, eğitimi orta okul, Masallı ilşesi. Harmandalı köyü. Derleme tarihi 2012. Derleyen: F.Bayat
• Kaynak Kişi 3: Sima Salayeva, doğum tarihi 1965, eğitimi üniversite, Lenkeran ilçesi, Bürceli köyü. Derleme tarihi 2013. Derleyen: V.Kerimova
• Kaynak Kişi 4: Gülüzar Hesenova, doğum tarihi 1913, okur-yazar değil, Masallı ilçesi, Harmandalı köyü. Derleme tarihi 1994. Derleyen: F.Bayat
• Kaynak Kişi 5: Hacer Hasanova, doğum tarihi 1950, eğitimi orta okul, Masallı ilçesi Şerefe köyü. Derleme tarihi 2013. Derleyen: F.Bayat ve N.Muhtarzade
• Kaynak Kişi 6: Urgiyye Veliyeva, doğum tarihi 1936, eğitimi ilk okul, Şerur ilçesi Danzik köyü. Derleme tarihi 2017. Derleyen: F.Kasımova