SÂDIK VİCDÂNÎ’NIN BİLİNMEYEN BİR ESERİ: HURÛFÎLİK VE BEKTÂŞİLİK NE İDİLER VE NASIL KAYNAŞTILAR

Yıl 2018, Sayı: 88, 11 - 34, 18.12.2018

İsmail Güleç

Öz

Sadık Vicdânî 1866-1939 devrinin önemli mutasavvıf ve bürokratlarındandır. Görev aldığı vilayetlerde işinin yanı sıra tasavvufi hayatla da ilgilenmiş, tekke ve dergâhları ziyaret etmiş, mutasavvıflarla görüşmüş, gördüğü yazma ve matbu eserleri toplamış ve yirmi yılı bulan bir araştırma ve bilgi toplama faaliyetlerinden sonra da tasavvufla ile ilgili birçok eser kaleme almıştır. Özellikle Tomar-ı Turuk-ı Aliye üst başlığı altında Melamilik, Kādiriyye Silsilenâmesi ve Halvetiyye Silsilenâmesi, Sûfî ve Tasavvuf adıyla yayınladığı kitaplarla bilinmektedir. Onun Bektâşilikle ilgili bir kitap hazırladığı biliniyor ancak yayınlanmayan bu eser çok merak ediliyordu. Sadık Vicdânî’nin bu çok merak edilen ve tanıtmaya çalıştığımız eseri bir sahafta bulup alan Prof. Dr. İsmail Erünsal özel kitaplığında bulunmaktadır. Prof. Erünsal’dan aldığımız bu nüsha yayınlanarak meraklılarına ve ilim dünyasına sunulmuştur. Bu çalışmada eserde verilen bilgilerden yola çıkarak Bektâşilikle ilgili bu eserin yazılma nedeni, eserin kaleme alınmasının hikâyesi ve süresi, Sadık Vicdânî’nin Bektâşilik hakkındaki düşünceleri, eserde eleştirdiği kitaplar ve şahıslar, beğendiği ve takdir ettiği kişiler, eserin muhtevası, üslubu ile Vicdânî’nin eserini hazırlarken yararlandığı kaynaklar hakkında bilgi verilmiş ve değerlendirilmiştir. Sadık Vicdânî’nin eserinin bir diğer önemli yönü özellikle Yeniçeriliğin kaldırılmasından sonra devletin ve toplumun tarikata bakış açısını yansıtması ve Bektâşilikle ilgili lehte ve aleyhte yazılan eserleri kritize etmesidir

Anahtar Kelimeler

sufilik, Bektâşilik, Hurufilik, yeniçeriler, Hacı Bektaş Veli, Alevilik

THE UNKNOWN WORK OF SÂDIK VICDÂNÎ: HURUFISM AND BEKTASHISM WHAT WERE THEY AND HOW THEY UNITED

Öz

Sadık Vicdânî was a significant Sufi and bureaucrat in his era. In addirion to bureaucratic responsibilities, he was also interested in Sufism in the cities he worked and wrote many books on Sufism. He is especially known for his books on Malamatis, Qadiriyya and Khalwatiya published under the topic of Tomar-ı Turuk-ı Aliye. Although it is known that he had written a book on Bektashism, it was not published at all. This mysterious book which was not published is the in the special library of Prof. Dr. İsmail Erünsal who bought the publication copy from a bibliopole. In this study, the purpose of the book, the process and duration of the writing, the thoughts of Sadık Vicdânî on Bektashism, the books and people he criticized, appreciated and admired in the books, the content and the style of the book, the sources Vicdânî used while writing his book will be discussed. Another significant feature of this book is that not only does it reveal the perspective of the state and the people on Bektashism after the abolishment of Guild of Janissaries but it also criticizes the works written in favor of and against Bektashism

Anahtar Kelimeler

mysticism, Bektashism, Hurufism, janissaries, Hacı Bektash Veli, Alevism

Kaynakça

• Abdülmecid b. Ferişte. (2014). Hurûfîlik Bilgisi Ferişteoğlu Abdülmecid Külliyatı. Haz. Fatih Usluer, Özer Şenödeyici, İsmail Arıkoğlu. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Ahmed Rıfkı. (2013). Bektâşî Sırrı I-II, haz. Mahmut Yücer. İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Ahmed Sâfî. (1324). Sefînetü’s-Sâfî, Cerrahpaşa Tıp Tarihi Enstitüsü Arşivi Nr. 2096, (Fotokopi Nüsha), XI.
• Ahmet Rıfat Efendi. (2011). Gerçek Bektâşilik, Mir’âtü’l-Mekâsıd fî Def’i’l-Mefâsid, Haz. Salih Çiftçi, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Arifi Ahmed Eflaki. (1989). Ariflerin Menkıbeleri. Çev. Tahsin Yazıcı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Atalay, Besim. (1922). Bektaşîlik ve Edebiyâtı, İstanbul: Matbaa-ı Amire.
• Ebü’l-Fida İsmail b. Muhammed Aclûnî [t.y.]. Keşfü’l-hafa ve müzilü’l-ilbas: Amma iştehere mine’l-ehâdîs ala elsineti’n-nas. thk. Ahmed Kalaş. Haleb: Mektebe- tü’t-Türasi’l-İslâmî.
• Fazl-ı Yezdân. (1871). Aşknâme-i İlâhî Çev. Feriştehoğlu, İstanbul: [y.y.]
• Giridî Sırrı Paşa. (1303). Arau’l-Milel. İstanbul: A. Maviyan Şirket-i Mürettebiye Matbaası.
• Gündüz, İrfan. (1984). Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri. İstanbul: Seha Neşriyat.
• Haririzade. (t.y.) Tibyânu Vesâili’l-Hakaik fî Beyâni Selasili’t-Tarâik. Süleymaniye Kütüphanesi İbrâhim Efendi, no 430.
• İshâk Hoca. (1874). Kâşifü’l-Esrâr ve Dâfiü’l-Eşrâr, İstanbul: Şeyh Yahya Efendi Matbaası.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. (2005). Nur Baba. 12. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köprülü, Mehmet Fuad. (1985). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diya- net İşleri Başkanlığı.
• Mecdüddin Feridun b. Ahmed Sipehsalar. (1977). Mevlana ve Etrafındakiler: Risale. Çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman Gazetesi.
• Mehmed Ali Aynî. (1343). Hacı Bayram-ı Veli. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (1991). ¨Baba İlyas¨, TDV İslam Ansiklopedisi IV, İstanbul: TDV, s. 368.
• —. (2015). ¨Bektâşîyye¨. Türkiye’de Tarikatler Tarih ve Kültür. Ed. Semih Ceyhan. İstanbul: İsam Yayınları, s. 447-488
• Öztürk, Yaşar Nuri. (1982) Kutsal Gönüllü Veli Kuşadalı İbrahim Halveti : (Hayatı, Tasavvufi Düşünceleri Mektupları). İstanbul.
• Telci, Cahit. (2001). ¨XIX. Yüzyıl Bektâşîliği Hakkında Bir Eser: İzahü’l-Esrâr¨, Ta- rih İncelemeleri Dergisi XVI, s. 193-200.
• Yücer, Hür Mahmut. (2003). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf [19. Yüzyıl], İstanbul: İnsan Yayınları.