LOKMAN HEKIM IN TURKISH CULTURE

Yıl 2018, Sayı: 88, 123 - 134, 18.12.2018

Elif Gültekin

Öz

Lokman, called as a wise man in the Qur’an, was also known in pre-Islamic Arab society. It was common for the Arabs in the Jahiliyyah Era to tell the story of Lokman and his wisdom. In the Turks, Lokman appears as a slightly different character. The Turks regard Lokman as the predecessor of physicians and the helper of all people suffering from diseases. The stories about Lokman being told in Anatolia contain information that Lokman learned the medicine of Sahmaran, and mastered the art of medicine, eventually coming to the point of finding a cure even to death. However, there are no records in the written sources of the story that Lokman was a doctor. There are different opinions about why wise Lokman was called a doctor among the Turks. The first of these; that the word hakim has been transformed into hekim over time. The second is that the belief in the god of health seen in the polytheistic societies, the identity in Turkish society is found as Lokman Hekim. The third view is that the famous doctors who lived in Anatolian geography in the past was known as Lokman Hekim among the population. The fourth is; the famous physicians in ancient times whose names resembled Lokman’s name such as Alcmeon became famous among the Turks as Lokman. However, it is not possible to find a definitive answer to the question of how the Lokman’ul-Hakim has become the Lokman Hekim among the Turks. If the physician’s narrative is judged independently by these discussions, it seems that the physician of the Turks has gained his identity as a physician. In addition, the elements of folk medicine are transmitted to the daily generations through the stories of Lokman Hekim. In this context, the stories of Lokman Hekim, which have been told for centuries in Anatolia, serve as a guide for health professionals and the public in terms of healthcare and healthcare expectations

Anahtar Kelimeler

Folk medicine, Lokman Hekim, predecessor of physicians, Turkish culture

TÜRK KÜLTÜRÜNDE LOKMAN HEKİM

Öz

Kuran-ı Kerim’de hikmet sahibi bir kul olarak anılan Lokman, İslamiyet öncesi Arap toplumunda da bilinen ve tanınan bir isimdi. Cahiliye Arapları arasında, hikmetli durumlara dikkat çekilmek istendiğinde Lokman’ın başkahraman olduğu kıssaların anlatılması ve Lokman’ın söylediği hikmetli sözlerin aktarılması yaygın bir gelenekti. Türkler arasında ise Lokman biraz daha farklı bir karakter olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkler Lokman’ı hastalığı gidermenin ilk öncüsü, hekimlerin atası, bütün acı-sızı çeken hasta insanların elinden tutan, yardıma koşan biri olarak görmektedirler. Lokman Hekim hakkında Anadolu’da anlatılan hikâyelerde, Lokman’ın hekimliği Şahmarân’dan öğrendiği, hekimlik sanatında çok ustalaşarak ölüme bile çare bulacak düzeye ulaştığı şeklinde bilgiler yer alır. Oysa tabip biyografilerini içeren tabakatlarda Lokman Hekim’den bahsedilmemektedir. Hikmet sahibi bir kul olan Lokman’ul-Hakim’in Türkler arasında hekim olarak anılmasının sebebi hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bunlardan birincisi; Lokman’ın sıfatı olarak kullanılan hakîm kelimesinin zamanla hekim kelimesine dönüşmüş olabileceğidir. İkincisi, çok tanrılı toplumlarda görülen sağlık tanrısı inanışının Türk toplumunda Lokman Hekim karakterinde kimlik bulduğu şeklindedir. Üçüncü görüş, geçmişte Anadolu coğrafyasında yaşamış olan ünlü hekimlerin Lokman Hekim olarak halk arasında yaşamaya devam ettiğidir. Dördüncüsü ise eski dönemlerde yaşamış ünlü hekimlerden isimleri Lokman’ın ismiyle ses benzerliği taşıyanların Türkler arasında Lokman olarak anılmaya başladığı şeklindedir. Örneğin ünlü hekim Alcmeon’un ismi Lokman ile ses benzerliğine sahiptir. Ancak şu an için elimizdeki veriler ile Lokman’ul-Hakim’in Türkler arasında Lokman Hekim’e nasıl dönüştüğü sorusuna kesin bir cevap bulmak mümkün görünmemektedir. Çalışmamız, Lokman Hekim hikâyeleri ve özlü sözlerini bu tartışmalardan bağımsız olarak içerik açısından değerlendirmiş, halkın tasavvurundaki ideal hekimin Lokman Hekim olarak kimlik kazandığı, ayrıca Lokman Hekim hikâyeleri ile halk tababeti unsurlarının nesilden nesile aktarılmış olabileceği sonucuna varmıştır. Bu bağlamda Anadolu’da yüzlerce yıldır anlatıla gelen Lokman Hekim hikâyeleri günümüz sağlıkçıları için, halkın sağlık tasavvuru ve sağlıkçılardan beklentileri konusunda rehberlik ettiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Halk tababeti, Lokman Hekim, hekimlerin piri, Türk kültürü

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim. (1992). “Meslek Pîrleri ve Testerecilerin Piri”. Milli Folklor 13, 4-6
• Bayat, A. Haydar. (2000). Türk Kültüründe Lokman Hekim. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Bayat, Ali Haydar. (2001). “Bibliografyalar Işığında Lokman Hakim mi, Hekim mi?”. Tıp Tarihi Araştırmaları 10: 144-155.
• Çıpan, Mustafa. (2009). “Musiki ve Şiir İklimimizde Derd, Derman, Tabib Olgusu”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15(39): 609-630.
• Harman, Ö. Faruk. (2003). “Lokman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27. Ankara: TDV Yayınları.
• Hatemi, Hüsrev. (1998). “Lokman Alkmeon mu?”. Tıp Tarihi Araştırmaları 7: 169- 170.
• İvgin, Hayrettin. (1995). “Anadolu Halk Kültüründe Lokmanhekim İnanışı”. Kültür Evreni 13: 80-87
• Kılıç, Sami. (2012). “Çocuk Sahibi Olmak İçin Dinsel-Sihirsel Bir Uygulama: Irk Atma Ocağı (Takmak Köyü-Elif İskeçe Örneği)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 63: 297-310.
• Komisyon. (1972). Lokman Yıllığı. İstanbul: Lokman Laboratuvarı Sağlık Yayınları.
• “Lokman Hekim ve Şahmeran Söylencesi”. (1982). Yurt Ansiklopedisi, C. 5. İstanbul: Anadolu Yayıncılık.
• Ünver, Süheyl. (1941). “Türk Mitolojisinde Yaşayan Lokman Hekim ve Hipokrat”. İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası 15: 1973-79.
• Ünver, Süheyl. (1968). Lokman Hekim. İstanbul: Lokman Sağlık Yayınları.