KAŞGARLI MAHMUT’UN DİVANU LÜGATİ’T-TÜRK ADLI ESERİNDE YER ALAN ÖLÇÜ BİRİMLERİ

Yıl 2018, Sayı: 88, 187 - 200, 18.12.2018

Yermukhamet Maralbek Muhammet Koçak

Öz

Kaşgarlı Mahmut’un Divanu Lügati’t-Türk adlı eseri, Türk topluluklarının dilini, tarihini, yaşantısınıanlatan eşi benzeri olmayan bir çalışmadır. Sözlük bilimi üzerine çalışan araştırmacılar tarafından bu eser, pek çok bilim dalının yaptığı çalışmalarda çeşitli konularda yararlandığı bir referans kaynağı olarak görülürken eserin bünyesinde daha da incelemesi gereken pek çok konu olduğu değerlendirilmektedir. Bu konulardan biri de Türk dilinde eserin vücut bulduğu dönemde kullanılan ölçüleri bildiren kelimelerdir. Sözlükte eski ve orta yüzyıllarda kullanılan ölçü isimleri hakkında dikkate değer birçok bilgi mevcuttur. Biz bu makalemizde ölçü isimlerini boyut kategorisi kapsamında araştırarak onların leksik-semantik özelliklerini ve görevini belirtmeyi amaçladık. Makalede ölçü isimleri ağırlık, mesafe, ücret gibi farklı semantik gruplara ayrılarak her dildeki semantik özellikleri belirtilerek tahlil etmeye çalışacağız. Ayrıca vücut organları adlarının ölçü birimlerine dönüş sürecinin ve bu dönüşümün tabii yollarının konuya destek olacağı kanaatindeyiz. Modern Kazakça ile orta yüzyıl 10. ve 12. yy. Türkçesinin tarihi sürekliliği, genetik bakımından akrabalığını ispat etmektedir. Ayrıca kendi zamanında orta Türkçe döneminin boyut-ölçü anlamlarını bildiren dilsel birimlerce zengin, kuvvetli bir dil olduğu görülmektedir. Sözcükleri incelerken başvurulan boyut kategorisi de orta Türkçe dönemini önemli bir bölümü olarak bu çalışma ile ortaya konulmaya çalışılacaktır. Böylece Türk dili ve Türk kültürü üzerine yapılan pek çok araştırmada referans kaynak olarak kullanılan Divanu Lügati’t-Türk’ün dil bilim çalışmalarında da önemli bir kaynak olduğunu yeni bir vesile ile ortaya koymuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

boyut kategorisi, Kaşgarlı Mahmut, Divanu Lügati’t-Türk, ölçü birimleri

UNITIES OF MEASUREMENT IN KAŞGARLI MAHMUTS DIVANU LUGATI’T-TURK

Öz

Mahmud al-Kashgari’s Divanu Lügati’t-Türk is a unique study of the language, history and life of Turkish communities. This work is considered as a reference source for many branches of science by researchers working on dictionary science, while it is also argued that there are a lot of subjects within the work need to be examined further. One of these issues is the words that indicate the measures used in the period when the work was writeen in the Turkish language. The dictionary contains remarkable information about the metric units used in the old and Middle Ages. In this article, we aimed to investigate dimension names within the scope of dimension category and to specify their lexicosemantic characteristics and functions. In this article, we tried to analyze the names of measurement by separating them into different semantic groups such as weight, distance, wage and specifying semantic characteristics in each language. In addition, we believe that the process of returning to the measurement units of body organs names and the natural ways of this transformation will support the issue. The historical continuity of Modern Kazakh and the middle Century Turkish 10. and 12. century. proves its genetic kinship. In addition, it is observed that the middle Turkish period had a rich and strong language in terms of linguistic units which expressed the meaning of size-measure. When examining the words, this study will attempt to be presented as an important part of the middle Turkish period in the dimension Category referenced. In this way, Divan-ı Lugat it-Turk, which is used as a reference source in many researches on Turkish language and Turkish culture, will be able to demonstrate that it is also an important source in the studies of linguistics

Anahtar Kelimeler

Category of quantity, Mahmud al-Kashgari, Divanu Lügati’t-Türk, metric units

Kaynakça

• Babır, Zahir ad-din Muhammed. (1990). Babürname (Бабырнама./Çeviren B.Kocabekov. Аlamtı: Calın.
• Eski Türk Sözlük. (1969). Leningrad: Nauka Matbaası.
• Kaşgari, Mahmoud. (1997). Türki Tilder Sözdigi. Almatı: Hant.
• Kazak Etnografik Kategorileri. (2011). Anlamlar ve İsimlerinin Geleneksel Sistemi Ansiklopedi, c.1, Аlamtı: DPS.
• Kazak Etnografik Kategorileri. (2012). Anlamlar ve İsimlerinin Geleneksel Sistemi Ansiklopedi, c. 2, Аlmatı: DPS.
• Rubinşteyn, N.L. (1937). Belge ve Materyallerde Tatar Tarihi. Моskova.
• Vladimir, Dal. (1956). Yaşayan Rus Dilinin Açıklamalı Sözlüğü (Толковый словарь живого велико-русского языка). Т I, II, III, IV. Мoskova.
• Yeşil, Yılmaz. (2015a). Türk Sözlü Anlatılarında Şekil Değiştirme. Ankara: Kalem Kitap Yayınları.
• ——. (2015b). Deyimlerin Öyküsü Türk Halk İnançlarından Dilimize Geçen Deyimler. Ankara: Kalem Kitap Yayınları.
• Yeşildal, Ünsal Yılmaz. (2018). Atalar Kültüne Dair İnanmaların Türklerin Ad Verme İnanç ve Gelenekleri Üzerindeki Tesiri, Millî Folklor, 119, 48-59.
• Xdhycd (2012). Xiàndài hànyǔ cídiǎn. Guó shèhuì kēxuéyuàn yǔyán yánjiū suǒ cídiǎn biānjí shì biān. -6 Bǎn. Běijīng: Shāngwù yìn shūguǎn, 1874 yè.
• Ziyouddin, Abdul. (2017). İslam’da Ölçü Birimleri (Исломда ўлчов бирликлари). Erişim tarihi: 28.02.2018. http://madrasa.uz/books/islomda-ulchov-birliklari- uzbek.pdf.