Hamza Baba Köyü’nün Xıx. Yüzyılın Ortalarındaki Sosyal ve Ekonomik Yapısı 2444 Numaralı Temettüat Defteri’ne Göre

Yıl 2014, Sayı: 69, 41 - 60, 16.04.2014

Nejdet Bilgi

Öz

Hamza Baba bugün İzmir’in Kemalpaşa ilçesine bağlı, bir Alevi-Bektaşi köyüdür. Köy,adını buraya bir zaviye kurarak şenlendiren kişiden almaktadır. Sözlü anlatımlarda zaviyeninkuruluşu XIV-XV. yüzyıllara kadar götürülmektedir. Oysa tarihi kayıtlar Hamza Babave zaviyesinden 1521-1522 yıllarında söz eder. Hamza Baba’nın türbesi de aynı adı taşıyanköydedir. Ancak zaviyesi günümüze kadar ulaşmamıştır. Zaviye ve çevresindeki yerleşiminköy olarak kaydına ise ancak 1840’larda tesadüf edilmektedir. Bu çalışmada, köyün 1845yılında gerçekleştirilen temettüat yazımında oluşturulan defteri incelenmiştir. Defterdekibilgiler tablolaştırılarak ve anlamlı bilgiler haline getirilerek, köyün sosyal ve ekonomikyapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu tarihlerde 10 haneli olan köyün, yaklaşık nüfusu36’dır. Gelir kaynaklarını ziraat ve hizmet oluşturmaktadır. Hane reislerinin meslekleri ziraaterbabı ve ırgat olarak belirtilmektedir. Köyün sınırlı olan tarım arazisinde susam, buğday,arpa, pamuk kozası, darı, üzüm, badem ve zeytin üretilmektedir. Ekonomik yapısının zayıfolduğu anlaşılmaktadır. Köyün zirai üretiminin, tüketim ihtiyaçlarını karşılamaya yeterliolmadığı söylenebilir. Köyde zaviye veya tekkenin varlığına işaret eden tek bilgi, hane reislerindenbirinin ‘tekkenişin olduğu’nun belirtilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Hamza Baba, Alevi-Bektaşi, temettüat, sosyal ve ekonomik yapı, köy tarihi

SOCIAL AND ECONOMIC STRUCTURE OF HAMZA BABA VILLAGE IN THE MID-19TH CENTURY According to the No: 2444 of İncom Register

Öz

Hamza Baba is an Alawi-Bektashi village in Izmir, Kemalpasha. Name of the village is given after the lodge was established by Hamza Baba. In oral history, the establishment of the lodge goes back as far as 14th, 15th. cent AD. Otherwise chronicles start to give some information about Hamza Baba lodge in 1521-1522. The tomb of Hamza Baba is also in the same village after his name but the lodge did not survive. In Ottoman documents, some information is given about the settlement as a village in 1840. This paper examines the incom register temettüat defteri written in 1845. Information in register have been gathered in order to give some information about Hamza Baba Village’s social and economic form. At this time the estimated population of the 10 housed village is 36. An income of the population is agriculture and public service. The job of heads of the household is given as farmer and laborer. In limited farming lands, sesame, wheat, barley, cotton, corn, grape, almond and olive cultivation have been carried on. According to production amount, the economic power of the inhabitants is quite weak. It is because the agricultural production does not met the consumption of the village. The only information about the existence of the lodge or tekke is the acceptance of one of the household as sheikh in the register

Anahtar Kelimeler

Hamza Baba, Alawi-Bektashi, temettüat, social and economic structure, history of village

Kaynakça

• AHMED-İ YESEVÎ. (1991). Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler. haz: Kemal Eraslan. Ankara: Kül- tür Bakanlığı Yayınları.
• AYDINALP, H. (2010). “Sosyal çatışma ve din”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (19). 2: 187-215.
• BAUMAN, Z. (2005). Bireyselleşmiş Toplum. çev: Y. Alogan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BERGER, P. L.-LUCKMANN, T. (2008). Gerçekliğin Sosyal İnşâsı, Bir Bilgi Sosyolojisi İncele- mesi. çev: V. S. Öğütle. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• BİLGİSEVEN, A. K. (1985). Din Sosyolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• CABBAR KULU. (2007). Kitab-ı Cabbar Kulu. haz: Osman Eğri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi 1. (1998). çev: B. Atalay. 4. Baskı, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DÖNMEZ, M. (2003). “Aleviliğin kentsel dönüşümünde dedelik kurumunun işlevsel krizi”. Toplumsal Yapı. ed: Y. Kaya. İstanbul: Turan Yayıncılık. ss.239-261.
• EĞRİ, O. (2003). Bektâşîlikte Tasavvufî Eğitim. Genişletilmiş. 2. Baskı. İstanbul: Horasan Yayınları.
• ------------, (haz). (2008). Kitâb-ı Dâr. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERDOĞAN, K. (2000). Alevî – Bektaşi Gerçeği. İstanbul: Alfa Basım Dağıtım.
• Erkânnâme 1. (2007). haz: Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ERÖZ, M. (1990). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• FREYER, H. (1964). Din Sosyolojisi. çev: T. Kalpsüz. Ankara: AÜİF Yayınları.
• GIDDENS, A. (2003). Sosyolojik Yöntemin Yeni Kuralları, Yorumcu Sosyolojilerin Pozitif Eleş- tirisi. çev. Ü. Tatlıcan-B. Balkız. İstanbul: Paradigma Yay.
• HÜNKÂR HACI BEKTAŞ-I VELÎ. (2009). Makalat. haz: A. Yılmaz-M. Akkuş-A. Öztürk. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İmam-I Cafer Buyruğu. (1997). haz: E. Korkmaz. İstanbul: Ant Yayıncılık.
• KAYGUSUZ ABDAL. (2009). Dil-Güşâ. haz: A. Güzel. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ------------, (2010). Saray-Nâme. haz: A. Güzel. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KÖKTAŞ, E. (1992). Türkiye’de Dini Hayat, İzmir Örneği. İstanbul: İşaret Yayınları.
• MARDİN, Ş. (1986). Din ve İdeoloji. 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MENDRAS, H. (2008). Sosyolojinin İlkeleri. Çev. B. Yılmaz. İstanbul: İletişim Yay.
• NİRUN, N. (1991). Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Bünye Analizi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• SEARLE, J. R. (2005). Toplumsal Gerçekliğin İnşası. Çev. M. Macit-F. Özpilavcı. İstanbul: Litera Yay.
• SEYYİD ALİZÂDE HASAN B. MÜSLİM. (2007). Hızırnâme, Alevî Bektaşî Âdab ve Erkânı. haz: B. Y. Altınok. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• SEZEN, Y. (1993). Sosyoloji Açısından Din, Dinin Sosyal Müesseseler Üzerindeki Tesiri. İstan- bul: M.Ü. İlahiyat Fak. Yayınları.
• SUBAŞI, N. (2002). “Alevi modernleşmesi”. Avrupa Günlüğü. (2). 3: 161-208.
• TATAR, T. (2003). “Kurum ve kurumsal yapı”. Toplumsal Yapı. ed: Y. Kaya. İstanbul: Turan Yayıncılık. s.45-93.
• ÜLGENER, S. (2006). Zihniyet, Aydınlar, İzmler. İstanbul: Derin Yayınevi.
• VÎRÂNÎ BABA. (2008). İlm-i Câvidân. haz: O. Eğri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın- ları.
• YAMAN, A. (2011a). Geçmişten Bugüne Alevilik Kızılbaşlık. İstanbul: Nokta Kitap Yayınları.
• -------------, (2011b). “Alevilikte ocak kavramı: anlam ve tarihsel arka plan”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 60:43-64.
• YILDIZ, H. (2011). “Amasya yöresi Alevî ocakları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. (4).19: 228-242.
• YILMAZ, H. (2008). Sosyal Değişme Sürecinde Alevilik (Malatya Örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Malatya.
• YÖRÜKAN, Y. Z. (1998). Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. haz: T. Yörükhan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.