HACI BEKTAŞ VELÎ TÜRBESİ’NİN GÜMÜŞ KAPI KANATLARI

Yıl 2014, Sayı: 69, 81 - 100, 16.04.2014

Gökben Ayhan

Öz

Bu çalışmada Hacı Bektaş Veli Müzesi’nin Pir Evi Bölümü’nde sergilenen ve Hacı Bektaş Velî Türbesi’ne ait olan “Gümüş Kapı Kanatları” ele alınmıştır. İki kanatlı ahşap kapının sadece ön yüzü gümüş levhalar ile kaplıdır. Kapı kanatlarına levhalar simetrik düzende çakılmıştır. Her kanatta birer kitabe yer alır. Kitabelerden sol kanattakinde Kırşehir Valisi Ezrad bin Ali tarafından 1610 tarihinde yaptırılarak dergâha hediye edildiği yazılıdır. Kapı kanatlarında döküm, kazıma veya delik işi tekniği ile yapılan bitkisel motif, geometrik desen ve yazılardan oluşan süslemelere yer verilmiştir. Kapı kanatlarındaki levhaların çoğu birer kandil motifiyle süslenmiştir. Bu kapı kanatları, Anadolu’da az görülen bir şemaya sahiptir. Çok az örneği bulunan gümüş kapı kanatları arasında Hacı Bektaş Velî Türbesi’ne ait kapı kanatları, üzerindeki kitabeleri ve kandil motifleri bakımından ilk kez bu makaleyle fotoğraf ve çizimler eşliğinde çok yönlü olarak tanıtılmıştır. Ayrıca kapı kanatlarında görülen bazı düzensizliklerden yola çıkılarak kapının özgün durumu ile ilgili tespitler yapılmaya, madenî kapı kanatları içerisindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Velî Türbesi, kapı kanatları, ahşap, gümüş, kandil motifi

THE SILVER DOOR LEAVES OF HACI BEKTASH VELI’S TOMB

Öz

The aim of this study is to discuss “Silver Door Leaves” of Hacı Bektash Veli Tomb, which is exhibited in Pir House Section of Hacı Bektash Veli Museum. Only the front facade of the double leafed wooden door is covered with silver plates. The plates were nailed symmetrically on the door leaves. There is an inscription on each one of the leaves. According to the inscription on the left leaf, this one was made in 1610 and gifted to the dergah by Ezrad bin Ali, the mayor of Kırşehir. The decorations on the door leaves, which consist of floral motifs, geometrical shapes and scripts, were made by molding, incising and latticework techniques. Most of the plates on the leaves are decorated with the motif of an oil lamp. The scheme of these door leaves is rare in Anatolia. With this study, these rare door leaves of Hacı Bektash Veli Tomb are introduced widely for the first time in terms of inscriptions and oil lamp motives with the help of pictures and drawings. Furthermore, by considering some disorganisations seen on the door leaves, the study tries to evaluate original condition of the door and to determine its position among metallic door leaves

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektash Veli’s Tomb, door leaves, wooden, silver, lamp motif

Kaynakça

• AKOK, M. (1967). “Hacı Bektaş Velî Mimari Manzumesi”. Türk Etnografya Dergisi, X, An- kara: 27-57.
• ALLAN, J. W. (1984). “Sha‘bān, Barqūq, and the Decline of Mamluk Metalworking In- dustry”. Muqarnas, Vol. 2, The Art of Mamluks. 85-94.
• BAĞCI, Serpil. (1995). “Seyyid Battal Gazi Türbesi’nin Gümüş Kapısı Üzerine Bazı Göz- lemler”. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 23-27 Eylül 1991, C.1, Ankara: T.C. Kül- tür Bakanlığı Basımevi: 225-238.
• BAKIRCI, N. (1999). İç Anadolu Bölgesindeki Mevlevî Mezar Taşlarında Görülen Dekoratif San’atlar ve Semboller. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BAKIRCI, N. (2000). Dergâh-ı Mevlana Albümü Âsitâne 800. Yıldönümü Armağanı, İstanbul.
• BAŞ, G. (2006). Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimarisinde Süsleme I. Yayımlanmamış Dok- tora Tezi. Van: YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BOZER, R. (1988). Kula Evleri. Ankara.
• BOZER, R. (1993). 15. Yüzyıl Ortasına Kadar Anadolu Türk Sanatında Ahşap Kapılar. Ya- yımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇEKEN, M. (1999). Anadolu Selçuklu Dönemi Maden Sanatı (Türkiye Müze ve Özel Koleksi- yonlarından Örnekler). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERGİNSOY, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişimi. İstanbul.
• ERGİNSOY, Ü. (1992). “Maden Sanatı”. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: 193-225.
• ERKEK, A. (1994). Selçuklu Dönemi Madeni Eserlerin Yapım ve Süsleme Özellikleri (Ankara Etnografya- İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzeleri). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: GÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• ERTUĞRUL, E. (1996). Nevşehir Hacı Bektaş Dergâhının Plan ve Form Özellikleri. Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: GÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• FAROQHI, S. (1976). “The Tekke Of Hacı Bektaş: Social Position And Economic Activiti- es”. Journal Middle East Studies 7, USA: 183-208.
• FRAZER, M. E. (1973). “ Church Doors and Gates of Paradise: Byzantine Bronze Doors in Italy”. Dumbarton Oaks Papers. Vol.27, USA: 145-162.
• GOTTHEIL, J. H. R. (1909). “A Door from the Madrasah of Barkûk”. Journal of the American Oriental Society, Vol. 30, No.1, December, USA: 58-60.
• KALFAZADE, S. ve ERTUĞRUL, Ö. (1989). “Kandil ve Kandilin Motif Olarak Anadolu Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 5, İstanbul: 23-34.
• KİRMANİ, M. Z. vd., (2005). Encyclopaedia of Islamic Science and Scientists. Hindistan.
• KOŞAY, H. Z. (1968), “Bektaşilik Ve Hacı Bektaş Tekkesi”. Türk Etnografya Dergisi, (1967), Ankara: 19-26.
• KÜÇÜKKAYA, A. G. (1987). Mimarbaşı Sedefkâr Mehmet Ağa’nın Yaşamı ve Türk Osmanlı Mimarisine Katkısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: MSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• MEINECKE, M. (1996). Patterns of Stylistic Changes in Islamic Architecture: Local Traditions Versus Migrating Artists. New York: New York University Pres.
• NOYAN, B. (1964). Hacıbektaş’ta Pirevi ve Diğer Ziyaret Yerleri. İzmir.
• OCAK, A. Y. (1992). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SAY, Y. vd. (2009). 800. Doğum Yıldönümü Anısına Hacı Bektaş Velî. Ankara: Gazi Üniversite- si Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, T. C. Kültür Bakanlığı.
• TANMAN, B. (1996). “Hacı Bektaş-ı Velî Külliyesi”, Nevşehir, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 144-158.
• TOP, M. (1998). Hoşap’taki Mahmudi Beylerine Ait Mimari Eserler. Ankara: TTK.
• ÜÇÜNCÜ, K. (2002). “Bektaşilik”. Türkler, 7, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 477-485.
• VARDAR, K. F. (1994). İstanbul’da 18. Yüzyıl Mimarisinde Maden İşinin Kullanım Alanları, Teknik ve Süsleme Özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul: İÜ Sosyal Bi- limler Enstitüsü.