İLK DERLENEN NEFES ANTOLOJİSİNİN TÜRK MÜZİKOLOJİSİNDEKİ YERİ: DERVİŞ RUHULLAH AHMET RIFKI’NIN BEKTAŞİ NEFESLERİ

Yıl 2014, Sayı: 69, 101 - 118, 16.04.2014

Recep Uslu

Öz

Bu çalışma Türk müzikolojisi kaynaklarından biri olan Bektaşi Nefesleri adlı kitabın TürkDin müziği tarihi alanındaki önemini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Eser bir BektaşiBaba’sı tarafından kaleme alınmıştır. Yazar kendisinin katıldığı dergâhlarda nefeslerin hâlâsöyleniyor olduğunu belirtmiştir. Bu kitabın 2010 yılına kadar müzikoloji sahası akademikalanında yapılmış Bektaşi Nefesleri konulu tezlerde bugüne kadar değerlendirilmemişolduğu görülmüştür. Türk edebiyatı alanında S. Nüzhet Ergun 1949 ve 1955 ve AbdülbakiGölpınarlı 1963 ondan ilk yararlanan kişilerdendir. Kitabın en önemli yönü ilk defanefesleri derleyen ve 1921’de basılan eser olmasıdır. Bununla birlikte içinde müzik notasıbarındırmaması, şiirlerin müzikle ilişkisini gösteren besteci, makam ve usul gibi müzikterimlerinin kullanılmaması, eserin Türk müzikolojisi alanında akademik çalışmalarda ihmaledilmesine yol açmıştır. Gerçekte bestelenmiş Bektaşi nutuk/ilahilerine “nefes” dendiği ve1917’de Cavide Hayre Bektaşi Hanım’ın yazılarıyla yayına başladığı ve Hüseyin Yaltırık’ın2002’de basılan çalışmasıyla Bektaşi nefeslerinin yayınlanmaya devam ettiği hatırlanmalıdır.Bu yazıda, alanında ilk matbu kitap olan Bektaşi nefeslerinin, derlemelerle karşılaştırılmasıyapılacak, notaları ve 1935’den başlayan diskografideki icraları tespit edilecek, böylecekitabın Türk din müziği tarihine katkısı ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nefesler, Bektaşi müziği, Türk din müziği, Derviş Ruhullah Bektaşi

THE PLACE OF BREATHES ANTOLOJI COMPILED BY DERVISH RUHOLLAH AHMET RIFKI BEKTASHI IN TURKISH MUSICOLOGY

Öz

This study aims to explore the importance of the Bektashi Breathes anthology that is one of the sources of Turkish musicology in the field of Turkish religion music. Anthology was written by a Bektashi Baba. The author said that those breathes are still played in the lodges that he attended. It was seen that theses on Bektashi Breathes have not been referenced and evaluated. The first persons who benefited from it in the field of Turkish literature are S. Nuzhet Ergun 1949 and 1955 and Abdülbaki Gölpınarlı 1963 . The most important aspect of the book is the first time compiled Bektashi Breathes and published in 1921. However, lack of musical note and musical terms like composer, makam and usul shows the relationship music of lyrics within, and it has led to negligence in academic works in the field of Turkish musicology. In fact, it is remembered that composed of Bektashi speech/hymns is called Turkish “nefes” Bektashi breath and it was began to publish Bektashi Breathes with writings of Ms. Cavide Hayre Bektashi in 1917 and ongoing with works of Huseyin Yaltırık in 2002. In this paper, Bektashi breathes in this first published book about it is to compare with their works and it is to refer their musical notes where and discographies, so that, you will find the important of this book in history of Turkish religion music

Anahtar Kelimeler

Bektashi breathes, music of Bektashi, Turkish religion music, Dervish Ruhollah Bektashi

Kaynakça

• ARSLAN, M. (1997). Bektaşi Nefesleri Üzerinde İncelemeler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Notalar, usuller.
• ATALAY, B. (1992). Bektaşilik ve Edebiyatı. İstanbul.
• CAVİDE H. (1917a). “Hüseyniaşiran nefes, güfte Mihrabi Baba”. Dergah. 17: 4 (20 Kanunu- evvel 1337). nota.
• CAVİDE H. (1917b). “Rast nefes, güfte Mihrabi Baba”. Dergah. 23: 2 (20 Mart 1338). nota.
• ÇAKIR, M. (2011). “Bir Bektaşi Babası Kadiminin Mektupları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 59: 373-400.
• DERVİŞ RUHULLAH A. R. (1921). Bektaşi Nefesleri. İstanbul: sahibi ve naşiri Kitaphane-i Sudi yayını.
• DUYGULU, M. (1997). Alevi Bektaşi Müziğinde Deyişler. İstanbul: Trakya bölgesinden 39 nefes.
• ERGUN, S. N. (1930). Bektaşî Şairleri. Ankara: Maarif Kitaphanesi.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet. (1956). Bektaşî Edebiyatı Antolojisi. İstanbul: Maarif Kitapha- nesi, 3. C.
• GÖLPINARLI, A. (1992). Alevî Bektaşî Nefesleri. İstanbul 1963; İstanbul: İnkılap Yayınları.
• İPEKTEN, H. vdg. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara Kültür Bakanlığı Yay.
• KAYGUSUZ, B. N. (1955). Bir Roman Gibi. İstanbul.
• KOCA, T.- Z. O. (1987). Güldeste, Nefesler, Ezgiler, Notalar. Ankara: Doğuş Matbaacılık.
• KOCATÜRK, V. M. (1968). Tekke Şiiri Antolojisi, Türk Edebiyatında Dini ve Tasavvufi Şiirler. Ankara: Buluş kitabevi.
• KÖKSAL, M. F. (2010). “Ayin, Erkan ve Adab benzerlikleri açısından Ahilik-Bektaşilik Mü- nasebeti”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 55: 59-70. Online erişim tarihi: 21.02.2014
• MEYDAN LAROUSSE, İstanbul 1969.
• NOTA ARŞİVLERİ: Avrupa 2011 Türk Müzik Kültürünün Hafızası online nota arşivi; TRT nota arşivi; İTÜ TMDK nota arşivi; ayrıca bk. Darülelhan, Koca, Yaltırık.
• TEMREN, B. (1994). Bektaşilik ve Eğitsel Kültürel Boyutları. Ankara: Kültür Bak.Yay.
• TOPÇUOĞLU, H. (2001). “Bektaşi Ahmed Rıfkı Hayatı ve Eserleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. online, Erişim tarihi: 01.02.2012.
• ÖZTELLİ, C. (1985). Bektaşi Gülleri. İstanbul: Özgür yayınları.
• UMUL, L. A. (1994). Bektaşi Erkanında Nefesler. Yayımlanmamış sanatta yeterlik. İstanbul: İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• USLU, R. (2001). “Güfte Mecmualarından Nasıl Yararlanmalıdır?”, Müzikte 2000 Sem- pozyumu. Ankara: Kültür Bakanlığı yay. (online: www.tanitma.gov.tr, Erişim tarihi: 19.03.2011).
• USLU, R. (2012). “Bestecilikte Orijinal, Nazire, Çeşitleme veya Aranjman, Cover, İcra, Kalıp Motif Müzik Terimleri”. İdil Dergisi. I/2: 144-165
• ÜZÜM, İ. (2000). “Pir Sultan’ın Tanrı Anlayışı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 15: 1-26. Online erişim tarihi: 01.02.2012.
• YAHYA-KAÇAR, G. (2010). “Bektaşi Nefeslerindeki Melodik ve Ritmik Özellikler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 55: 219-237, Erişim tarihi: 01.02.2012.
• YALTIRIK, H. (2002). Trakya Bölgesinin Tasavvufi Halk Müziği Notalarıyla Nefesler Semah- lar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• YÜKSEL, M. (2002). Bektaşilik ve Mehmet Ali Hilmi Dedebaba. Ankara.