YEDİ ULU OZAN’IN “YEDİ” SEMBOLİZMİ

Yıl 2017, Sayı: 83, 49 - 79, 07.09.2017

Reyhan Keleş

Öz

Sayı sembolizmi, kadim milletlerden bugüne hemen her toplum tarafından ilgi ile karşılanmış, sadece toplumlarda değil dinlerde de önem arz etmiştir. Genelde Pisagorasçı felsefeden etkilenen kültürlerin sayılara yükledikleri anlamlar farklı olmakla birlikte pek çok hususta bir anlam birliği de dikkat çekmektedir. Sayı sembolizmi sadece yabancı kültürleri değil Türk ve İslâm kültürlerini de etkilemiştir. Bu kültürlerde özellikle bir, üç, beş, yedi, dokuz, yirmi sekiz, otuz iki, kırk sayıları biraz daha ön plandadır.Bu çalışmada sayı sembolizmi hakkında genel bir malumat verildikten sonra, yedi sayısı üzerinde durulacaktır. Nitekim yedi sayısı dünya kurulalı beri insanlığı kendisine hayran bırakmış bir sayıdır. Yedi sayısının sembolizmi hakkında çeşitli dinlerden milletlere ne anlamlar taşıdığı hususu tartışıldıktan sonra sayı simgeciliği denilince ilk akla gelenlerden ve ayrıca Yedi Ulu Ozan’dan biri sayılan Nesîmî’nin de temsil ettiği Hurûfîlilerin ve Alevî-Bektaşî çevrelerinin yedi sayısına yükledikleri anlamlardan bahsedilecektir. Ayrıca bu çalışmada Alevî-Bektaşî kültüründe Yedi Ulu Ozan diye adlandırılan ve temsilcileri arasında ismi zikredilen Nesîmî, Hatâî, Fuzûlî, Yemînî, Pîr Sultan Abdal, Virânî ve Kul Himmet hakkında bilgi verilecek ve bu şairlerin divanlarındaki şiirlerden hareketle yedi sayısına yükledikleri anlamlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

sayı, yedi, Alevi-Bektaşi, Yedi Ulu Ozan, şiir

THE SYMBOLISM OF “SEVEN” OF SEVEN GRAND POETS

Öz

Number symbolism has attracted attention of almost all societies since ancient times up to our day, and also has been important not only for the societies but also for the religions. In general, meanings attributed to numbers by cultures influenced from Pythagorean philosophy are different, however a unity of meaning in many points draws attention, as well. Number symbolism has influenced not only foreign cultures but also the Turkish and Islamic cultures. In these cultures, the numbers one, three, five, seven, nine, twenty-eight, thirty-two and forty are especially at the forefront. This work aims to give a brief information on the number symbolism and then elaborates on the number seven. After discussing the meanings attributed to symbolism of number seven by various religions and nations, we will touch the meanings attributed to the number seven by Alawite-Bektashi circles and Hurufi order -these groups were among of the most prominent circles when number symbolism is mentioned- , which were being represented by Nesimi, who is considered to be one of the Seven Grand Poets. Moreover, we will give information about the Seven Grand Poets - Nesîmî, Hatâî, Fuzûlî, Yemînî, Pîr Sultan Abdal, Virânî and Kul Himmet- of the Alawite-Bektashi culture, -these poets are considered among the representatives of Alawite-Bektashi culture - and the meanings attributed by them to the number seven, as they mentioned in their diwans poetry anthologies

Anahtar Kelimeler

the number, seven, Alawite-Bektashi, Seven Grand Poets, poem

Kaynakça

• el-Aclûnî, İsmâil b. Muhammed. (1351). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs I-II. Beyrut.
• Ağarı, Murat. (2006). “İslam Coğrafyacılarında Yedi İklim Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47:2, 195-214.
• Ak, Mahmut. (2010). “İklim”. DİA, c. XXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 28-30.
• Aksu, Hüsamettin. (1998). “Hurufilik”. DİA, c. XVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 408-412.
• Albayrak, Nurettin. (2002). “Kul Himmet”. DİA, c. XXVI, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 352.
• —. (2007). “Pîr Sultan Abdal”. DİA, c. XXXIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 277-278.
• —. (2013). “Virânî”. DİA, c. XLIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 109-110.
• Anıl, Adile Yılmaz. (2010). “Şah İsmâil: Edebiyat”. DİA, c. XXXVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 256.
• Aslanoğlu, İbrahim. (1997). Kul Himmet, Yaşamı, Kişiliği ve Şiirleri. İstanbul Ekin Yay.
• Ateş, Süleyman. (1998). “Hazarât-ı Hams”, DİA, c. XVII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 115-116.
• Ayan, Hüseyin. (2002). Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• —. (2008). Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn. İstanbul: Dergâh Yay.
• Aydın, Cengiz ve Gülseren Aydın. (1992). “Batlamyus”. DİA, c. V, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 196-199.
• Baş, Erdoğan. (2009). “Semâ”. DİA, c. XXXVI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 453-455.
• Bayrı, M. Hâlid. Âşık Viranî Divanı. İstanbul: Maarif Kitaphanesi ve Matbaası.
• Bilgin, A. Azmi. (2007). “Nesîmî”, DİA, c. XXXIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 3-5.
• el-Buhârî. (1999). es-Sahîh. Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm.
• Cavanşir, Babek ve Ekber N. Necef. (2006). Şah İsmail Hatâʻî Külliyatı. İstanbul: Kaknüs Yay.
• Coşar, Mevhibe. (2011). “Alevi-Bektaşi Kültüründe Sayılara Yüklenen Terim Değeri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 113-128.
• Çağrıcı, Mustafa. (2013). “Yer: Kur’an ve Hadis”. DİA, c. XLIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 476-478.
• Çetinkaya, Bayram Ali. (2008). Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri -İhvân-ı Safâ Modeli-. İstanbul: İnsan Yay.
• Durbilmez, Bayram. (2005). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Üç Sayısı”. Ahilik Araştırmaları Dergisi, 1 / 2, s. 1-22.
• —. (2007). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde 5 Sayısı”. II. Ahi Evran-ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu- Bildiriler, (Hzl. M. Fatih Köksal), s. 113-126.
• —. (2009). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-namelerde Dört Sayısı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli-Araştırma Dergisi, 52, s. 71-85.
• —. (2011). “Batı Trakya Türk Halk Kültüründe Mitolojik Sayılar”. Zeitschriftfürdie Welt der Türken Journal of World of Turks, vol. 3, no:1, s. 77-93.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʻas es-Sicistânî. (1999). Sünen. Beyrut: Şirketü Dâri’l- Erkam.
• Er, Piri. (2006). “Mansur’dan Nesîmî’ye Nesîmî’den Anadolu Aleviliğine ‘Ene’l-Hak’ İnancı”. Evrene Sığmayan Ozan Nesimi, I. Uluslararası Seyyit Nesimi Sempozyumu Bildirileri (17-19 Haziran 2005). Haz. Gülağ Öz. Ankara: Yol Bilim Kültür Araştırma Yay., s. 120-132.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. “Nesîmî”. İslâm Ansiklopedisi, c. IX, İstanbul: Maarif Basımevi, s. 206- 207.
• —. (1973). Hurufilik Metinleri Kataloğu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gündüz, Tufan. (2010). “Şah İsmâil”. DİA, c. XXXVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 253-255.
• Günşen, Ahmet. (2007). “Gizli Dil Açısından Alevilik-Bektaşilik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış”. Turkish Studies, vol. 2/2, s. 328-350.
• http://www.sevde.de/KuranBilim/kuran_ve_bilim.htm (E.T. 03.03.2017)
• http://www.yolgosterici.com/tevrat/tevrat.htm (E.T. 02.01.2017)
• Işık, Emin. (1995). “Fâtiha Sûresi”. DİA, c. XII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 252-254.
• Karahan, Abdülkadir. (1996). “Fuzûlî”. DİA, c. XIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 240-246.
• Kaya, Mahmut. (1992). “Câbir b. Hayyân”. DİA, c. VI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 533-237.
• Keleş, Reyhan. (2016). Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kılıç, Filiz. (2008). Alevilik ve Bektaşilikte Yedi Ulu Ozan. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.
• —. (2010). Âşık Çelebi, Meşâʻirü’ş-Şuʻarâ (İnceleme-Metin) I-III. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• Kızıl, Hayreddin. (2013). “Mitra’dan ‘Mithras’ın Sırları’na Mithraizm’in Kuruluş Serüveni”. Ekev Akademi Dergisi 25, 113-136.
• Kirman, Aydın. (2013). “Yemînî”. DİA, c. XLIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 420- 421.
• Korkmaz, Esat. (2016). Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yay.
• Latîfî. (2000). Tezkiretü’ş-Şuʻarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). Haz. Rıdvan Canım. Ankara: AKM Yay.
• Mazıoğlu, Hasibe. (2009). “Fuzûlî’nin Doğum Tarihi Meselesi”. Eski Türk Edebiyatı Makaleleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Muherremova, Makbule. (2006). “Bektaşi Şiirinin Gelişimi ve Nesimi”. Evrene Sığmayan Ozan Nesimi, I. Uluslararası Seyyit Nesimi Sempozyumu Bildirileri (17- 19 Haziran 2005). Haz. Gülağ Öz. Ankara: Yol Bilim Kültür Araştırma Yay., s. 210-218.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî. (2007). Fütûhât-ı Mekkiyye I. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yay.
• Müslim b. Haccâc. (2009). Sahîh. Beyrut: Dâru Kurtuba.
• Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhân-ı Katı. Haz. Mürsel Öztürk ve Derya Örs. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yay.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. (1985). İslâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş. Çev. Nazife Şişman. İstanbul: İnsan Yay.
• —. (2011). İslâm’da Bilim ve Medeniyet. Çev. Nabi Avcı vd. İstanbul: İnsan Yay.
• Ögel, Bahaeddin. (2014). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ögke, Ahmet. (2001). “Bir Tasavvuf Terimi Olarak Ricâlü’l-Gayb: İbn Arabî’nin Görüşleri”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5, 161-201.
• Öz, Mustafa. (2009). “Sebʻa”. DİA, c. XXXVI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 241.
• Parlatır, İsmail. (2012). Fuzulî Türkçe Divan. Ankara: Akçağ Yay.
• Pir Sultan Abdal Divanı. (1996). İstanbul: Ant Yay.
• Schimmel, Annemarie. (1998). Sayıların Gizemi. Çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Solmaz, Süleyman. (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şuʻarâsı (İnceleme-Metin). Ankara: AKM Başkanlığı Yay.
• Şenödeyici, Özer. (2015). Nesîmî ve Hurufilik Kitabı, Makaleler, Şiir Şerhleri Orijinal Metin Örnekleri. İstanbul: Kesit Yay.
• Tan, Nail. (2015). “Alevi ve Bektaşilerin Yedi Ulu Ozan’ının Yeni Nesillere Bıraktıkları Kültürel Miras”. Kültür Evreni 24, 18-26.
• Tepeli, Yusuf. (2002). Dervîş Muhammed Yemînî Fazîlet-nâme (Giriş-İnceleme-Metin) I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Topaloğlu, Bekir. (1993). “Cehennem: Kelâm”. DİA, c. VII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 227-233.
• Tirmizî. (1999). el-Câmiʻ. Riyad: Dâru’s-Selâm.
• Tökel, Dursun Ali. (2016). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yay.
• Uludağ, Süleyman. (2008). “Ricâlü’l-Gayb”. DİA, c. XXXV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 81-83.
• Ulukan, Ayşe. (2012) “Farklılığın Renk ve Sayılarda Buluşan Aynılığı”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 48, 179.
• Usluer, Fatih. (2009). Hurufilik, İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Uysal, Enver. (2000). “İhvân-ı Safâ”. DİA, c. XXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 1-6.
• Weber, Alfred. (1998). Felsefe Tarihi. Çev. H. Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal Yay.
• Yardımcı, Mehmet. (2008). “Geleneksel Kültürümüzde ve Âşıkların Dilinde Sayılar”. Edebiyat Tarihi Çerçevesinde Âşık Edebiyatı Araştırmaları, Ankara, 83- 96. http:// turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/yardimci. pdf (E.T. 03.03.2017)
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. (2004). Hak Dini Kur’an Dili I-X. Haz. Yusuf Karaca vd. Ankara: Berikan Yay.
• Yemînî, Dervîş Muhammed. (2002). Fazîlet-nâme (Giriş-İnceleme-Metin) I-II. Haz. Yusuf Tepeli. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Yıldırım, Ali. (2006). “Anadolu Aleviliğinde Nesimi’nin Yeri ve Önemi”. Evrene Sığmayan Ozan Nesimi, I. Uluslararası Seyyit Nesimi Sempozyumu Bildirileri (17- 19 Haziran 2005). Haz. Gülağ Öz. Ankara: Yol Bilim Kültür Araştırma Yay. s. 339-342.
• Yıldırım, Suat. (1989). “Ahrufü’s-Sebʻa”. DİA, c. II, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s. 175- 177.
• Yüksel, H. Avni. (1980). “Türk Folklorunda 7 (Yedi) Sayısı”. Erciyes: Aylık Sanat ve Fikir Dergisi 29, 18-22.
• Zaman, Süleyman. (2009). Alevi-Bektaşi Edebiyatı’nda Yedi Ulu Ozan. İstanbul: Can Yay.