KARGIN VE MEŞELİ’DE YER ALAN ALEVİ YAPILARI

Yıl 2017, Sayı: 83, 171 - 197, 07.09.2017

Mürüvet Harman

Öz

Günümüzde Alevilik daha çok inanç, kültür veya siyaset odaklı çalışma konusu olmaktadır. Ancak özellikle inanç yönü ele alınırken ritüellerin gerçekleştiği mekânlar ilgili araştırmaların az sayıda olduğu görülmektedir. Bu çalışmalarda da Alevi dini yapılarının mimari tipolojilerinden çok bazı unsurları daha çok incelenmiştir. Oysaki Anadolu’nun değişik bölgelerinde yer alan ve farklı mimari özelliklerini barındıran Alevi dini yapılarının derli toplu bir halde incelenmesi ve literatüre kazandırılması gerekmektedir. Bu durum daha çok sözlü aktarıma dayanan Alevilik inancının anlaşılması ve yeni inşa edilen dini yapıların şekillenmesi için önem arz etmektedir. Bu nedenle yapılan bu çalışmada Kargın ve Meşeli Ankara-Çubuk yerleşim yerlerindeki iki ayrı yapı ele alınmıştır. Bu iki yapı hem farklı tarihli oldukları -mimari bir süreklilik arz ettikleri- hem de kırsal bölge mimarilerini yansıttıkları için örnek seçilmiştir. Çalışma esnasında söz konusu iki yapı mimari özellikleri ve bu özelliklerinin hem Bektaşi hem de Alevi dini yapıları ile olan ilişkisi bağlamında değerlendirilmiştir. Söz konusu iki yapının geleneksel mimariyi yansıttıkları, ortak planlara sahip oldukları ve ritüel odaklı şekillendikleri anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alevi, Kargın, Meşeli, mimari, inanç

THE STRUCTURES OF ALEVİ IN KARGIN AND MEŞELİ

Öz

Today Alevism is study subject more about working with faith, culture and politics. When the direction of faith is taken into consideration, apart from a certain number of researches and studies, there is little to be studied about the religious structures of Alevi. In these studies, some elements of the religious structures of Alevi were examined more than the architectural typologies. On the other hand, it is necessary to examine the religious structures of Alevi which is located in different regions of Anatolia and which has different architectural features, and to gain literature. This is more important for understanding the belief of Alevism based on verbal communication and for shaping newly built the religious structures. For this reason, two different places of worship in Kargın and Meseli Ankara-Çubuk settlements were handled in this study. These two structures have been chosen as examples because they are both of different dates - they are a material continuity - and they reflect the architectures of rural areas. Within the context of the study, these two architectural features were examined one by one. Again, the architectural characteristics of these constructions are evaluated in relation to both the religious structures of Bektashi and Alevi. It is understood that these two structures reflect the traditional architecture, have common plans and are shaped with ritual focus

Anahtar Kelimeler

Alevî, Kargın, Meşeli, architectural, faith

Kaynakça

• Demircioğlu, Ali Rıza, (50), 2016, Çubuk, Meşeli.
• Haydaroğlu, Rıza, (69), 2016, Çubuk, Meşeli.
• Özer, Hasan, (47), 2016, Çubuk, Kargın. 2.
• Acar, Damla. (1999). “Bulgaristan’da Deliorman Bölgesi’ndeki Babai ve Bektaşi Tekkeleri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akın, Günkut. (1989). “Merdivenköy Bektaşi Tekkesi’ndeki Dünya Ağacı”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4, 68-74.
• —. (1991). “Tütekli Örtü Geleneği: Anadolu Cami Ve Tarikat Yapılarında Tüteklikli Örtü”. Vakıflar Dergisi, XXII, 323-354.
• —. (1999). “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Geleneksel Mimarlığında İki Tarihsel Ev Tipi: Bindirme Kubbeli ve Tüteklikli Evler”. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme. Haz. Mine Soysal. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 248-256.
• Aktürk, Gülsüm. (2006). Eskişehir’in Mahmudiye İlçesi’ndeki Döner Eksenli Bindirme Tavanlı Camiler ve Döner Eksenli Bindirme Tavan Geleneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eskişehir.
• Arslanoğlu, İbrahim. (1998). “Çubuk Yöresi Aleviliğinde Dar Kurbanı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 6: 11-34.
• —. (1999). “Çubuk Yöresi Alevî Ocakları Ve Kurucuları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 10: 61-72.
• —. (2000). “Dede Ahmet Kuzukıran İle Söyleşi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 14: 69-90.
• —. (2001). “Çubuk Yöresi Alevi Köyleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 18: 75-118.
• Burkan, Gökhan. (2010). “Antalya Çevresindeki Bektaşi Tekkeleri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Celep, Halil. (2005). “Bulgaristan’da Tekkeler”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çağlayan, Alper. (2002). Çubuk Yöresinde Erkân. Ankara: Gazi Ünversitesi Türk Kültürü ve Hac Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Çınar, Hüseyin ve Osman Gümüşcü. (2002). Osmanlıdan Cumhuriyete Çubuk Kazası. Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları.
• Doğan, Ahmet Işık. (1977). “Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları Tekkeler, Zaviyeler ve Benzer Nitelikteki Fütuvvet Yapıları”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
• Ersal, Mehmet. (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi -Çubuk Havzası Örneği-. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Eyice, Semavi. (1967). “Varna ile Balçık Arasında Akyazılı Sultan Tekkesi”. Belleten, XXXI (124): 551-592.
• Gülçiçek, Ali Duran. (2000). “Anadolu ve Balkanlar’daki Alevi Bektaşi Dergâhları (Tekke, Zaviye ve Türbeler) (13.-19. Yüzyıl)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 16: 212-217.
• Güldalı, İbrahim. (2016). “Ali’ye Saydılar Bizi”. Bölüm: 6. Erişim tarihi: 22.12.2016. https://www.youtube.com/?hl=tr&gl=TR
• Harman, Mürüvet. (2015). “Tunceli’de Yer Alan “Pir Sultan Evi””. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 75: 119-144.
• İbrahimi, Mehmet. (1985). “Kalkandelen’deki Harabâtî Baba (Sersem Ali Baba) Bektâşî Tekkesi”. Milli Kültür, 49: 54-59.
• Kıel, Machiel. (1971). “Bulgaristan’da Eski Osmanlı Mimarisinin Bir Yapıtı Kalugerevo-Novazagora’daki Kıdemeli Baba Sultan Tekkesi”. Belleten, XXXV(137): 45-54.
• Korkmaz, Esat. (2005). Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Kökel, Coşkun ve Mehmet Ersal. (2008). “Çankırı İlindeki Alevi Köyleri Hakkında”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 48: 13-54.
• Necioğlu, Gül. (1987). “Bilaluşağı Köyü Mimarisinin Tarihsel Sürekliliği”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Onarlı, İsmail. (1998). “Cemevlerinin Tarihsel Kökenleri”. Cem Dergisi, 81: 28-30.
• —. (1998). “Cemevlerinin Tarihsel Kökeni ve Mimari II”. Cem Dergisi, 82: 49-51.
• —. (1998). “Cemevlerinin Tarihsel Kökeni ve Mimari III”. Cem Dergisi, 83: 46-48.
• —. (1998). “Cemevlerinin Tarihsel Kökenleri ve Mimari IV”. Cem Dergisi, 84: 52- 53.
• —. (1999). “Şeyh Hasan Ocağı ve Aşireti”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 12: 25-50.
• Solmaz, Ceyhun. (2013). “Hüseyin Gazi Külliyesi ve Hüseyin Gazi’nin Alevi-Bektaşi Geleneğindeki Yeri”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
• Şahin, Haşim. (2007). “Ocak”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 33, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 316-317.
• Şahin, Mustafa Kemal. (2004). “Anadolu’da Selçuklu Döneminde Dikine Planlı Camiler (Anadolu Selçuklu Devleti’nin Yıkılışına Kadar)”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Tanman, Mehmet Baha. (1990). “Yunanistan’da Katerin’de Abdullah Baba Tekkesi”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9: 19-28.
• —. (1992). “İstanbul Merdivenköyü’ndeki Bektaşi Tekkesi’nin “Meydan Evi” Hakkında”. Semavi Eyice Armağanı. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 317-342.
• —. (2004). “Osmanlı Dönemi Tarikat Yapılarında Sûfî İnançlarının ve Simgelerinin Yansımaları”. Sanat ve İnanç 2. Haz. Banu Mahir ve Halenur Katipoğlu. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Sanatı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi, 265-280
• Yalçın, Alemdar ve Hacı Yılmaz. (2002). “Kargın Ocaklı Boyu ile ilgili yeni belgeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 21: 13-88.