TÜRK EDEBİYATINDA HZ. ALİ MEVLİDLERİ

Yıl 2013, Sayı: 65, 17 - 52, 09.04.2013

Hakan Yekbaş

Öz

Hz. Ali, İslam tarihinde adı en çok geçen şahsiyetlerden birisi olmanın yanı sıra özellikle Türk İslam kültürü ve edebiyatını derinden etkilemiş bir isimdir. Faziletleri, yiğitliği, cömertliği, ilim ve irfanı gibi birçok üstün meziyeti sebebiyle kültürümüzde önemli bir yere sahip olan Hz. Ali, divan şiirinde bu seçkin nitelikleriyle hemen hemen bütün şairlerin ilham kaynağı olmuştur. Bu vesileyle onun vasıflarından bahseden birçok eser yazılmıştır. Bu tür eserlerin başında ise Hz. Ali’nin doğum hadisesinden bahseden mevlidler gelmektedir. Bilindiği gibi mevlid türü, Hz. Peygamber’in doğumu ve hayatı çevresinde gelişen dinî-edebî türlerden birisidir. Fakat mevlid, özellikle divan edebiyatında Hz. Peygamber dışındaki şahıslar için de yazılmıştır. Tespitlerimize göre edebiyatımızda Ehl-i Beyt’ten Hz. Ali için yazılmış mevlid metinleri de bulunmaktadır. Türk-İslam kültüründe önemli bir yere sahip olan Hz. Ali mevlidleri hakkında bugüne kadar kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Yazımızda; Yemînî, Caferî, Necmî Ali, Süleyman Celaleddin, Mehmed Şemseddin, Tâhirü’l-Mevlevî ve Şemsettin Kubat’ın telif etmiş oldukları mevlidler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca mevlidlerin şekil ve muhteva özellikleri ile mevlidlerdeki ortak motifler hakkında da kapsamlı bir inceleme yapılmıştır

Anahtar Kelimeler

Mevlid, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Yemînî, Caferî, Necmî Ali, Süleyman

HZ. ALI MAWLIDS AT TURKISH LITERATURE

Öz

Hz. Ali is a name, especially in the Turkish–Islamic culture and literature was deeply influenced and his name was mentioned so many times on the Islamic history. Hz. Ali who had an important role in our culture due to his so many virtues such as valor, generosity, knowledge and wisdom was an inspiration to almost all poets in the Ottoman poetry with its outstanding qualities. On this wise, so many books were written about his qualities. At the beginning of all works, mawlid that mentions about the birthday of Hz. Ali came first. As known mawlid is one of the religious-verses which develops around the Hz. Prophet’s birth and life. But, on the contrary, in the Ottoman poetry mawlid has also been written for the people other than Hz. Prophet. According to our research, in the Ottoman poetry mawlids texts which were written for Hz. Ali exists. Especially no research was done extensively about Hz. Ali’s mawlids which have an important place in Turk-Islam culture. In our writing, the information was given about mawlids which were compiled by Yemînî, Caferî, Necmî Ali, Süleyman Celaleddin, Mehmed Şemseddin, Tâhirü’l-Mevlevî and Şemsettin Kubat. Besides, an intensive study of a subject was made about mawlid’s shape and content feautures and common motifs in mawlids

Anahtar Kelimeler

Mawlid, Hz. Muhammad, Hz. Ali, Yemînî, Caferî, Necmî Ali, Süleyman

Kaynakça

• Ahterî Mustafa b. Şemseddin Karahisarî (1322): Ahterî-i Kebîr, İstanbul, Ahmed Kâmil Mat- baası.
• ALPTEKİN, Ali Berat (1997): Halk Hikayelerinin Motif Yapısı, Ankara, Akçağ Yayınları.
• ARSLAN, Mehmet (2000): “Süleyman Celâleddin ve Üç Eseri: Sâkî-nâme, Mevlid-i Cenâb-ı Ali, Devir-nâme”, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, İstanbul, Kitabevi Yayınları, s. 153-236.
• CEMİLOĞLU, Mustafa (1995): Halk Hikayelerinde Doğum motifi, Bursa.
• ÇAKAN, İsmail L.- EROĞLU, Muhammed (1988): “Abdullah b. Abbas b. Abdülmuttalib”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 1, s. 76-79.
• DEMİRCİ, Mehmet (1997): “Hakikat-ı Muhammediyye”, TDVİA, C: 15, İstanbul. TDV. Yay., s. 179-180. Divan-ı Ca’ferî, Ankara Milli Kütüphane, 06. Mil. Yz. A. 3052.
• ERGUN, Pervin (2002): Türk Kültüründe Ağaç (Orman) Kültü, Yayımlanmamış doktora Tezi, Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜFTA, Hüseyin (2002): “Divan Şiirinde İlim ve İrfan Timsali Hz. Ali”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S: 24, s. 69-111.
• GÜNGÖR, Şeyma (1987): Hadikatü’s-Sü’eda, Ankara, KTBY.
• KANDEMİR, M. Yaşar (1992): “Câbir bin Abdullah”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 6, s. 530- 532.
• KAYA, Haydar (1991): Hz. Ali ve Mevlûdu, İstanbul, Engin Matbaacılık.
• KUBAT, Şemsettin (1993): Nefeslerin Özü, Ankara, Ufuk Ofset.
• MASSİGNON, Louis (2001): “Nur-ı Muhammedî”, İA, C: 9, İstanbul. MEB. Yay, s. 362.
• Mehmed Bahaeddin (1997): Yeni Türkçe Lügat, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Mehmed Şemseddin el-Mısrî (1924): Mesâr-ı Şemsu’l-Mısrî Fi’l-Mevlîdi’l-Muhammedî, Mı- sır, Matbaatü’l-İ’timâd. Mevlid-i Haydarü’l-Kerrâr, Ankara Milli Kütüphane 06. Mil. Yz. A. 5702/2.
• Muallim Nâci (1995): Lûgat-ı Nâci, İstanbul, Çağrı Yayınları.
• Necmî Ali (?): Dîvân-ı Necmî ‘Ali ibn-i Ahmed, 06 Mil. Yz. A. 1842.
• OYTAN, Mustafa (1956): Mevlidi Ali, Eskişehir, Uğur Ofset.
• PEKOLCAY, Necla (1980): Mevlid, İstanbul, Dergah Yayınları.
• Şemsettin Sâmî (2004): Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, Çağrı Yayınları.
• ŞENGÜL, Abdullah (2005): “Türk Kültüründe Nevruz, Anadolu’da Nevruz Kutlamaları ve Emirdağ-Karacalar Örneği, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, VII/II, s. 13-31.
• Tâhirü’l-Mevlevî (1966). Şerh-i Mesnevî, C: I, Konya, Selam Yayınları.
• TEPELİ, Yusuf (2002): Derviş Muhammed Yemînî Fazîlet-nâme, Ankara, TDK Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1980): Süleyman Çelebi Mevlid, İstanbul, KBY.
• TUĞRUL, Mehmet (1944): “Hikâyet-i Kerem Han”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğ- rafya Fakültesi Dergisi, C: 2, S: 3, s. 439-449.
• TÜRKMEN, Fikret (1983): Tahir ile Zühre, Ankara, KTBY.
• ULUSOY, A. Celâlettin (tarihsiz): Yedi Ulu’lar, Ankara, Ajans-Türk Matbaacılık.
• YILDIRIM, Ahmet (2000): Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara, TDV Yay.
• ZEYDAN, Corci (1330): Medeniyet-i İslamiyye Tarihî, C: V, (çev. Zeki Megamiz), İstanbul, İkdam Matbaası.