OCAK OF SULTAN GÖZÜKIZIL AND CEM RİTUAL OF KARAPAÇA

Yıl 2013, Sayı: 65, 81 - 100, 09.04.2013

Hüseyin Türk Zeki Uyanık Arif Kala

Öz

Dedes and the families ocaks constitute the most important dimensions of the issue of Alevism. In terms of their internal organization, every member of Alevi community is connected to a particular ocak hearth . It is not possible to understand Alevism, without understanding ocak organization that has religious, social and cultural functions in Alevi community. Traditionally, dedes who are members of specific ocaks are believed to be descendants of the Prophet Muhammed through the line of twelve imams. In history, dedes have been on the top social hierarchy of Alevi community and they performed key roles in the reproduction of Alevi tradition and belief system. This article specifically focuses on Ocak of Sultan Gözükızıl to which majority of Alevis living in Ardahan are connected. Leaning on in-depth interviews with the dedes of the region and documents supplied by them, this article aims to expose main features of Ocak of Gözükızıl and cem ritual of Karapaça

Anahtar Kelimeler

Alevism, Ocaks, Ocak of Gözükızıl, congregational gathering of Karapaça

SULTAN GÖZÜKIZIL OCAĞI VE KARAPAÇA CEMİ

Öz

Aleviliğin temel kurumlarının başında dedelik ve dede aileleri olan ocak örgütlenmeleri gelmektedir. Geleneksel olarak her Alevinin mensubu olduğu bir ocak bulunur. Dinî, sosyal ve kültürel alanlarda birçok fonksiyonu olan ocak sistemini anlamadan geleneksel Aleviliği tam olarak anlamak mümkün değildir. Geleneksel anlamda Alevi inanç sisteminin işleyişinin yanı sıra Alevi cemaatinin sosyal ve hukuki yapılanmasının da merkezinde ocaklar bulunmaktadır. Alevilikte ocakzade dedeler, sosyal hiyerarşinin en üst noktasında bulunmuşlar ve geleneğin ve inancın nesilden nesile aktarılmasını sağlayan en önemli aktörler olmuşlardır. Bu makalede Ardahan yöresinde yaşayan Türkmen Alevilerinin büyük bir kısmının bağlı olduğu Gözükızıl Ocağı ele alınmıştır. Yöredeki Alevi dedeleri ile yapılan derinlemesine mülakatlara ve dedelerden elde edilen tarihî belgelere dayanılarak Gözükızıl Ocağı’nın on iki imamlara dayanan şeceresi, ocağın kurucusu olan Sultan Gözükızıl’a ait menkıbeler ve söz konusu ocağın tarihî gelişimi ve diğer birtakım hususiyetleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Son olarak, Gözükızıl Ocağına has bir ayin-i cem töreni olan Karapaça ceminin yapılışı ve fonksiyonları üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

Alevilik, ocaklar, Gözükızıl ocağı, Karapaça cemi

Kaynakça

• AYVERDİ, İlhan (2005). Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c.3, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BOZKURT, Fuat (1990). Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Tekin Yayınları
• EROL, Ayhan (2010). “Alevi Kimliğini Diasporada Müzakere Etmek: Toronto Alevi Göç- menlerinin İfade Kültürü Pratikleri,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Der- gisi, sayı 56: 39-60.
• ERCİLASUN, Ahmet. (1983) Kars İli Ağızları Ses Bilgisi. Ankara: Gazi Eğitim Fakültesi Yayını
• KALAFAT, Yaşar. (2007) “Karşılaştırmalı Dadali Türkmen Halk İnançları”, GAP Bölgesin- de Alevi Bektaşi Yerleşmeleri ve Şanlıurfa Kültür Mozayığında Kısas Uluslar Arası Sem- pozyum Bildirileri, 25–27 Mayıs 2007 Şanlıurfa, Cem Vakfı, İstanbul, s.209-215.
• KEHL-BODROGI, Krisztina (1991). “Alevilik Üzerine”, Cem, sayı 6: 21-24.
• KÜÇÜKUĞURLU, Murat.(2012) “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kars-Erzurum Yöresi Ale- vi-Türkmenleri ve Esat Uras’ın Bir Raporu” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62:183-198
• MELIKOFF, Irene (1998). Hacı Bektaş, Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Yayın- ları.
• MELIKOFF, Irene (2007). Kırklar’ın Cemi, İstanbul, Demos Yayınları.
• YAMAN, A. ve ERDEMİR, A. (2006). Alevism-Bektashism. England Alevi Cultural Centre and Cemevi, İstanbul: Barış Matbaacılık.
• YAMAN, Ali (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, İstanbul Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları.
• YAMAN, Ali (2011). Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Planı, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı 60: 43-64.
• YAMAN, Ali (2006). Kızılbaş Alevi Ocakları, Ankara: Elips Kitap.
• YAMAN, Ali (2005). “Hoca Ahmet Yesevi İle Bağlantılı ve Literatürde Az Bilinen Alevi- Bektaşi Erenleri,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı 35: 145-60.
• YILDIZ, Harun (2011). “Amasya Yöresi Alevi Ocakları,” Uluslararası Sos yal Araştırmalar Dergisi, c:4 sayı 19: 228-242. Sözlü Kaynaklar
• Ali Ekber Gögtekin (Seyidi saadet evlatlarından Sultan Gözü kızıl Ocağı Dedelerinden),1949 doğumlu, Damal/Eskikılıç köyü, İlkokul.
• Musa Müştekin (Seyidi saadet evlatlarından Sultan Gözü kızıl Ocağı Dedelerinden), 1943 doğumlu, Damal/Burmadere (Sors) köyü, ilkokul.
• İsmail Göyük, 1959 Doğumlu, Burmadere/Ardahan, İlköğretim.
• Rızali Çimen,1974 Doğumlu, Çimliçayır/Ardahan, İlkokul.
• Ali Yazda Bilgili, 1959 Doğumlu, Hanak/Ardahan, Lise.
• Hürriyet Çimen,1972 Doğumlu, Çimliçayır/Ardahan, Doktora.