Türk El Sanatlarında Kullanılan Nazar Motifleri ve Alevilerde Nazar İnancı

Yıl 2013, Sayı: 65, 169 - 184, 09.04.2013

Nuran Kayabaşı Ayşem Yanar

Öz

Türk kültürünün önemli öğelerinden biri de el sanatlarıdır. El sanatları insanların kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla buldukları, teknolojinin ilerlemesiyle geliştirdikleri ve ihtiyaç fazlasını satarak ek gelir elde ettikleri, çevredeki hammaddeleri, boş iş gücünü ve boş zamanlarını değerlendirmek için yaptıkları uğraşılardır. El sanatları çerçevesinde yapılan ürünlerde kullanılan desenler ve desenleri oluşturan motifler, Anadolu insanının duygu ve düşüncelerini yansıtmakta ve bu ürünlere sanat ve estetik değer katmaktadır. Bu motiflerden özellikle korunma ile ilgili olanları önemli bir kategoride incelenmektedir. İnsanlar nazardan korunmak amacıyla gözden çıkış yolu bulan olumsuz enerjiyi önlemek için gözü andıran motiflerden yararlanmaktadır. Alevilikte nazar değmesine karşı çeşitli inançlar bulunmaktadır ve Anadolu’da bulunan nazar inancı ile benzer özellik göstermektedir. Bu çalışmada, el sanatları çerçevesinde üretilen halı, kilim, çeşitli dokumalar, ağaç işleri, maden işleri bakır, gümüş vb. , deri, toprak işleri gibi kullanım ve aksesuar amaçlı yapılan ürünler el sanatları hammaddelerine göre sınıflandırılarak nazarla ilgili muska ve nazarlık, göz, pıtrak, el, parmak, tarak, haç ve çengel gibi motifler çeşitli el sanatı ürünlerinde açıklanmıştır

Anahtar Kelimeler

Nazar, el sanatları, motif, desen, Alevilikte nazar

TURKISH HANDICRAFT MOTIFS FOR EVIL EYE AND THE BELIEFS IN ALEVISM ABOUT THE EVIL EYE

Öz

In Turkish culture, handicrafts are treated as one of the most important cultural elements. They make handicraft to fill their need, enhance them in parallel with improvement in technology, sell them for additional income, produced them to assess surroundings raw material and free labour and to spend their spare time. Patterns and motifs used in these patterns show emotion and thought of Anatolian people and add artistic and aesthetic value to handicrafts. Especially motifs which are used for conservation are examined in an important category. Humans use motifs which resemble eye to protect themselves from negative energy that believed to radiate from eyes. There are various beliefs in Alevism about the evil eye in which some similarities are found with the Anatolian beliefs. In this research, handicrafts which are produced for use or as accessory such as carpet, rug, some weavings, wood works, metal works copper, silver etc. , leather, soil works ceramics etc. are classified and explained according to their raw materials and motifs on these items which are used for evil eye for example, amulet and evil eye, eye, burdock, hand, finger and comb, cross and hook

Anahtar Kelimeler

Evil eye, handicraft, motif, pattern, evil eye in Alevism

Kaynakça

• AKPINARLI, F. (1994:158-164). Anadolu’da Nazar ve Nazarlıklar. I. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu Bildirileri.s;158. 22-23 Aralık 1994.Ankara.
• Anonim a (2011). http://tdkterim.gov.tr/bts/ .Erişim Tarihî: 17.07.2011. Erişim Tarihî: 10.00.
• Anonim b (2011). http://www.konaktepe.net/index.php/inanclar Erişim Tarihî: 10.07.2011. Erişim saati: 15.00.
• Anonim c (2011). http://www.yeniaktuel.com.tr/top103,[e-mail]. Erişim Tarihî:18.07.2011 Erişim saati:14.00
• ARLI, M. (1990). Köy El Sanatları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları, 1185, An- kara.
• BAYKAL ERTEM, F. (2009). Dokumalarda ve Nazarlarda Görülen Nazar Motifleri. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı. Geleneksel Türk El Sanatları Bilim Dalı.Yüksek Lisans Tezi.
• ER, H. (2012). El dokuma ve örücülük koleksiyonundan.Sivas.
• ERBEK, M. (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri. T.C.Kültür Bakanlığı Dumat ofset ltd. Emek Cilt Evi. Birinci Baskı, Temmuz, Ankara.
• HANÇERLİOĞLU,O.(1984). İslam İnançları Sözlüğü. Remzi Kitabevi. s;410. İstanbul.
• KOŞAY, H. Z. (1956). Nazarlıklar. Türk Etnografya Dergisi sayı:1s;86-90.Maarif Basımevi, Ankara.
• KUŞAT, A. (2003).Türk Toplumunda Nazar Olgusu ve Psikolojik Bir Yaklaşım.Laçin yayınları;16s;16-24,Kayseri.
• KUZEY, M. (2007).Kur’an ve Sünnet’te Nazar.Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü. Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Kelam Bilim Dalı.Yüksek Lisans Tezi. Konya.